'Rào cản lớn nhất với kinh tế tư nhân là sự tắc nghẽn do thể chế'

Chi phí tuân thủ pháp luật cao

Tại hội thảo khoa học “Các động lực cho tăng trưởng cao, bền vững kinh tế Việt Nam năm 2025 và các năm tiếp theo”, TS Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương (CIEM) cho biết kinh tế tư nhân đóng góp 50% GDP, gần 60% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, khoảng 30% tổng kim ngạch xuất khẩu và tạo gần 80% công ăn việc làm trong nền kinh tế.

Tuy nhiên, sự phát triển của kinh tế tư nhân còn gặp nhiều rào cản, mà rào cản lớn nhất là sự tắc nghẽn do thể chế, quy định pháp luật. Hệ thống pháp luật kinh doanh thiếu rõ ràng, thiếu cụ thể, không hợp lý, thiếu minh bạch, chồng chéo, trùng lặp, thậm chí là mâu thuẫn nhau (nhiều tầng nấc); thiên về quản lý là chủ yếu, không quản được thì cấm.

Điều này, theo ông Cung, đã khiến cho chi phí tuân thủ rất cao, gây tốn kém về thời gian và tiền bạc, đặc biệt là các chi phí cơ hội đối với người dân, doanh nghiệp.

“Việc phân bố và sử dụng nguồn lực, một phần không nhỏ, là theo thân hữu, sai lệch, kém hiệu quả. Tình trạng này làm triệt tiêu, thui chột tinh thần kinh doanh cống hiến, kinh doanh có văn hóa, kinh doanh có trách nhiệm xã hội”, ông Cung nói.

Trước thực trạng này, ông Cung nhấn mạnh cần tháo bỏ “điểm nghẽn của điểm nghẽn” tạo đột phá huy động tối đa nguồn lực, phát huy hết tiềm năng và tận dụng hết cơ hội phát triển kinh tế tư nhân.

Trong khi đó, ông Đậu Anh Tuấn - Phó tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng hiện nay có 7 rào cản chính đang kìm hãm sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân.

Một là tính phi chính thức cao và năng suất lao động thấp khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả hoạt động. Hai là quản trị yếu kém và thiếu tính chuyên nghiệp. Ba là việc kết nối với chuỗi cung ứng còn hạn chế, trong khi sự liên kết giữa doanh nghiệp tư nhân với khu vực FDI và thị trường toàn cầu vẫn chưa thực sự bền vững.

Bốn là ngành công nghiệp hỗ trợ chưa phát triển mạnh, khiến doanh nghiệp trong nước khó tham gia sâu vào chuỗi cung ứng quốc tế. Năm là các vấn đề về tiếp cận vốn, đất đai và nhân lực vẫn là những rào cản lớn.

Sáu là doanh nghiệp tư nhân cũng gặp nhiều khó khăn trong việc tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA) do thiếu sự hỗ trợ phù hợp. Bảy là trong bối cảnh nền kinh tế số đang phát triển nhanh chóng, các quy định hiện hành vẫn chưa thực sự phù hợp, gây bất lợi cho doanh nghiệp trong nước khi tham gia vào thị trường số.

Cần tư duy khác biệt, thông thường

PGS.TS Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, đề xuất để thúc đẩy kinh tế phát triển, không thể bó hẹp trong khuôn khổ “gia tăng nguồn lực (vốn, lao động) mà phải mở rộng quy mô bằng cách chỉnh sửa, thay đổi, cải cách “cục bộ” hệ thống cơ chế, chính sách.

“Để giải quyết vấn đề, cần tư duy khác biệt – khác thường, không bó hẹp trong kinh tế. Hai tuyến nhiệm vụ chính bao gồm cải cách nhà nước, cởi bỏ các trói buộc hành chính quan liêu và xác lập tầm nhìn thời đại, thực hiện một chương trình hành động đầy quyết tâm và khát vọng của dân tộc. Đó chính là những điều mà Tổng bí thư Tô Lâm, Đảng và Nhà nước đưa ra đang rốt ráo thực hiện, với mức độ đồng thuận và lòng tin ngày càng tăng của nhân dân và của bộ máy nhà nước”, ông Thiên nói.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, để thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân, Việt Nam có thể học hỏi từ những mô hình thành công trên thế giới, đặc biệt là Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc).

Hàn Quốc phát triển các tập đoàn chaebol nhờ sự hỗ trợ mạnh mẽ về tín dụng, xuất khẩu, nghiên cứu và phát triển (R&D) cũng như ưu tiên thị trường nội địa. Trong khi đó, Đài Loan (Trung Quốc) tập trung thúc đẩy doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) thông qua chính sách tài chính linh hoạt, hỗ trợ R&D, khởi nghiệp và phát triển các cụm công nghiệp. Điểm chung của cả hai quốc gia này là vai trò chủ động của chính phủ trong việc lựa chọn các ngành mũi nhọn và hỗ trợ dài hạn cho doanh nghiệp.

Để tháo gỡ các rào cản và tạo đột phá cho khu vực kinh tế tư nhân, ông Đậu Anh Tuấn đễ xuất thực hiện một số nhóm giải pháp trọng tâm.

Đầu tiên, Chính phủ cần đẩy mạnh cải cách thể chế và môi trường kinh doanh bằng cách đơn giản hóa thủ tục hành chính, minh bạch hóa pháp luật và khắc phục tình trạng chồng chéo trong các quy định hiện hành. Chính phủ đã phát hiện 263 văn bản chồng chéo và đang tiến hành rà soát, điều chỉnh. Ngoài ra, Quốc hội cần có luật riêng cho hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ, đồng thời thúc đẩy tinh thần hỗ trợ kinh doanh, thử nghiệm chính sách theo mô hình sandbox cho các mô hình kinh doanh mới.

Tiếp theo, nhà nước cần tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tiếp cận các nguồn vốn mới. Hiện nay, doanh nghiệp tư nhân vẫn phụ thuộc chủ yếu vào vốn vay ngân hàng với lãi suất cao, trong khi thị trường chứng khoán chưa thực sự hấp dẫn đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Việt Nam dù đứng thứ ba Đông Nam Á về đầu tư khởi nghiệp nhưng vẫn thiếu các quỹ đầu tư mạo hiểm đủ mạnh. Do đó, nhà nước cần thành lập quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, phát triển trái phiếu doanh nghiệp, xây dựng quỹ Pre-IPO và quỹ quốc gia về khởi nghiệp, đồng thời thiết lập một sàn chứng khoán riêng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa để tăng cường huy động vốn.

Một chính sách riêng dành cho doanh nghiệp tư nhân nội địa cũng là yếu tố then chốt. Ông Tuấn cho rằng cần thu hẹp khoảng cách ưu đãi giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp nhà nước. Song song với đó là áp dụng các chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, tiếp cận đất đai và tín dụng với lãi suất thấp cho những doanh nghiệp tư nhân quy mô lớn trong các ngành mũi nhọn. Đặc biệt, Đảng và Nhà nước cần tạo ra một "hành lang đỏ" cho các doanh nghiệp tư nhân quan trọng, với cam kết ổn định về pháp lý, tài chính và ưu đãi dài hạn.

Để giúp doanh nghiệp tư nhân vươn ra thị trường toàn cầu, Chính phủ cần tận dụng tối đa các FTA và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ tham gia các hội chợ quốc tế nhằm xây dựng thương hiệu, đồng thời phải phát triển mạnh chuỗi phân phối nội địa và thúc đẩy sự đồng hành của Chính phủ trong việc nâng tầm thương hiệu quốc gia.

Ứng dụng khoa học công nghệ và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cũng là những yếu tố quan trọng. Doanh nghiệp cần được hỗ trợ để ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn và công nghệ sản xuất thông minh. Việc ưu đãi thuế và vốn cho các doanh nghiệp đầu tư vào R&D, AI cần được đẩy mạnh. Song song với đó, hệ thống đào tạo cần tập trung vào các lĩnh vực STEM, công nghệ và kỹ thuật, đồng thời tăng cường sự gắn kết giữa doanh nghiệp với các trường đại học và viện nghiên cứu để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh, với những giải pháp toàn diện này, Việt Nam có thể tạo ra bước ngoặt cho khu vực doanh nghiệp tư nhân, giúp khu vực này thực sự trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới và hội nhập trong giai đoạn phát triển mới.