Tài sản số, tín chỉ carbon: Cần được ‘chính danh’ để trở thành TSBĐ ngân hàng

Phát biểu tại Hội thảo “Tài sản bảo đảm ngân hàng: Những vấn đề quan tâm hiện nay” do Thời báo Ngân hàng tổ chức sáng 28/4, TS. Lê Thị Giang (Đại học Luật Hà Nội) đã hệ thống lại khái niệm và làm sáng tỏ bản chất của tài sản số và tín chỉ carbon – hai loại hình tài sản hứa hẹn sẽ trở thành động lực cho dòng chảy tài chính trong kỷ nguyên số hóa và chuyển đổi xanh.

Theo bà Giang, tài sản số được hiểu là sản phẩm công nghệ số được tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác nhận quyền sở hữu bằng công nghệ chuỗi khối. Tài sản số không tồn tại dưới dạng vật lý, mà hiện diện trên blockchain, điện toán đám mây hoặc cơ sở dữ liệu; đồng thời có khả năng chia nhỏ, lập trình, giao dịch xuyên biên giới và đặc biệt là chống làm giả.

Vị chuyên gia đánh giá, loại hình tài sản này sẽ trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong kỷ nguyên số hóa. Thực tế, hành lang pháp lý cho tài sản số đang từng bước được hình thành. Dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số đã bước đầu xác lập khái niệm và quyền sở hữu đối với tài sản này.

“Đây là bước đi quan trọng mở đường cho việc xác lập và giao dịch bảo đảm đối với tài sản số trong tương lai”, bà Giang nhấn mạnh.

Song song với tài sản số, tín chỉ carbon cũng đang nổi lên như một loại tài sản tài chính gắn liền với xu hướng chuyển đổi xanh toàn cầu. TS. Lê Thị Giang cho hay, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 xác định tín chỉ carbon là chứng nhận có thể giao dịch, thể hiện quyền phát thải một tấn CO₂ hoặc lượng khí nhà kính tương đương. Các tín chỉ này thường được hình thành từ các dự án giảm phát thải như trồng rừng, phát triển năng lượng tái tạo hoặc ứng dụng công nghệ sạch.

Tuy nhiên, dù đang dần trở thành công cụ tài chính đắc lực hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi bền vững, hành lang pháp lý cho việc xác lập giao dịch bảo đảm đối với loại tài sản này ở Việt Nam vẫn đang bị bỏ ngỏ.

Trước những thực trạng đó, bà Giang lưu ý, các ngân hàng sẽ rất thận trọng khi cân nhắc nhận tài sản số hoặc tín chỉ carbon làm tài sản bảo đảm, bởi bất kỳ giao dịch tài chính nào cũng phải dựa trên nền tảng pháp lý vững chắc.

“Hiện chưa có quy định pháp luật nào chỉ ra, ngoài các tài sản bảo đảm thông thường, truyền thống thì tín chỉ carbon, tài sản số có thể coi là tài sản bảo đảm”, TS. Lê Thị Giang đặt vấn đề.

Dẫu vậy, không phải không có những tín hiệu tích cực. Theo bà Giang, một số quy định hiện hành đã phần nào mở đường cho việc công nhận hai loại tài sản này. Cụ thể, Nghị định 21/2021/NĐ-CP hướng dẫn Bộ luật Dân sự đã quy định tài sản bảo đảm bao gồm cả tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai, miễn là tài sản đó không bị cấm mua bán hoặc chuyển nhượng. Với cách hiểu này, tín chỉ carbon – vốn không bị cấm giao dịch tại Việt Nam – hoàn toàn có thể được coi là tài sản bảo đảm về nguyên tắc.

Đáng nói, lý thuyết và thực tiễn vẫn còn một khoảng cách lớn. Khác với đất đai, nhà ở – những tài sản truyền thống mà ngân hàng đã có kinh nghiệm thẩm định và xử lý – tài sản số và tín chỉ carbon đòi hỏi một hệ thống nghiệp vụ hoàn toàn mới. Việc thẩm định giá trị, kiểm soát, xử lý loại tài sản phi truyền thống này cũng kéo theo vô số thách thức: từ tiêu chuẩn đánh giá giá trị, mô hình quản lý rủi ro cho đến cơ chế thanh lý tài sản khi xảy ra nợ xấu.

Đánh giá một cách tổng thể, bà Giang cho rằng, trước khi kỳ vọng tài sản số và tín chỉ carbon có thể được sử dụng rộng rãi làm tài sản bảo đảm trong hệ thống tài chính – ngân hàng, điều cần làm ngay là xác lập địa vị pháp lý rõ ràng cho chúng trong Bộ luật Dân sự.

"Những gì đã tồn tại và ngày càng phát triển cho thấy sự hiện diện của nó là thực sự cần thiết đối với đời sống. Trước hết, cần xác lập rõ ràng địa vị pháp lý của tài sản số và tín chỉ carbon, coi đây là loại hình tài sản trong Bộ luật Dân sự. Đây sẽ là tiền đề quan trọng để hai loại tài sản này có thể sử dụng làm tài sản bảo đảm trong các giao dịch tài chính”, bà Giang nói.

Đồng quan điểm, TS Giacomo Merello, Chủ tịch Hội đồng Thúc đẩy Kinh doanh Tài sản Kỹ thuật số Antigua & Barbuda, đặc phái viên Kinh tế đặc biệt của Thủ tướng Antigua và Barbuda tại Cộng hòa Singapore khẳng định: "Chỉ khi hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch và cập nhật kịp thời với xu thế công nghệ, thì mới có thể khai thác tối đa tiềm năng của tài sản số và tín chỉ carbon trong lĩnh vực ngân hàng, đồng thời kiểm soát được các rủi ro liên quan".

Chia sẻ từ các diễn giả tại hội thảo cho thấy, thế giới đã đi trước một quãng đường dài trong việc công nhận tài sản số và tín chỉ carbon là một phần tài sản bảo đảm hợp pháp của hệ thống tài chính. Kinh nghiệm từ các nước đi trước, theo đó, mở ra những bài học giá trị đối với Việt Nam.

Về việc sử dụng tài sản số làm tài sản bảo đảm, TS. Giacomo Merello đưa ra ví dụ về Thụy Sĩ, quốc gia đầu tiên cho phép Bitcoin và Ethereum được sử dụng làm tài sản thế chấp tại Sở Giao dịch Chứng khoán SIX.

Tháng 2/2025, SIX đã ra mắt dịch vụ Digital Collateral Service, cho phép các tổ chức sử dụng tiền mã hóa (BTC, ETH) làm tài sản thế chấp cùng với chứng khoán truyền thống, giúp giảm rủi ro cho các đối tác và tối ưu hóa vận hành. Theo đó, các ngân hàng như Bitcoin Suisse đã cung cấp khoản vay thế chấp bằng crypto. Khách hàng có thể dùng nhiều loại tài sản mã hóa (BTC, ETH, DOT, USDC...) làm thế chấp cho khoản vay bằng tiền pháp định, với tài sản được lưu trữ an toàn trong kho lạnh.

Tương tự, Singapore từ năm 2019 đã thông qua Luật Dịch vụ Thanh toán (PSA), thiết lập hành lang pháp lý minh bạch cho các sàn giao dịch và dịch vụ lưu ký tài sản số. Quốc gia này cũng công nhận token kỹ thuật số là tài sản có thể dùng làm thế chấp, mở đường cho hàng loạt sản phẩm tài chính mới.

Còn Malta, với tham vọng trở thành “hòn đảo blockchain”, đã tiên phong trong việc ban hành Luật Tài sản Tài chính Ảo, đồng thời thúc đẩy mạnh mẽ quá trình token hóa các khoản nợ tài chính.

Về việc sử dụng tín chỉ carbon làm tài sản bảo đảm trong các giao dịch ngân hàng, TS. Vũ Thị Vân Anh, Trưởng phòng Cao cấp Khối ESG tại KPMG Việt Nam, lấy ví dụ từ một quốc gia láng giềng – Thái Lan. Tại đây, tín chỉ carbon đã được sử dụng làm tài sản bảo đảm trong các khoản vay, đặc biệt trong các dự án đầu tư ứng phó với biến đổi khí hậu. Việc này không chỉ giúp đo lường, mà còn tạo ra nền tảng vững chắc để quản lý và kiểm soát rủi ro khí hậu, góp phần thúc đẩy các sáng kiến bền vững.

Trong khi đó, tại châu Âu, một số quốc gia thành viên EU, điển hình là Pháp, đã tiên phong trong việc công nhận EUA (Chứng chỉ phát thải của Liên minh châu Âu) như một loại tài sản vô hình có thể chuyển nhượng. Quyết định này mở ra cơ hội sử dụng chúng làm tài sản thế chấp trong các giao dịch tài chính, mang lại sự linh hoạt và sáng tạo trong quản lý tài sản. Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) cũng không ngừng triển khai các biện pháp để giảm thiểu rủi ro khí hậu trong hoạt động tín dụng, trong đó có việc hạn chế sử dụng các tài sản có lượng phát thải cao làm tài sản bảo đảm, nhằm giảm thiểu tác động xấu đến môi trường và nền kinh tế.