Pháp hỗ trợ Việt Nam xanh hóa hệ thống tài chính

Việt Nam – điểm sáng mới của tài chính khí hậu khu vực

Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) vừa quyết định đầu tư thêm 500.000 euro cho giai đoạn hai của chương trình hỗ trợ kỹ thuật tài chính xanh với Bộ Tài chính Việt Nam, nâng tổng nguồn vốn viện trợ lên 1 triệu euro (khoảng 26 tỷ đồng). Đây là bước đi mới nhất trong nỗ lực hỗ trợ Việt Nam xây dựng các công cụ tài chính phục vụ mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 – bao gồm thị trường carbon, thuế môi trường và trái phiếu xanh của Chính phủ.

Chương trình do Expertise France, cơ quan hợp tác kỹ thuật trực thuộc AFD, triển khai từ năm 2023 đến 2025 và nay chuẩn bị bước sang giai đoạn mới. Đến tháng 5/2025, Bộ Tài chính Việt Nam và AFD đã ký bản ghi nhớ mới trong chuyến thăm của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, chính thức khởi động giai đoạn hai.

Chuyến công tác của Tổng Giám đốc Expertise France tại Việt Nam mới đây đánh dấu thời điểm hoàn thiện kế hoạch triển khai. Hai chuyên gia Pháp, Patrick Criqui và Anaïs Delbosc, là những người trực tiếp tham gia tư vấn cho chương trình – đồng thời chia sẻ về định hướng, thách thức và triển vọng hợp tác trong lĩnh vực tài chính xanh.

Theo bà Anaïs Delbosc, “Việt Nam đang ở thời điểm quan trọng để tạo bước ngoặt trong chính sách tài chính khí hậu. Thành công sẽ phụ thuộc vào khả năng phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế.”

Chương trình hỗ trợ kỹ thuật tập trung vào việc giúp Bộ Tài chính Việt Nam vận hành thị trường carbon, xây dựng khung pháp lý về thuế môi trường và phát hành trái phiếu xanh của Chính phủ. “Chúng tôi hợp tác với Cơ quan Kho bạc Pháp để hỗ trợ nâng cao nhận thức của khu vực tư nhân về cơ hội đầu tư vào trái phiếu xanh và xác định các dự án đủ điều kiện,” bà cho biết.

Cùng với đó, ông Patrick Criqui – nhà nghiên cứu cấp cao thuộc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp (CNRS) – nhấn mạnh chương trình cũng bao gồm việc hoàn thiện khung pháp lý tài chính cho hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính, cũng như phân tích tác động của Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu đối với hàng xuất khẩu Việt Nam.

Song song, chương trình hợp tác cũng hỗ trợ Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế – Tài chính thuộc Bộ Tài chính xây dựng Chiến lược phát triển phát thải thấp (LT-LEDS) – công cụ trọng yếu giúp Việt Nam hiện thực hóa cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. “Việc hoạch định chiến lược dài hạn cần đảm bảo tính linh hoạt và gắn kết giữa các chính sách hiện có,” bà Delbosc nhận định.

Thách thức và kinh nghiệm xanh hóa tài chính

Theo hai chuyên gia, Việt Nam đang đối mặt với ba thách thức lớn trong lộ trình xanh hóa hệ thống tài chính.

Thứ nhất là việc áp dụng thuế môi trường và định giá carbon, nhằm hình thành tín hiệu giá cho các hành vi phát thải, đồng thời tạo nguồn thu để tài trợ cho các mục tiêu giảm phát thải. Thứ hai là xác định thứ tự ưu tiên đầu tư, bởi chuyển đổi xanh luôn đòi hỏi chi phí lớn hơn nhiều so với mô hình sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Thứ ba là huy động nguồn lực tư nhân, bởi phần lớn các khoản đầu tư khử cacbon cần đến sự tham gia chủ động của doanh nghiệp.

“Điều quan trọng là phải tính toán cụ thể nhu cầu đầu tư trong từng giai đoạn 5, 10 hay 20 năm, và xác định khả năng huy động từ nguồn trong nước cũng như quốc tế,” ông Criqui phân tích.

Hai công cụ tài chính được kỳ vọng đóng vai trò then chốt là tín chỉ carbon và trái phiếu xanh. Trong khi tín chỉ carbon tài trợ trực tiếp cho các dự án giảm phát thải cụ thể, trái phiếu xanh giúp Chính phủ huy động vốn cho các lĩnh vực ưu tiên như năng lượng sạch, giao thông xanh hay quản lý tài nguyên.

Bà Delbosc lưu ý rằng theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris, Chính phủ Việt Nam cần quản lý chặt chẽ việc xuất khẩu tín chỉ carbon để tránh trùng lặp trong bảng kiểm kê phát thải quốc gia. “Nhà nước có vai trò trung tâm trong việc xác định những hành động giảm phát thải nào được tính vào mục tiêu quốc gia, đồng thời phải tạo điều kiện để khu vực tư nhân hiểu rõ chính sách và tham gia vào quá trình này,” bà nói.

Pháp được xem là một trong những quốc gia tiên phong trong phát triển công cụ tài chính khí hậu, đặc biệt là thị trường trao đổi hạn ngạch phát thải EU ETS – mô hình đã vận hành thành công hơn 15 năm qua. Ông Patrick Criqui cho biết: “EU từng thực hiện một ‘chương trình khẩn cấp’ (Crash Program) để trong vòng hai năm có thể hoàn thiện toàn bộ khung pháp lý và kỹ thuật cho thị trường carbon. Việt Nam hiện nay đang ở giai đoạn tương tự.”

Pháp cũng có kinh nghiệm xây dựng Nhãn Carbon Thấp (Low Carbon Label) – hệ thống xác thực các dự án tự nguyện bù trừ phát thải, bảo đảm mỗi tín chỉ carbon phát hành thực sự tương ứng với lượng khí thải được cắt giảm. Mô hình này đang được đánh giá là hình mẫu đáng tham khảo cho Việt Nam trong quá trình thiết kế thị trường tín chỉ nội địa.

Ngoài ra, Pháp đã có hơn 25 năm kinh nghiệm phối hợp thuế carbon với thị trường trao đổi hạn ngạch phát thải, tạo nên hệ thống chính sách đồng bộ và hiệu quả. “Việt Nam tỏ ra rất quan tâm đến việc kết hợp các công cụ như ETS, thuế carbon và thuế môi trường. Pháp sẵn sàng chia sẻ dữ liệu, mô hình phân tích và kinh nghiệm chính sách tích lũy suốt nhiều thập kỷ,” ông Criqui khẳng định.