Nâng chuẩn an toàn: Ngân hàng trước áp lực tăng vốn và kiểm soát nợ xấu

Siết chuẩn an toàn vốn

Thông tư 14/2025/TT-NHNN (Thông tư 14) có hiệu lực từ ngày 15/9 quy định tỷ lệ an toàn vốn đối với ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, thay thế Thông tư 41/2016. Một nội dung quan trọng trong Thông tư 14 là việc các ngân hàng thương mại phải duy trì tỷ lệ vốn lõi cấp 1 ≥ 4,5%, tỷ lệ vốn cấp 1 ≥ 6% và tỷ lệ an toàn vốn CAR ≥ 8%.

Thông tư 14 lần đầu đưa ra các quy định về các bộ đệm vốn gồm bộ đệm bảo toàn vốn (Capital conservation buffer - CCB), bộ đệm vốn phản chu kỳ (CCyB) và bộ đệm vốn cho các ngân hàng thương mại.

Một điểm đáng chú ý khác tại Thông tư 14 là ngân hàng chỉ được phép chia lợi nhuận bằng tiền mặt khi đã đáp ứng đầy đủ các tỷ lệ vốn mới. Điều này buộc các nhà băng phải ưu tiên củng cố nền tảng vốn trước khi phân phối lợi nhuận cho cổ đông.

Theo đánh giá của các chuyên gia, Thông tư 14 đánh dấu bước chuyển quan trọng từ chuẩn an toàn vốn Basel II sang Basel III, qua đó củng cố an toàn hệ thống, tính minh bạch và khả năng chống chịu rủi ro.

Thông tư 14 đã đưa ra những yêu cầu khắt khe hơn về tỷ lệ CAR theo hướng tiệm cận chuẩn mực Basel III. Theo đó, từ năm 2030 trở đi, các ngân hàng thương mại sẽ phải duy trì tỷ lệ CAR (tổng) ít nhất 10,5% so với mức 8% hiện tại.

Thông tư này được đưa ra trong bối cảnh tỷ lệ CAR ở Việt Nam vẫn thấp. Tính đến cuối năm 2024, tỷ lệ CAR trung bình của hệ thống ngân hàng chỉ đạt khoảng 12,5%, thấp hơn đáng kể so với mặt bằng khu vực (CAR trung bình của các ngân hàng Indonesia là 23,27%, Thái Lan là 20,24%, Singapore là 17,1%...). Đặc biệt, nhóm ngân hàng quốc doanh hiện duy trì CAR quanh mức 10% hoặc thấp hơn, trong khi yêu cầu mới theo Thông tư 14 tối thiểu 10,5%.

Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam (MAS) nhận định, trong 6 tháng đầu năm 2025, CAR toàn hệ thống tiếp tục diễn biến giảm với biên độ nhỏ trong bối cảnh tăng trưởng lợi nhuận các ngân hàng niêm yết thấp hơn tăng trưởng tín dụng. Với quy định mới này, cuộc đua nâng hệ số an toàn vốn được nhận định sẽ khốc liệt hơn trong những năm tới, khi chuẩn mực Basel III chính thức đi vào thực thi.

Làm sao để tăng vốn an toàn?

Basel III đặt ra yêu cầu cao hơn nhiều so với Basel II, không chỉ về tỷ lệ vốn mà còn về cơ chế quản trị rủi ro, tính minh bạch và kiểm soát thanh khoản.

Với lộ trình nâng hệ số CAR tối thiểu lên 10,5% vào năm 2030 thì việc tăng vốn điều lệ không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc với các nhà băng. Để tăng vốn, các ngân hàng tiếp tục đẩy mạnh phát hành cổ phiếu chia cổ tức, phát hành cổ phiếu ESOP để tăng vốn điều lệ, giữ lại lợi nhuận chưa phân phối nhằm tăng vốn lõi, nâng cao năng lực tài chính, đáp ứng tiêu chuẩn về CAR…

Thống kê từ báo cáo tài chính quý II/2025 của 29 ngân hàng trong hệ thống, tổng vốn điều lệ toàn ngành đến 30/6 đã vượt 879.000 tỷ đồng, tăng 6,6% so với cuối năm 2024. Trong nửa sau của năm nay và cả 2026, nhiều phương án tăng vốn đã được các nhà băng lên lịch triển khai.

Các ngân hàng phải cấp tốc tăng vốn điều lệ để có nền tảng vốn dày hơn, giúp nâng cao năng lực tài chính, đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn vốn khắt khe như Basel II và Basel III, qua đó tăng cường khả năng chống chịu rủi ro.

Đặc biệt, nhằm đáp ứng mục tiêu tăng trưởng GDP trong năm nay, nhu cầu tín dụng dự kiến sẽ tăng mạnh thì vốn điều lệ lớn hơn sẽ tạo ra hạn mức tăng trưởng tín dụng rộng hơn, cho phép ngân hàng mở rộng quy mô cho vay, đáp ứng nhu cầu vốn của doanh nghiệp và người dân.

TS Châu Đình Linh, giảng viên Đại học Ngân hàng TP. HCM, nhìn nhận để cải thiện CAR lên mức tốt hơn, bên cạnh tuân thủ các nguyên tắc về quản trị rủi ro đối với danh mục tài sản nội và ngoại bảng thì việc gia tăng vốn điều lệ là mục tiêu được nhiều ngân hàng thực hiện trong thời gian qua. Mặt khác, việc tăng vốn giúp các ngân hàng có tấm đệm vốn tốt để cải thiện CAR, đồng thời có nguồn dự phòng nhằm đối mặt với những thách thức trong thời gian tới.

Theo đánh giá của nhều chuyên gia, việc tăng vốn điều lệ là xu hướng tất yếu của hệ thống ngân hàng Việt Nam. Nhưng nếu không có chiến lược hợp lý, cuộc đua tăng vốn có thể dẫn đến rủi ro pha loãng cổ phiếu, mất cân đối tài sản - nguồn vốn, suy giảm hiệu quả sinh lời và nguy cơ che giấu nợ xấu.

Chuyên gia tài chính ngân hang, TS Nguyễn Trí Hiếu nhận định “đáp ứng yêu cầu về hệ số CAR” chỉ thực sự có giá trị nếu các con số tại báo cáo tài chính của ngân hàng được thực hiện trung thực. Vì thế, cần nâng cao tính minh bạch và kiểm soát được chất lượng của các báo cáo tài chính của ngành ngân hàng, đặc biệt trong bối cảnh nợ xấu tăng cao và chưa được phản ánh đầy đủ do quy định về gia hạn nợ và cơ cấu thời hạn trả nợ vẫn còn hiệu lực.

Nhiều chuyên gia cho rằng dù có thể gặp thách thức trong việc thực hiện lộ trình tăng tỷ lệ an toàn vốn theo Thông tư 14 song quy định này buộc các ngân hàng phải đẩy mạnh hơn chiến lược tái cơ cấu hoạt động, nâng cao năng lực quản trị để tăng vốn, thậm có thể phải giảm tỷ lệ cho vay với các lĩnh vực có hệ số rủi ro tín dụng cao. Đây điều kiện quan trọng để các ngân hàng tiệm cận các tiêu chuẩn quốc tế của Basel III.

Để tăng vốn một cách an toàn, các ngân hàng cần tập trung vào cải thiện chất lượng tài sản, nâng cao quản trị rủi ro, đa dạng hóa nguồn vốn và đảm bảo tính minh bạch tài chính.

Bên cạnh đó, các ngân hàng cần tái cấu trúc danh mục tín dụng theo hướng giảm thiểu rủi ro, ưu tiên cấp tín dụng đối với các khoản vay có tài sản bảo đảm đủ điều kiện, có tỷ lệ cho vay trên giá trị tài sản bảo đảm hợp lý và dòng tiền trả nợ rõ ràng. Đồng thời, các ngân hàng cần giảm dần tỷ trọng tín dụng đối với các khoản có hệ số rủi ro cao như bất động sản thương mại không đủ tiêu chuẩn, trái phiếu doanh nghiệp không có bảo đảm hoặc không được xếp hạng tín nhiệm tốt.

Cùng với đó, để đa dạng hóa nguồn vốn và tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn, ngân hàng có thể phát hành trái phiếu chuyển đổi thay vì chỉ phát hành cổ phiếu để giảm rủi ro pha loãng, đồng thời thu hút nhà đầu tư chiến lược, đặc biệt là các tổ chức tài chính quốc tế có năng lực quản trị tốt hoặc tăng vốn từ lợi nhuận giữ lại, giúp duy trì hệ số CAR ổn định mà không làm thay đổi cấu trúc sở hữu.

Một việc quan trọng không kém là phải cải thiện chất lượng tài sản và kiểm soát nợ xấu. Ngân hàng không nên che giấu nợ xấu bằng các biện pháp cơ cấu lại nợ không bền vững mà cần tăng tỷ lệ bao phủ nợ xấu, đảm bảo trích lập dự phòng đầy đủ để giảm thiểu rủi ro khi thị trường biến động.

Trong giai đoạn hội nhập sâu rộng như hiện nay, đòi hỏi nâng cao tiêu chuẩn về an toàn vốn được đánh giá là cần thiết, từ đó, buộc các ngân hàng phải đẩy mạnh cải thiện chất lượng nguồn vốn, tái cơ cấu hoạt động toàn diện, đặc biệt là cơ cấu tài sản.