Đợt 'siết' thuế 2026: Sau cú choáng, hộ kinh doanh phải trưởng thành hơn

Khó khăn đi cùng cơ hội

Trong những năm gần đây, việc vận hành một cửa hàng nhỏ từ quán cà phê, hàng ăn vặt đến shop quần áo đã không còn “dễ thở” như trước. Chi phí đầu vào liên tục tăng, từ mặt bằng cho đến nguyên liệu, nhân công. Người tiêu dùng trở nên thận trọng hơn, chọn lọc hơn, không còn mua vì hứng thú mà mua vì thực sự cần thiết.

Thêm vào đó, các chuỗi lớn, nền tảng giao hàng, doanh nghiệp có quy trình bài bản tạo nên sự cạnh tranh khốc liệt hơn. Cùng với đó là quy định thuế mới từ 1/2026, theo đó doanh thu trên 200 triệu đồng/năm phải kê khai nộp thuế và không được khấu trừ chi phí, khiến việc “mở quán cho vui” gần như không còn tồn tại. Đây không phải là bi quan, mà là thực tế của vận hành kinh tế.

Khảo sát của nhiều hãng kiểm toán và tư vấn kinh doanh cho thấy, nếu xét một cửa hàng nhỏ với doanh thu khoảng 30 triệu đồng mỗi tháng, sau khi trừ thuế dịch vụ, tiền thuê mặt bằng, nguyên liệu, nhân viên, điện nước, hao hụt và các chi phí phát sinh, phần lợi nhuận còn lại chỉ khoảng 4,5 – 6 triệu đồng.

Con số này so với mức lương của một người làm văn phòng 10 – 15 triệu mỗi tháng cho thấy sự khác biệt giữa hai thế giới: người đi làm có lương ổn định, có quyền xin nghỉ, không phải xoay vòng vốn, không chịu áp lực tồn kho, trong khi người làm chủ lại phải đối mặt với mọi rủi ro vận hành.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, điều này không nhằm để so sánh chuyện làm chủ hay làm thuê “hơn – kém”, mà để thấy rằng hai con đường tồn tại với những tính chất riêng biệt.

Theo các chuyên gia tài chính, điều thú vị là chính sự siết chặt thị trường lại đang tạo ra cơ hội dài hạn cho những người làm bài bản. Khi kinh doanh tự phát bị loại khỏi cuộc chơi, mặt bằng cạnh tranh trở nên lành mạnh hơn. Những cửa hàng từng bị “nhấn chìm” bởi cuộc đua phá giá nay bắt đầu bán ít hơn nhưng lời nhiều hơn. Chi phí marketing giảm không phải vì quảng cáo rẻ hơn, mà vì ít đối thủ hơn. Thị trường ngày càng chứng minh rằng người làm đúng, làm chuẩn, làm kỷ luật là người tồn tại lâu nhất.

Tuy nhiên, chuyên gia từ Câu lạc bộ Đầu tư và khởi nghiệp Doanh nghiệp Việt Nam phân tích, làm chủ còn có một lợi thế mà làm thuê không bao giờ có, đó là đòn bẩy năng lực. Một ý tưởng tốt có thể nhân lên thành doanh thu gấp đôi, một món ăn thành công có thể mở rộng menu, một quy trình hiệu quả có thể giảm chi phí vận hành đáng kể. Người đi làm thuê dù giỏi đến đâu cũng chỉ tăng lương trong phạm vi giới hạn, còn người làm chủ có thể tăng thu nhập theo cấp số nhân.

Tuy nhiên, đòn bẩy luôn đi kèm rủi ro, và sự bền bỉ trong 2-3 năm đầu là chu kỳ “vượt vũ môn” của bất kỳ chủ kinh doanh nào. Năm đầu học cách không chết, năm thứ hai học cách sống, năm thứ ba học cách tạo lợi nhuận. Khi vượt qua được giai đoạn đầu đầy sóng gió, họ sẽ có thương hiệu, có khách quen, có dòng tiền ổn định và có thể mở rộng hoạt động.

Điều quan trọng, làm chủ giúp tích lũy những năng lực sống quan trọng: tư duy dòng tiền, kỹ năng đàm phán, tối ưu chi phí, marketing, kiểm soát rủi ro, xây dựng thương hiệu và phục vụ khách hàng.

Đây là những “tài sản kỹ năng” đi theo cả đời, không mất đi và không ai có thể lấy mất. Do đó, công bằng mà nói, làm thuê có giá trị của làm thuê, làm chủ có giá trị của làm chủ. Mỗi người có một hành trình riêng, phù hợp với năng lực và thời điểm trong cuộc đời mình, vị chuyên gia phân tích.

Thuế 2026: Hộ kinh doanh buộc phải trưởng thành hơn

Nhiều người nghe về chính sách thuế mới đã lập tức nghĩ rằng nhà nước đang tạo áp lực lên hộ kinh doanh nhỏ, nhưng theo góc nhìn của ông Lâm Anh Tuấn - chuyên gia tài chính cá nhân, Founder Financial Planner đây là thời điểm định nghĩa lại cách một mô hình kinh doanh vận hành.

Ông Tuấn cho rằng, suốt 10 năm qua, thị trường quá dễ dãi: ai cũng có thể mở quán cà phê, ai cũng có thể bán hàng online, ai cũng có thể kinh doanh bằng trực giác và kinh nghiệm, thậm chí vận hành mà không có sổ sách, báo cáo tài chính hoặc quản trị bài bản. Khi quy định thuế được áp dụng, sự “choáng ngợp” là điều có thể thấy trước, đặc biệt với người trẻ thiếu kinh nghiệm, người lớn tuổi hạn chế công nghệ và các hộ kinh doanh sống bằng “lấy công làm lời”.

Nhưng cơ hội nằm ở chỗ ai thích nghi nhanh hơn. Thích nghi không cần bắt đầu bằng sự giỏi giang toàn diện, mà bằng những thay đổi nhỏ nhưng có ý thức: ghi chép doanh thu – chi phí đơn giản hơn, dùng ứng dụng quản lý bán hàng, hiểu rõ giá vốn, biết hỏi người có chuyên môn về thuế và tài chính. Chính việc buộc phải học thêm, hiểu thêm này khiến người làm chủ trở nên mạnh mẽ hơn phiên bản của chính mình năm trước.

Khởi nghiệp trong giai đoạn 2026 có thể khó hơn, nhưng không phải là “không thể”. Nó chỉ chuyển mô hình từ “một người làm tất cả” sang “người sáng tạo + người giỏi sổ sách” hoặc “người sáng tạo + công cụ quản lý”. Tính đội nhóm và tính hệ thống sẽ thay thế cho sự tự phát.

Theo ông Tuấn, một nhóm đáng chú ý là những chủ kinh doanh lớn tuổi - những cô chú U50, U60 bán hàng nhỏ lẻ. Họ không giỏi công nghệ, không quen sổ sách, và đằng sau họ là nỗi lo về gia đình và con cái. Nhưng không ai bị bỏ rơi. Họ có ngưỡng doanh thu được bảo vệ và quan trọng hơn, họ có con cháu - thế hệ hiểu công nghệ - đồng hành cùng để thích ứng. Sự thay đổi lần này không nhằm triệt tiêu họ, mà khuyến khích sự hỗ trợ giữa các thế hệ trong gia đình.

Thuế 2026 cũng mở ra cơ hội cho người làm thuê, bởi doanh nghiệp minh bạch sẽ giúp nhân viên có lộ trình nghề nghiệp rõ ràng hơn, thu nhập ổn định hơn, cơ hội thăng tiến nhiều hơn. Một thế hệ nhân viên hiểu dòng tiền, hiểu giá trị lao động, hiểu nguyên lý vận hành kinh tế sẽ ra đời - điều mà trước đây không phải ai cũng có điều kiện tiếp cận.

Cuối cùng, người làm chủ vẫn là người có khả năng hưởng lợi nhiều nhất - nhưng không phải theo kiểu “chỉ người giàu sẽ thắng”. Người chiến thắng là người học nhanh, làm chuẩn, làm đúng và đủ kỷ luật để tồn tại. Khi luật pháp thay đổi, chống lại gần như không bao giờ là lựa chọn khôn ngoan. Tuân thủ mới là con đường an toàn và dài hạn.

Năm 2026 không phải năm quét sạch người kinh doanh nhỏ, cũng không phải năm ưu tiên người giàu. Đó là năm mà cả người làm chủ và người làm thuê đều buộc phải trưởng thành trong tư duy kiếm tiền. Khi thị trường minh bạch hơn, sự bấp bênh giảm xuống, niềm tin vào lao động và tri thức tăng lên, và sự phát triển bền vững trở thành nguyên tắc chung của nền kinh tế.

Và điều quan trọng nhất, theo ông Lâm Anh Tuấn, là hành trình này không phải để “đấu với nhau”, mà để cùng nhau thích nghi với một môi trường kinh doanh tử tế và lành mạnh hơn.