Kinh tế Ukraine 'căng mình' giữa khủng hoảng

Kinh tế Ukraine trước khủng hoảng

Được ví như “vựa lúa” của châu Âu nhờ đất đai màu mỡ và khí hậu thuận lợi, Ukraine còn có nguồn tài nguyên khoáng sản vô cùng phong phú cũng như là đầu mối khai thác khí đốt tự nhiên vô cùng quan trọng.

Tuy nhiên, trái lại những điều kiện tự nhiên thuận lợi, Ukraine vẫn là một quốc gia có thu nhập trung bình và nền kinh tế bị cho là vô cùng đình trệ. Theo tính toán của Ngân hàng Thế giới (WB), Ukraine hiện nghèo hơn khoảng 20% so với năm 1990.

Sau nhiều năm căng thẳng chính trị và kinh tế, nền kinh tế Ukraine đã bắt đầu ổn định, nhưng sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã đẩy nước này vào suy thoái vào năm 2020 (-4%).

Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tăng trưởng GDP của Ukraine đã phục hồi lên 3,5% vào năm 2021 nhờ những biện pháp kích thích tài chính và tiền tệ. Tăng trưởng kinh tế của Ukraine dự kiến sẽ tăng nhẹ vào năm 2022 (3,6%) trước khi chậm lại một chút vào năm 2023 (3,4%).

Tác động của cuộc khủng hoảng tới nền kinh tế

Cuộc khủng hoảng giữa Ukraine với Nga bắt đầu leo thang từ tháng 11/2021, kéo dài tới hiện tại và đang có nguy cơ xảy ra chiến tranh bất cứ lúc nào. Mối đe doạ từ hơn 100.000 quân lính Nga đóng quân gần biên giới và những giằng co giữa các bên Mỹ - NATO và Nga chắc chắn đã tác động không nhỏ tới nền kinh tế Đông Âu vốn còn chưa kịp phục hồi hoàn toàn hậu Covid-19.

Khi lo ngại về việc quân đội Nga tăng cường ở biên giới Ukraine vào ngày 14/1, lợi tức đối với đồng Euro có chủ quyền của Ukraine tính bằng USD bất ngờ tăng vọt lên 11-14%, và thậm chí đã tăng mạnh hơn kể từ thời điểm này, khiến Ukraine mất khả năng tiếp cận thị trường tài chính quốc tế một cách hiệu quả.

Cú sốc tài chính đột ngột này xuất hiện bất chấp tình trạng tương đối vững chắc của nền kinh tế Ukraine. Ukraine đã tích lũy dự trữ tiền tệ quốc tế là 31 tỷ USD, nhiều hơn so với bất kỳ thời điểm nào kể từ năm 2011. Năm 2015, dự trữ của Ukraine đạt mức thấp chỉ 5 tỷ USD.

Nhờ giá lương thực và quặng sắt cao, đồng tiền hryvnia của Ukraine đã thực sự tăng giá vào năm ngoái. Chính phủ đã duy trì mức thâm hụt ngân sách hạn chế, thậm chí còn nhỏ hơn mức cho phép của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), và nợ công ở mức vừa phải ở mức 51% GDP.

Mối lo ngại chính là lạm phát cao ở mức 10,2%, nhưng Ngân hàng Quốc gia Ukraine đã tăng lãi suất lên 10% để đối phó với thách thức này. Ukraine cũng đã nhận được một đợt hỗ trợ mới của IMF vào cuối tháng 11/2021.

Các vấn đề kinh tế đang nổi lên của Ukraine hoàn toàn do bóng đen của mối đe dọa leo thang mạnh mẽ trong hành động quân sự của Nga.

Tỷ giá hối đoái hryvnia đã giảm vài điểm phần trăm trong những tuần gần đây. Các nhà đầu tư quốc tế hiện coi Ukraine là một rủi ro quá mức và không sẵn sàng cho chính phủ Ukraine hoặc các công ty Ukraine vay tiền với bất kỳ giá nào. Điều này đặt ra những hạn chế nghiêm trọng đối với nền kinh tế Ukraine và có khả năng khiến tăng trưởng kinh tế giảm xuống dưới mức dự báo vốn đã khá khiêm tốn của IMF là 3,6% vào năm 2022.

Trong khi đó, các nhà đầu tư nước ngoài chiến lược - chẳng hạn như các công ty năng lượng, sản xuất và bán lẻ - có thể tạm dừng mọi khoản đầu tư theo kế hoạch vào Ukraine trong bối cảnh cuộc khủng hoảng giữa Nga và Ukraine leo thang từng ngày.

Chỉ trong hơn một tháng, đồng tiền của Ukraine đã mất giá khoảng 7% so với USD, xuống mức thấp nhất kể từ năm 2018.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky thừa nhận rằng nền kinh tế của đất nước đã bị ảnh hưởng bởi sự hoảng loạn ở cấp quốc tế do căng thẳng biên giới với Nga.

Theo ông Zelensky, Kiev sẽ phải chi từ 4 - 5 tỷ USD từ dự trữ quốc gia để ổn định đồng tiền quốc gia.

Phó thủ tướng Ukraine phụ trách hội nhập châu Âu và châu Âu-Đại Tây Dương Olha Stefanishyna đã đổ lỗi cho Nga vì đã gây bất ổn cho nền kinh tế của đất nước thông qua căng thẳng quân sự.

Mặc dù Nga là nguyên nhân gây ra “nỗi đau kinh tế” của Ukraine, nhưng nước này hiện đang gánh chịu ít hậu quả tiêu cực hơn Ukraine vì nền kinh tế của nước này lớn hơn nhiều và dự trữ ngoại tệ của nước này lớn hơn Ukraine những 20 lần. Đồng rúp của Nga đã giảm nhiều ngang với hryvnia, nhưng lợi tức trái phiếu của Nga thấp hơn nhiều so với của Ukraine bất chấp các lệnh trừng phạt “nửa vời” của phương Tây.

Theo các chuyên gia, thiệt hại kinh tế sẽ lớn hơn nhiều đối với cả hai nước nếu chiến tranh toàn diện bắt đầu trong những tuần tới.

Chiến tranh có thể nổ ra ở khu vực nào?

Maximilian Hess, thành viên của Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại tin rằng nếu một cuộc chiến tranh xảy ra, nó có thể sẽ ở miền đông Ukraine, chứ không phải các khu vực phía tây giáp với EU, nhằm giành được khu vực có ảnh hưởng của đất nước và có vị thế toàn cầu.

Ngoài ra, Nga cũng có thể đồng thời chiếm lấy thành phố công nghiệp ven biển Mariupol, nằm rất gần Nga, nơi bị phiến quân thân Nga chiếm giữ vào năm 2014. Mariupol là nơi có 2 trong số các nhà máy thép lớn nhất ở Ukraine, cả hai đều thuộc sở hữu của nhà tài phiệt Rinat Akhmetov, một trong những doanh nhân giàu nhất Ukraine.

Theo bà Hess, địa điểm tiếp theo trong tầm ngắm của Tổng thống Nga Vladimir Putin có thể là Kharkiv, thành phố lớn thứ hai của Ukraine, vì nó cũng rất gần với biên giới Nga. 

Ngoài ra, khu vực phía tây Ukraine cũng là địa điểm trọng yếu, vì phần lớn đầu tư nước ngoài vào Ukraine đã đổ vào các khu vực này, với các nhà đầu tư lớn nhất là các công ty ô tô của Đức. Ukraine là một phần quan trọng trong chuỗi cung ứng linh kiện ô tô của EU, đặc biệt là để lập trình hệ thống định vị vệ tinh và các thiết bị kỹ thuật số khác được sử dụng trên xe.

Bà Hess cũng không loại trừ một khả năng khác, dù rất khó có thể xảy ra, đó là Nga sẽ chiếm được miền đông Ukraine, còn phía tây vẫn độc lập.

“Nếu theo kịch bản này, miền đông Ukraine sẽ trở thành trung tâm cho đầu tư và thương mại quốc tế, trong khi khu vực phía tây sẽ nhanh chóng gia nhập EU và chứng kiến sự bùng nổ đầu tư thực sự từ Châu Âu", bà Hess cho biết.

Mặc dù vậy, bà Hess cho rằng: “Tôi không nghĩ rằng chúng ta đang ở giai đoạn chiến tranh lớn nổ ra. Trên thực tế, tôi nghĩ chiến lược chính của ông Putin là nhận được sự nhượng bộ từ Mỹ và phương Tây, chứ không phải tấn công Ukraine”.

Ukraine nên làm gì để “cứu vãn” nền kinh tế?

Theo các chuyên gia, chính phủ Ukraine hiện cần áp dụng một chương trình chống khủng hoảng. Chính sách tiền tệ hiện tại đã chặt chẽ một cách hợp lý và thâm hụt tài khóa nhỏ, mặc dù nó có thể phải được cắt giảm.

Các nhà chức trách cần tiến hành các cải cách cơ cấu đã bị trì hoãn từ lâu. Các nhiệm vụ ưu tiên phải là cải cách cơ quan tư pháp, Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) và văn phòng tổng công tố. 

Chính phủ Ukraine cũng cần đưa giá cả và các khoản thanh toán trong lĩnh vực năng lượng đi vào nề nếp, vì sự trục trặc trong lĩnh vực năng lượng đã khiến các nhà đầu tư nước ngoài e ngại đầu tư. Ngoài ra, nước này cũng nên khôi phục và tăng cường quản trị tại các doanh nghiệp nhà nước lớn của Ukraine để nâng cao hiệu quả và ngăn chặn tham nhũng.

Dù có thực hiện những cải cách đúng đắn, nhưng Ukraine vẫn có thể gặp nhiều khó khăn do không có khả năng tiếp cận tài chính quốc tế. Vì vậy, quốc gia này cần lựa thời cơ kêu gọi IMF, Ngân hàng Thế giới (WB), Mỹ, Liên minh châu Âu (EU), các ngân hàng đầu tư châu Âu và các nhà tài trợ song phương cung cấp tài chính khẩn cấp cho Ukraine.

Mặc dù không thể giảm bớt mức độ nghiêm trọng trong vấn đề tài chính Ukraine, nhưng với sự hỗ trợ từ các đối tác phương Tây, chính phủ Ukraine có thể giải quyết các vấn đề của mình như trong giai đoạn 2014- 2015 thông qua các biện pháp như thắt lưng buộc bụng, cải cách và hỗ trợ tài chính quốc tế.

Xem thêm >> Lo Nga 'động binh', 35 nước khuyến nghị người dân rời Ukraine