Đầu tư bằng AI: Rào cản từ 'thông tin ẩn'

Fintech đầu tư tài chính - xu thế tất yếu

Trong vài năm gần đây, ngành chứng khoán Việt Nam chứng kiến sự gia tăng khá nhanh về số lượng các fintech đầu tư tài chính. Điểm đáng chú ý là các fintech này tương đối đa dạng về cách tiếp cận và phục vụ nhà đầu tư, thay vì chỉ tập trung vào cung cấp dữ liệu tương đối “thô” như trước đây.

Là nhà sáng lập kiêm nhà điều hành của Simplize - một fintech trong lĩnh vực đầu tư tài chính, ông Phan Duy Khánh chia sẻ với Đầu tư Tài chính rằng trong hành trình đi lên của thị trường chứng khoán Việt Nam, nhu cầu sử dụng dữ liệu của nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân, sẽ ngày càng lớn. Họ rất cần các công cụ hỗ trợ thu thập và phân tích dữ liệu cũng như các công nghệ khác để đầu tư hiệu quả hơn. Đó là lý do mà Simplize sinh ra và nếu không có Simplize thì cũng sẽ có các nền tảng công nghệ khác được sinh ra, đây là xu hướng tất yếu.

Nói thêm về nhu cầu cần sự hỗ trợ của nhà đầu tư, ông Khánh cho hay trong quá trình nghiên cứu sản phẩm và phát triển nền tảng từ những bước đầu, nhóm của ông đã phải nói chuyện với hàng trăm nhà đầu tư và nhận thấy rằng, những nhà đầu tư mua bán dựa trên kinh nghiệm, mua đi bán lại cổ phiếu nhiều lần thường là đối tượng có tỷ lệ thua lỗ lớn nhất chứ không phải là những nhà đầu tư dài hạn.

“Theo ước tính của tôi, trong 100 nhà đầu tư thích lướt sóng thì có khoảng 6-7 người thực sự đạt được hiệu quả đầu tư cao so với thị trường chung, tức là khoảng 93% nhà đầu tư lướt sóng có hiệu quả thấp hơn thị trường chung, thậm chí thua lỗ. Những nhà đầu tư này đã nhận được những bài học rất lớn và từ đó nhìn ra những hạn chế của bản thân. Có những người không có nhiều kiến thức, không làm trong lĩnh vực đầu tư tài chính, thậm chí không biết gì về tài chính. Có những người hạn chế trong việc thu thập và phân tích dữ liệu, chỉ nghe bạn bè nói về cổ phiếu nào thì tra thông tin cơ bản và quyết định mua mà không có phân tích chuyên sâu. Có những người dù rất thích lướt sóng nhưng lại phải dành hầu hết thời gian cho công việc chính”, nhà sáng lập của Simplize làm rõ thêm nhu cầu cần được hỗ trợ của nhà đầu tư.

“Những nhà đầu tư cá nhân ở Việt Nam đang bị phụ thuộc quá nhiều vào các nguồn thông tin “truyền miệng” như từ anh em, bạn bè hay mạng xã hội, trong khi các thông tin đó không được xác thực và kịp thời, do đó không giúp cho nhà đầu tư bảo vệ được số vốn của mình. Trong đầu tư, điều quan trọng không đơn thuần là kiểm được bao nhiêu tiền mà còn là câu chuyện có bảo toàn được nguồn vốn hay không. Chúng ta thường thấy vào chu kỳ tăng giá bùng nổ, ai mua cổ phiếu cũng lãi nhưng đến lúc thị trường chuyển sang chu kỳ giảm giá, giá cổ phiếu rơi rất nhanh và rất sâu”, ông Khánh chia sẻ, đồng thời cho biết đây là lý do vì sao dù nhu cầu thị trường lớn nhưng Simplize không định hướng tiếp cận quá đông đảo nhà đầu tư cá nhân, mà đang tập trung vào những nhà đầu tư đã có một phần kinh nghiệm, khoảng 1-3 năm, bởi khi đã trải qua những bài học lớn, họ mới tìm đến sự trợ giúp từ công nghệ.

Tuy nhiên, không phải nhà đầu tư nào cũng có nhu cầu áp dụng công nghệ khác nhau. Có những nhà đầu tư muốn được ai đó đưa cho họ kế hoạch giao dịch và khuyến nghị mua/bán cổ phiếu nhưng cũng có những nhà đầu tư chỉ quan tâm đến việc nền tảng công nghệ có giúp cung cấp cho họ mà trước đây, họ vẫn tốn thời gian xử lý thủ công hàng ngày bằng excel, giúp họ tìm kiếm và đánh giá cơ hội đầu tư với dữ liệu được cụ thể hóa tới từng cổ phiếu, từng doanh nghiệp niêm yết.

“Khi công nghệ có thể giúp mọi người rút ngắn được thời gian phân tích cổ phiếu thì nhà đầu tư sẽ sẵn sàng đón nhận. Đây là cơ hội cho thị trường fintech nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng, bởi ở Việt Nam, các nền tảng hỗ trợ nhà đầu tư cá nhân đang còn rất nhiều hạn chế và bản thân Simplize cũng đang còn rất nhiều thứ phải làm”, ông Khánh nhận định.

Không dễ để ứng dụng AI trong đầu tư

Một trong những điểm khác biệt của nền tảng Simplize so với các nền tảng fintech đầu tư tài chính khác là tính năng đầu tư bằng AI mang tên “Nebula AI”. Là người trực tiếp triển khai dự án Nebula AI, ông Phan Duy Khánh cho biết việc ứng dụng công nghệ AI vào tất cả các lĩnh vực, trong đó có đầu tư tài chính, là xu hướng tất yếu, nhất là từ khi chatGPT ra đời tạo ra sự bùng nổ và đưa việc ứng dụng AI bước sang giai đoạn mới.

Tuy nhiên, theo ông Khánh, có những nền tảng đầu tư tài chính trên thế giới gắn liền với AI và huy động được rất nhiều tiền từ các quỹ đầu tư nhưng cuối cùng lại thất bại. Điều đó cho thấy không dễ để đầu tư bằng AI, đặc biệt là tại thị trường chứng khoán Việt Nam.

“AI có thể giúp nhà đầu tư rút ngắn được rất nhiều thời gian xử lý dữ liệu. Nhưng đối với lĩnh vực đầu tư tài chính, môi trường đầu tư có rất nhiều thông tin ẩn (hidden information) - những thông tin không tiếp cận được, do đó không có dữ liệu để AI học. Lượng thông tin ẩn ở thị trường Mỹ và thị trường Việt Nam khác nhau. Ở thị trường Mỹ, lượng thông tin ẩn có thể ở mức 30% nhưng ở Việt Nam có thể lên đến 60-70%. Rất khó để huấn luyện AI đưa ra các dự báo và hành động đối với cổ phiếu của những doanh nghiệp báo lãi lớn nhưng sau khi kiểm toán lại chuyển thành lỗ cả trăm tỷ. Trường hợp như vậy không thiếu ở thị trường Việt Nam. Trong bối cảnh như vậy, dù công nghệ AI hay các thuật toán có siêu việt như thế nào thì cũng chỉ có thể đưa ra các dự đoán dựa trên những dữ liệu, thông tin hiện hữu mà ít nhất là con người phải nhìn thấy được. Do đó, xu hướng triển khai AI trong lĩnh vực đầu tư đối diện thách thức rất lớn chứ không phải chỉ gắn mác AI vào sản phẩm là được”, nhà sáng lập Simplize đánh giá.

Chính vì thế, khác biệt của các fintech đầu tư bằng AI sẽ đến từ việc có giải được bài toán môi trường đầu tư có nhiều thông tin ẩn hay không, chứ không chỉ đơn thuần là câu chuyện thu thập nhiều dữ liệu và có định hướng đúng khi huấn luyện AI. Điều quan trọng hàng đầu là phải mô phỏng được môi trường huấn luyện AI sát với thực tế nhất, tạo ra lợi nhuận nhưng vẫn phải quản trị được rủi ro.

Theo ông Khánh, do gặp vấn đề lớn về thông tin ẩn nên AI khó lòng “tăng bằng lần” trong một chu kỳ thị trường nhưng ít ra, AI có thể giúp nhà đầu tư đạt được hiệu suất kỳ vọng của họ và điều quan trọng hơn là giúp họ bảo toàn nguồn vốn.

Dẫu vậy, CEO Simplize không mơ về viễn cảnh có thể “phổ cập hóa” việc đầu tư bằng AI, bởi nhiều lý do khách quan.

Lý do thứ nhất là trong ngắn hạn, thị trường chứng khoán chịu tác động rất lớn bởi tâm lý đám đông. Điều này, cộng với vấn đề thông tin ẩn, khiến các AI trong đầu tư không bao giờ đạt được tỷ lệ thắng 100%, thậm chí các AI trong đầu tư nếu duy trì được tỷ lệ thắng 55-60% (nghĩa là trong 100 giao dịch thì có 55-60 giao dịch có lãi) đã là rất khả quan. Trong khi đó, theo ông Khánh, con người sẽ chỉ hoàn toàn tin vào một điều gì đó nếu độ chính xác đạt trên 95%, bởi họ có cái tôi rất cao và có xu hướng muốn tự mình chủ động trong các quyết định.

Lý do thứ hai là AI có cơ chế hoạt động giống như một chiếc hộp đen (black box). “Bản thân tôi là người phát triển công cụ đầu tư bằng AI nhưng cũng không biết chính xác tại sao AI lại đưa ra quyết định đầu tư như vậy. Có những quyết định khác hoàn toàn so với suy nghĩ của nhà đầu tư thông thường nhưng lại đem về hiệu quả”, ông Khánh nói và cho biết khi không hiểu rõ đằng sau quyết định của AI là gì thì nhà đầu tư khó lòng tin tưởng hoàn toàn vào AI cho dù kết quả đầu tư của AI rất tốt trong quá khứ. Do đó, AI giống như một người bạn hỗ trợ cho nhà đầu tư chứ không bao giờ thay thế hoàn toàn nhà đầu tư, theo quan điểm của CEO Simplize.

Lý do thứ ba là AI trong đầu tư tài chính, đặc biệt là đầu tư cổ phiếu, bị giới hạn về dung lượng sử dụng, bởi nếu lượng người dùng một sản phẩm AI đạt đến một ngưỡng nhất định thì hành động của AI đó sẽ tác động đáng kể đến thị trường, gây ra rủi ro thao túng giá. Do đó, khi huấn luyện AI, những nhà phát triển buộc phải thiết lập giới hạn nếu không muốn vi phạm pháp luật.

Thế nhưng, những rào cản trên mới chỉ mang tính khách quan, còn những yếu tố chủ quan khiến việc đầu tư bằng AI gặp khó khăn. Ông Khánh cho biết để AI có thể đưa ra khuyến nghị mua/bán cổ phiếu nào với giá và khối lượng bao nhiêu, phân bổ vốn với tỷ trọng như thế nào trong danh mục đầu tư thì đầu tiên, nhà phát triển AI phải có hạ tầng dữ liệu, tiếp đến là khả năng ứng dụng công nghệ và thứ ba là AI phải đáp ứng đúng nhu cầu của từng phân khúc nhà đầu tư.

“Bản thân Simplize cũng còn rất xa mới đi tới sản phẩm AI hoàn thiện. Ở các phiên bản tiếp theo, chúng tôi kỳ vọng sản phẩm AI có thể cá nhân hóa được danh mục đầu tư cho từng nhà đầu tư theo hồ sơ đầu tư và hồ sơ rủi ro của từng nhà đầu tư. Rất khó để làm được điều đó nhưng tôi tin trong tương lai, chúng ta có thể kỳ vọng mỗi người sẽ có một quản gia tài chính bằng AI, giúp chúng ta đưa ra các quyết định đúng đắn liên quan đến tài chính cá nhân”, CEO Simplize bày tỏ.