Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước sắp có vận may bất ngờ?

Điều này có nghĩa là Chính phủ đang kỳ vọng việc cổ phần hoá sẽ giúp tăng thu và giảm gánh nặng tài chính. Dù vậy, đây không phải là nhiệm vụ dễ dàng như đánh giá của HSBC ở hai mặt: thách thức cải cách doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và chi tiêu Chính phủ.

HSBC cho rằng, về bản chất, Chính phủ hy vọng tăng cường cổ phần hóa sẽ giúp tăng thu và giảm bớt gánh nặng tài chính. Tuy nhiên, đây không phải là một nhiệm vụ dễ dàng do việc cải cách doanh nghiệp nhà nước (DNNN) vẫn còn rất nhiều thách thức và việc chi tiêu của Chính phủ trong thời gian gần đây. 

Trong những tuyên bố gần đây, các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam đã cho rằng việc thoái vốn tại các DNNN chính là một cách thức làm tăng thu ngân sách và giảm chi tiêu của Chính phủ. 

"Bản thân điều này là một hướng đi tích cực và đáng được khen ngợi", HSBC đáng giá.

Ví dụ, ngày 28/12/2016, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã đưa ra Quyết định 58/2016 nhằm đẩy mạnh việc thoái vốn nhà nước tại các DNNN hiện có bằng cách loại bỏ hoặc giảm mức sở hữu tối thiểu mà Chính phủ nắm giữ trong một số ngành nhất định. 

Ngoài ra, Chính phủ cũng đã đưa ra một lộ trình rõ ràng hơn cho việc cổ phần hóa bằng cách thông báo tỷ lệ sở hữu nhà nước ở một số các công ty cụ thể đã được lên kế hoạch cổ phần hóa (không chỉ công bố rộng rãi theo các ngành). Nhìn chung, Quyết định 58/2016 lập mục tiêu cổ phần hóa thêm 137 DNNN, trong đó liệt kê chi tiết 103 doanh nghiệp cụ thể mà Chính phủ sẽ giữ lại quyền sở hữu.

Cũng theo HSBC, việc Chính phủ gần đây đẩy mạnh quá trình cổ phần hóa các DNNN được cho là một tin tức tốt do tốc độ cổ phần hoá đã giảm trong những năm gần đây. 

Ví dụ, trong giai đoạn 2003 – 2008 Chính phủ đề ra mục tiêu cắt giảm 1.538 DNNN nhưng chỉ có 312 doanh nghiệp đã đáp ứng mục tiêu này. 

Việc cổ phần hóa không được đạt được mục tiêu đề ra và diễn ra chậm chạp một phần là do những thuận lợi của các cuộc cải cách trước đó đã tạo điều kiện cho việc bán (hoặc đóng cửa) hầu hết các DNNN nhỏ đang làm ăn thua lỗ. 

Ngược lại, nhiều công ty còn đang tồn tại lại có quy mô lớn hơn nhiều với cơ cấu sở hữu và quản lý phức tạp và thậm chí đôi khi không có báo cáo tài chính và nghĩa vụ nợ rõ ràng.

Tuy vậy, HSBC ghi nhận rằng, ít nhất, Chính phủ đã thể hiện quyết tâm "xốc lại" nhiệm vụ cổ phần hóa của mình thông qua Quyết định 58/2016. 

Vào tháng 2/2017, Thủ tướng Xuân Phúc còn ban hành văn bản hướng dẫn gửi đến Bộ Tài chính yêu cầu những quy định để đẩy mạnh cổ phần hóa DNNN phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. 

Cải cách DNNN cũng là một chủ đề chính trong Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ năm trong tháng Năm vừa qua. Tại đây, các nhà hoạch định chính sách thông qua nghị quyết nhấn mạnh sự cần thiết đẩy mạnh cải cách và cổ phần hóa các DNNN.

Bằng chứng về cam kết mạnh hơn, Chính phủ vào năm 2016 và quý I/2017 đã phê duyệt đề xuất cổ phần hóa cho 63 DNNN, trong số đó đa phần là các doanh nghiệp lớn. 

Trên thực tế, năm 2016 và quý I/2017 Chính phủ đã phê duyệt đề xuất cổ phần hoá cho 63 DNNN, trong đó, đa phần là doanh nghiệp lớn.

Mặc dù chờ đợi xem đây có phải là xu thế đến hết năm không nhưng HSBC cho rằng các tín hiệu cho thấy thách thức vẫn còn đáng kể.

"Chúng tôi tin rằng các biện pháp cải cách bổ sung vẫn là yếu tố quan trọng để giúp Chính phủ thực hiện đầy đủ chương trình cổ phần hóa của mình" HSBC cho biết.

Chẳng hạn, cải cách DNNN căn bản tập trung vào việc bán cổ phần thiểu số, trong khi Chính phủ vẫn duy trì kiểm soát đa số, đây là nguyên nhân khiến cho các nhà đầu tư chiến lược bị hạn chế khả năng định hình lại các công ty, qua đó, bị cản trở tham gia vào đầy đủ quá trình – HSBC ví dụ.

Về cơ bản, HSBC nhận xét Việt Nam đang đi đúng hướng để đạt được mục tiêu cổ phần hóa, đặc biệt khi Việt Nam theo đuổi con đường tăng trưởng kinh tế bền vững và hiệu quả hơn. Và dù rằng còn quá sớm để biết được thoái vốn có mang lại doanh thu gia tăng cho Chính phủ không, HSBC nhận định các cuộc cải cách tiếp theo có thể đem lại những lợi ích mà đã tìm kiếm trong suốt thời gian trung hạn.