Hợp lực công – tư: Phát triển hạ tầng trọng yếu, giảm mạnh chi phí logistic

Dư địa tăng trưởng và vị thế mới của Việt Nam

Việt Nam nằm ở trung tâm cửa ngõ ASEAN – nơi giao cắt của hơn 30% thương mại hàng hải toàn cầu. Cùng với 16 hiệp định thương mại tự do (FTAs) đã ký kết, quốc gia đang mở rộng kết nối với hơn 90% GDP toàn cầu.

Bên cạnh đó, Việt Nam đã nằm trong Top 17 quốc gia thương mại lớn nhất thế giới, Top 7 về hiệu quả cảng và Top 10 quốc gia năng lượng tái tạo hàng đầu. Tuy nhiên, hệ thống logistics vẫn còn là “nút thắt cổ chai” lớn. Chi phí logistics của Việt Nam chiếm tới 16 – 17% GDP, cao gần gấp đôi mức trung bình thế giới (8 – 10%), trong khi đóng góp của ngành chỉ khoảng 4 – 5% GDP.

Ông Phạm Quốc Long - Phó Tổng Giám đốc Công ty Gemadept, Chủ tịch Hiệp hội Đại lý, Môi giới và Dịch vụ Hàng Hải Việt Nam (VISABA) nhận định: “Đây là cơ hội vàng để Việt Nam tái định vị mình như một trung tâm hàng hải – năng lượng của khu vực, song phải có hạ tầng đồng bộ để khai thác tối đa lợi thế này”.

Ngoài ra, ông cho rằng, Việt Nam đang là quốc gia nhập siêu logistics, năng lực hạ tầng và dịch vụ chưa đủ sức cạnh tranh, dẫn đến chi phí cao và hiệu quả thấp.

Theo phân tích của VISABA, hạ tầng cảng biển hiện mới chỉ đáp ứng khoảng 20% nhu cầu khai thác, còn lại 80% phụ thuộc vào dịch vụ và môi trường hỗ trợ chưa hoàn thiện. Mặt khác, tốc độ chuyển hóa chính sách vào thực tiễn còn chậm, khiến nhiều dự án trọng điểm chưa phát huy hiệu quả. Đặc biệt, “nguồn lực của doanh nghiệp tư nhân dân tộc chưa được khơi thông và bảo vệ đúng mức”, ông Long nhấn mạnh.

Việc kết nối liên vùng và liên quốc gia vẫn thiếu tính đồng bộ. Trong khi đó, các mô hình công – tư (PPP) vẫn chưa có hành lang pháp lý thực sự linh hoạt để huy động vốn tư nhân vào các dự án hạ tầng lớn.

Mô hình tích hợp: Động lực tăng trưởng mới

Từ thực tiễn đó, ông Phạm Quốc Long đề xuất cơ chế công – tư hợp lực, với mục tiêu khơi dậy sức mạnh của khu vực tư nhân trong phát triển hạ tầng trọng yếu. Doanh nghiệp tư nhân không chỉ là nhà đầu tư mà còn là đối tác chiến lược trong quy hoạch, thiết kế và vận hành hạ tầng quốc gia.

Theo ông, cần hình thành đội ngũ doanh nghiệp tư nhân dẫn dắt trong các dự án hạ tầng quy mô lớn như cảng biển, trung tâm logistics, khu công nghiệp và năng lượng tái tạo. Song song, Nhà nước phải đồng hành trong quy hoạch tổng thể, điều chỉnh giá dịch vụ hạ tầng tiệm cận khu vực, bảo đảm cơ chế cạnh tranh lành mạnh và khuyến khích đầu tư dài hạn.

Ông Nguyễn Ngọc Hòa - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TPHCM (HUBA) đánh giá, doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đã và đang khẳng định vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc gia. Với số lượng khoảng một triệu doanh nghiệp, hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể.

So với tiêu chuẩn quốc tế, doanh nghiệp tư nhân Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế về quy mô, năng lực quản trị, công nghệ cũng như khả năng tiếp cận vốn. Nhưng nếu so với chính mình cách đây 1-2 thập kỷ, doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đã có những bước tiến rất xa khi đóng góp khoảng 51% GDP, hơn 30% ngân sách nhà nước, tạo ra hơn 40 triệu việc làm, chiếm hơn 82% tổng số lao động trong nền kinh tế và đóng góp gần 60% vốn đầu tư toàn xã hội.

Đồng quan điểm, theo ông Nguyễn Văn Thân - Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa (VINASME), các doanh nghiệp tư nhân trong nước luôn sẵn sàng đóng góp, xây dựng những dự án trọng điểm. Họ không chỉ nhận để có việc làm mà còn thể hiện trách nhiệm, trình độ và tiềm năng của doanh nghiệp.

Trên tinh thần đó, ông Phạm Quốc Long nêu 4 mô hình tiêu biểu có thể tạo đột phá cho hạ tầng quốc gia nếu triển khai theo tinh thần hợp lực công – tư:

Trung tâm Hàng hải Quốc tế tại TP.HCM: Dự án này được kỳ vọng nâng tầm ngành hàng hải Việt Nam, trở thành mô hình mẫu cho kinh tế biển đô thị. Với vốn đầu tư khoảng 10 tỷ USD, giai đoạn 2025–2027 sẽ tập trung điều chỉnh giá bốc dỡ container tiệm cận bình quân khu vực, quy hoạch cụm cảng chính và thử nghiệm hệ thống Port Community System (PCS) – mô hình quản lý cảng thông minh. Dự án được kỳ vọng tạo hơn 20.000 việc làm và trở thành động lực lan tỏa cho các ngành đóng tàu, năng lượng và công nghiệp phụ trợ.

Dự án Điện gió ngoài khơi REE Nam Bộ: Đây là dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn, công suất dự kiến 10.000 MW, với tổng vốn khoảng 892.000 tỷ đồng. Dự án không chỉ đảm bảo an ninh năng lượng cho miền Nam giai đoạn 2026–2035 mà còn hướng tới phát triển Hydrogen và Amoniac xanh để xuất khẩu năng lượng sạch. REE sẽ là doanh nghiệp dẫn dắt, nắm giữ ít nhất 51% vốn chủ sở hữu, phần còn lại huy động từ các tổ chức tín dụng trong và ngoài nước, với bảo lãnh của Chính phủ.

Khu logistics số 1 Cảng Liên Chiểu & Khu công nghiệp Ninh Diêm Shinec: Hai dự án này hướng tới mục tiêu giảm 10 – 15% chi phí logistics đến năm 2030, đồng thời thu hút FDI và tạo hàng nghìn việc làm cho miền Trung. Cơ cấu vốn bao gồm 45–70% từ doanh nghiệp tư nhân, 20–25% từ nguồn vốn nước ngoài và phần còn lại từ ngân sách Nhà nước, tín dụng xanh, ODA. Đáng chú ý, các khu này sẽ tích hợp công nghệ 4.0, logistics xanh và năng lượng tái tạo.

Phát triển vận tải thủy nội địa: Đây là giải pháp nền tảng để giảm tải cho đường bộ và cắt giảm chi phí logistics. Theo kế hoạch, Việt Nam sẽ nâng cấp độ sâu luồng xuống –9,5 m vào năm 2026, mở rộng luồng từ 80 m lên 150 m, giúp tàu tải trọng 4.000–5.000 tấn lưu thông hai chiều. Việc này có thể rút ngắn 4–5 giờ hành trình mỗi chuyến, tiết kiệm 20–25% chi phí khai thác, đồng thời nâng cao kết nối liên vùng.

Một trong những điểm nhấn của đề xuất là mô hình “Cảng – Công nghiệp – Tài chính – Công nghệ” tích hợp, giúp Việt Nam vừa thu hút FDI, vừa xây dựng hệ sinh thái hạ tầng thông minh. Khi các trung tâm hàng hải, năng lượng và logistics cùng được phát triển đồng bộ, chi phí logistics có thể giảm đáng kể, qua đó nâng sức cạnh tranh xuất khẩu.

Theo các chuyên gia, nếu có cơ chế chính sách phù hợp, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt mức chi phí logistics tương đương Thái Lan (khoảng 12% GDP) trong 10 năm tới. “Đây không chỉ là câu chuyện của hạ tầng vật chất mà còn là bài toán về thể chế, nhân lực và công nghệ. Hạ tầng thông minh sẽ là hạ tầng của tương lai,” ông nhấn mạnh.

Ông Phạm Quốc Long cho rằng, muốn hạ tầng bứt phá, nhà nước cần “trao niềm tin và không gian hành động” cho khu vực tư nhân. Các doanh nghiệp Việt cần được khuyến khích tham gia sâu hơn vào các dự án chiến lược, có quyền đồng kiến tạo chính sách và được bảo vệ trước rủi ro pháp lý, tài chính.

Hợp lực công - tư không chỉ là khẩu hiệu, mà phải trở thành cơ chế vận hành thực tế trong xây dựng hạ tầng trọng yếu. Khi đó, Việt Nam mới có thể hình thành những doanh nghiệp dẫn dắt tầm khu vực, và nâng vị thế quốc gia lên tầm trung tâm hàng hải – năng lượng của châu Á.