Tài chính xanh cho Net-Zero: Cơ hội của Việt Nam nhìn từ kinh nghiệm thế giới

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu trở thành thách thức toàn cầu, tài chính xanh ngày càng được xem là công cụ then chốt trong hành trình hướng tới phát thải ròng bằng 0 (Net-Zero). Không chỉ là một cam kết môi trường, mục tiêu Net-Zero còn mở ra cơ hội để tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh, bền vững và thích ứng.

Hơn 140 quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã cam kết đạt Net-Zero vào giữa thế kỷ này. Để hiện thực hóa cam kết đó, nhiều quốc gia đã phát triển mạnh mẽ hệ sinh thái tài chính xanh với các công cụ như trái phiếu xanh, tín dụng xanh và thị trường carbon.

Việt Nam, với mục tiêu đạt Net-Zero vào năm 2050, đã có những bước tiến đáng ghi nhận trong xây dựng khung pháp lý và triển khai chính sách tài chính xanh, song vẫn còn nhiều thách thức về nhận thức, cơ chế ưu đãi và đa dạng sản phẩm tài chính.

Vương quốc Anh: Pháp lý minh bạch và thị trường đa dạng

Vương quốc Anh là quốc gia đi đầu trong việc phát triển tài chính xanh với chiến lược rõ ràng và tầm nhìn dài hạn. Ngay từ năm 2008, Luật Khí hậu được ban hành đã đặt nền móng cho mục tiêu Net-Zero vào năm 2050. Chính phủ Anh không chỉ ban hành chiến lược tài chính xanh quốc gia, mà còn thường xuyên cập nhật chính sách để phù hợp với bối cảnh mới.

Trái phiếu xanh đóng vai trò trung tâm trong hệ sinh thái tài chính bền vững của Anh. London Stock Exchange đã trở thành một trong những trung tâm giao dịch trái phiếu xanh hàng đầu thế giới. Chính phủ cũng phát hành trái phiếu xanh chủ quyền (green gilts) với quy mô lớn để huy động vốn cho các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, giao thông xanh và bảo tồn thiên nhiên.

Một yếu tố nổi bật khác là sự ra đời của Ngân hàng Đầu tư Xanh (Green Investment Bank), nhằm hỗ trợ tài chính cho các dự án có mức độ rủi ro cao mà khu vực tư nhân còn e ngại. Đồng thời, hệ thống pháp lý với các tiêu chuẩn như UK Green Taxonomy và yêu cầu công bố thông tin bền vững đã giúp củng cố lòng tin của nhà đầu tư, đảm bảo dòng vốn chảy đúng hướng và nâng cao tính minh bạch.

Hàn Quốc: Tiếp cận bài bản và thúc đẩy minh bạch

Tài chính xanh tại Hàn Quốc phát triển nhanh chóng nhờ khung pháp lý chặt chẽ và chính sách hỗ trợ mạnh mẽ. Một trong những dấu mốc quan trọng là việc Bộ Môi trường nước này công bố K-Taxonomy vào cuối năm 2021, xác định rõ những hoạt động được coi là xanh và định hướng nguồn vốn vào đúng mục tiêu bền vững.

Thị trường trái phiếu ESG (môi trường, xã hội và quản trị) được Hàn Quốc đặc biệt chú trọng. Sở Giao dịch Chứng khoán Hàn Quốc đã phát triển nền tảng riêng để công bố thông tin về trái phiếu ESG, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát hành và nhà đầu tư tiếp cận minh bạch. Từ năm 2020, các tổ chức phát hành trái phiếu ESG tại Hàn Quốc buộc phải có khung quản lý và được đánh giá độc lập, tăng uy tín và độ tin cậy của sản phẩm.

Đáng chú ý, các doanh nghiệp lớn và ngân hàng phát triển như KEXIM và KDB đã đóng vai trò đầu tàu trong phát hành trái phiếu xanh. Ví dụ, POSCO Holdings đã phát hành thành công 700 triệu USD trái phiếu xanh vào tháng 4/2025, với lượng đăng ký mua vượt xa mức phát hành. Hàn Quốc cũng tăng cường đào tạo, tổ chức hội thảo, và bắt buộc công bố thông tin ESG với các doanh nghiệp niêm yết từ năm 2026 – những bước đi cho thấy sự nghiêm túc trong phát triển thị trường tài chính xanh.

Trung Quốc: Tài chính xanh từ trên xuống với quy mô lớn

Trung Quốc – nền kinh tế lớn thứ hai thế giới – đã xác định rõ tài chính xanh là một phần trong chiến lược dài hạn nhằm đạt trung hòa carbon vào năm 2060. Từ rất sớm, các yếu tố bảo vệ môi trường đã được tích hợp vào các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, với Kế hoạch 5 năm là công cụ điều phối trung tâm.

Đến cuối năm 2021, Trung Quốc đã trở thành thị trường trái phiếu xanh lớn thứ hai thế giới, với tổng giá trị đạt khoảng 270 tỷ USD. Tuy nhiên, hệ thống tài chính xanh tại đây vẫn phụ thuộc chủ yếu vào tín dụng ngân hàng, trong khi các công cụ thị trường vốn như cổ phiếu hay trái phiếu doanh nghiệp xanh còn hạn chế. Tỷ trọng tín dụng xanh ngân hàng chiếm đến hơn 50% nguồn tài trợ cho nền kinh tế, cho thấy tiềm năng nhưng cũng phản ánh sự mất cân đối trong cấu trúc vốn.

Đáng chú ý, vào năm 2025, Trung Quốc đã phát hành trái phiếu xanh chính phủ đầu tiên với quy mô 826 triệu USD, niêm yết tại London để tiếp cận thị trường quốc tế. Đồng thời, nước này đang triển khai chính sách tài khóa chủ động hơn, với việc tăng mức thâm hụt ngân sách lên tới 4% GDP, kết hợp phát hành trái phiếu kho bạc siêu dài hạn để tài trợ cho các dự án đổi mới công nghệ và phát triển xanh.

Bên cạnh đó, Trung Quốc còn triển khai hệ thống tiêu chuẩn và công bố thông tin bắt buộc, đồng thời xây dựng các khu thí điểm tài chính xanh tại nhiều địa phương để thử nghiệm mô hình mới, từ đó nhân rộng ra toàn quốc.

Kinh nghiệm cho Việt Nam

Theo chuyên gia tài chính Phạm Thị Huyền, Việt Nam có thể học hỏi từ những kinh nghiệm quốc tế trong phát triển tài chính xanh để đạt được mục tiêu Net-Zero.

Thứ nhất là xây dựng khuôn khổ pháp lý rõ ràng. Nhiều quốc gia đã thành công trong việc phát triển tài chính xanh nhờ có khuôn khổ pháp lý rõ ràng. Ví dụ, Vương Quốc Anh đã ban hành Luật Khí hậu năm 2008, tạo ra một nền tảng pháp lý vững chắc cho việc giảm phát thải khí nhà kính.

Việt Nam cần hoàn thiện và cụ thể hóa các quy định về tài chính xanh, bao gồm phát hành trái phiếu xanh và tín dụng xanh. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc ban hành các thông tư và nghị định cụ thể, như Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát hành và quản lý các sản phẩm tài chính xanh.

Thứ hai, cần thiết lập chiến lược toàn diện. Hàn Quốc đã thông qua "Chiến lược trung hòa carbon" bao gồm nhiều lĩnh vực như công nghiệp và giao thông. Chiến lược này giúp Hàn Quốc đạt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính một cách toàn diện.

Việt Nam cần xây dựng một chiến lược giảm phát thải khí nhà kính toàn diện, bao gồm các lĩnh vực như năng lượng, giao thông, và công nghiệp. Chiến lược này nên được tích hợp vào Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh để đảm bảo sự nhất quán và hiệu quả trong việc thực hiện mục tiêu môi trường.

Thứ ba là tăng cường hợp tác quốc tế. Trung Quốc đã hợp tác với các tổ chức quốc tế để phát triển thị trường carbon, giúp thu hút vốn quốc tế cho các dự án xanh.

Việt Nam có thể tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), và các tổ chức tài chính khu vực để thu hút vốn và chia sẻ kinh nghiệm trong việc phát triển tài chính xanh. Điều này sẽ giúp Việt Nam tiếp cận các công nghệ mới và nguồn vốn quốc tế cho các dự án xanh

"Kinh nghiệm quốc tế cho thấy rằng việc phát triển tài chính xanh đòi hỏi sự kết hợp giữa chính sách pháp lý mạnh mẽ, chiến lược toàn diện, và sự hợp tác quốc tế. Việt Nam có thể áp dụng những bài học này để phát triển thị trường tài chính xanh và đạt được mục tiêu Net-Zero vào năm 2050" - bà Huyền cho hay.