Tàu cao tốc là loại hình giao thông chi phí cao nhất trong các loại hình vận tải đường bộ - chi phí cứng đạt trung bình từ 30-70 triệu USD/km, chưa tính đến các hạng mục khác như mua sắm tàu, xây dựng ga, bãi, trung tâm điều hành, đào tạo nhân sự... Để huy động nguồn vốn lớn như vậy, các quốc gia trên thế giới đã áp dụng nhiều mô hình tài chính khác nhau.
Hệ thống tàu cao tốc Shinkansen do Tập đoàn Đường sắt Nhật Bản (JR) quản lý, hoạt động trên đường ray xây riêng với tốc độ lên tới 320 km một giờ. Chính phủ Nhật Bản giám sát việc xây các tuyến Shinkansen mới và đóng góp khoảng 35% chi phí. 50% do các công ty trong JR chi trả. Phần còn lại thuộc về chính quyền địa phương.
Tại Pháp, mô hình sở hữu nhà nước được duy trì. Toàn bộ hệ thống ĐSCT do chính phủ phân bố kinh phí cho SNCF - tổng công ty đường sắt Pháp. Ngân sách của Pháp trợ cấp cho giao thông đường sắt lên tới 9,6 tỷ USD/năm, trong đó khoảng 2,5 tỷ USD được phân bổ cho 21 khu vực địa lý để mua dịch vụ vận hành tàu.
Một số nước châu Âu như Thụy Điển hay Đức áp dụng mô hình nhượng quyền, tức chính phủ cấp quyền khai thác tuyến đường sắt cho các doanh nghiệp tư nhân trong thời hạn nhất định. Doanh nghiệp phải đầu tư xây dựng, vận hành tuyến tàu và chia sẻ doanh thu hoặc lợi nhuận với nhà nước.
Mô hình PPP (hợp tác công tư) hoặc BOTM (xây dựng - vận hành - chuyển giao - bảo trì) cũng được nhiều nước áp dụng với tỷ lệ chia sẻ linh hoạt. Tuy nhiên, trong thực tế, đa phần các dự án ĐSCT trên thế giới đều do nhà nước đầu tư chính.
Trung Quốc được coi là ví dụ điển hình nhất về sự tham gia của chính phủ trong việc xây dựng đường sắt cao tốc. Tại đây, gần như tất cả dự án đường sắt (bao gồm cả đường sắt cao tốc) đều do một bộ của chính phủ thực hiện. Việc xây dựng và bảo trì các tuyến này thường được chi trả bằng ngân sách nhà nước hoặc phát hành trái phiếu chính phủ.
Tại Việt Nam, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam được Quốc hội thông qua cuối năm 2024, chủ trương theo hình thức đầu tư công với tổng vốn sơ bộ khoảng 1,7 triệu tỷ đồng (tương đương 67 tỷ USD). Mới đây, Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển đường sắt cao tốc VinSpeed cho biết đã đăng ký tham gia đầu tư dự án, đề xuất chuyển sang hình thức doanh nghiệp trực tiếp đầu tư.
Nhật Bản là quốc gia tiên phong trong lĩnh vực đường sắt cao tốc, với tuyến Shinkansen đầu tiên đi vào hoạt động năm 1964 giữa Tokyo và Osaka. Không chỉ mang tính biểu tượng, Shinkansen còn đặt nền móng cho khái niệm “cao tốc” với độ an toàn gần như tuyệt đối – hơn 60 năm vận hành không có trường hợp tử vong do tai nạn kỹ thuật nào.
Shinkansen sử dụng công nghệ động lực phân tán, tức là nhiều toa tàu đều được trang bị động cơ, giúp phân bổ lực kéo đều, giảm hao mòn đường ray và tăng hiệu suất phanh. Tốc độ khai thác thương mại hiện đạt 320 km/h, nhưng Nhật Bản đang phát triển thế hệ mới – Maglev (tàu đệm từ) – với tốc độ thử nghiệm lên đến 603 km/h. Tuy nhiên, dự án này vấp phải nhiều trở ngại về tài chính và phê duyệt môi trường, cho thấy chi phí đầu tư cho công nghệ quá cao có thể là rào cản ngay cả với những quốc gia phát triển.
Từ năm 1981, Pháp đã đưa vào khai thác hệ thống TGV (Train à Grande Vitesse). Khác với Nhật Bản, TGV sử dụng động lực tập trung: đầu máy kéo đặt ở hai đầu tàu, cung cấp lực kéo cho toàn đoàn. Dù tốc độ thương mại tương tự Shinkansen (khoảng 320 km/h), TGV nổi bật với cách thiết kế đường ray phù hợp với địa hình châu Âu, giúp kết nối hiệu quả các đô thị lớn như Paris – Lyon – Marseille.
Một điểm mạnh của TGV là khả năng tích hợp với hệ thống đường sắt thông thường – cho phép tàu cao tốc chạy tiếp trên các tuyến cũ với tốc độ thấp hơn, từ đó mở rộng vùng phục vụ mà không cần đầu tư toàn tuyến mới.
Chỉ sau hơn một thập kỷ, Trung Quốc đã vươn lên dẫn đầu thế giới về mạng lưới đường sắt cao tốc với hơn 45.000 km tính đến năm 2023. Điểm khởi đầu là tuyến Bắc Kinh – Thiên Tân dài 115 km, khánh thành năm 2008 với sự hỗ trợ công nghệ từ bốn "gã khổng lồ" phương Tây: Siemens (Đức), Kawasaki (Nhật Bản), Bombardier (Canada) và Alstom (Pháp).
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là Trung Quốc đã nhanh chóng nội địa hóa công nghệ thông qua các hợp đồng chuyển giao, sau đó tự phát triển các đoàn tàu CRH và CRRC với tốc độ khai thác lên đến 350 km/h. Việc tiêu chuẩn hóa đường ray, hệ thống tín hiệu và thiết kế đoàn tàu giúp Trung Quốc giảm mạnh chi phí đầu tư, thậm chí xuất khẩu công nghệ sang các nước như Lào, Indonesia, Thái Lan, và đang chào mời nhiều nước châu Phi.
Đức, Thụy Điển, Mỹ và xu hướng tốc độ hợp lý. Tại châu Âu, Đức với hệ thống ICE (Intercity-Express), Thụy Điển với SJ2000 hay Hà Lan với Fyra đều triển khai các tuyến đường sắt tốc độ cao, tuy nhiên phần lớn chỉ đạt tốc độ thương mại từ 200–250 km/h. Mỹ, quốc gia có diện tích lớn và tập trung vào hàng không, cũng đang nghiên cứu các tuyến cao tốc như California High-Speed Rail với tốc độ dự kiến 280 km/h.
Điểm chung giữa các quốc gia này là hướng đến tốc độ hợp lý, cân bằng giữa hiệu quả vận hành và chi phí đầu tư, thay vì theo đuổi con số cao nhất.
Bên cạnh vốn và công nghệ, thành công của đường sắt cao tốc trên thế giới còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố bổ trợ. Một trong số đó là quy hoạch và chính sách đồng bộ. Kinh nghiệm từ châu Âu cho thấy việc phối hợp giữa các quốc gia và khu vực là cần thiết để hình thành mạng lưới ĐSCT hiệu quả, hoạt động như “metro xuyên biên giới”, thay thế dần các chuyến bay ngắn.
ĐSCT cũng có thể thúc đẩy phát triển đô thị và kinh tế quanh các nhà ga nếu được tích hợp vào quy hoạch tổng thể. Về môi trường, ĐSCT giúp giảm đáng kể khí thải CO₂ so với ô tô và máy bay, nhưng cũng đòi hỏi kiểm soát chặt chẽ trong xây dựng và vận hành để tránh tác động tiêu cực đến sinh thái.
Tags:
(VNF) - Cổ phiếu niêm yết tại Hồng Kông của Xiaomi đã tăng hơn 5% lên mức cao kỷ lục vào thứ Sáu (27/6), sau khi mẫu xe điện mới của hãng nhận được phản hồi bùng nổ từ người tiêu dùng.
(VNF) - Chiếc smartphone được Tập đoàn Trump công bố hồi trung tuần tháng 6 tiếp tục trở thành tâm điểm chú ý sau một động thái bất ngờ của tập đoàn gia tộc này.
(VNF) - CEO Nvidia Jensen Huang cho biết ngoài trí tuệ nhân tạo (AI), lĩnh vực robot sẽ là thị trường tiềm năng phát triển lớn nhất của hãng sản xuất chip này, và ô tô tự lái sẽ là ứng dụng thương mại lớn đầu tiên cho công nghệ đó.
(VNF) - Samsung vừa nhận cú sốc từ việc Google ngừng hợp tác, tiếp nối việc gã khổng lồ công nghệ Hàn Quốc mất đi những khách hàng chủ chốt trước đó là Apple, Qualcomm...
(VNF) - Hướng đến kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025), VNPT Đà Nẵng triển khai chuỗi hoạt động, thể hiện sự gắn bó giữa ngành viễn thông và lực lượng báo chí, đồng thời tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong công cuộc chuyển đổi số tại thành phố Đà Nẵng.
(VNF) - Giá Bitcoin bất ngờ lao dốc xuống còn 99.000 USD khi Iran thông qua đề xuất đóng cửa eo biển Hormuz, sau cuộc không kích của Mỹ nhằm vào các cơ sở hạt nhân của nước này.
(VNF) - Các nhân vật ảo do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra hiện đã có thể bán hàng hiệu quả hơn cả con người thật, theo thông tin từ sự hợp tác giữa Baidu và một livestreamer nổi tiếng.
(VNF) - Thành viên liên minh gồm các doanh nghiệp công nghệ đầu ngành và startup công nghệ như MobiFone, VNPT, FPT, CMC, BKAV, Misa, MoMo, VNPAY, Zalo...
(VNF) - Sau khi chi 14,3 tỷ USD cho startup Scale AI và chiêu mộ người sáng lập Alexandr Wang vào tuần trước, dường như CEO Meta Mark Zuckerberg mới chỉ bắt đầu chiến dịch tuyển dụng rầm rộ trong lĩnh vực AI.
(VNF) - Không cần đầu tư thiết bị tốn kém, không mất phí bảo trì, không rườm rà thủ tục cài đặt – giờ đây, chỉ với một chiếc điện thoại Android có NFC, hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ tại Việt Nam có thể dễ dàng chấp nhận thanh toán thẻ quốc tế.
(VNF) - Google vừa phải hứng chịu một cú giáng mạnh vào thứ Năm (19/6) khi đứng trước khả năng thua kiện trong nỗ lực kháng cáo án phạt kỷ lục 4,7 tỷ USD từ EU.
(VNF) - Sàn giao dịch tiền mã hóa lớn nhất Iran, Nobitex, đã bị tin tặc tấn công và thiệt hại hơn 90 triệu USD vào thứ Tư (18/6), theo Công ty phân tích blockchain Elliptic.
(VNF) - Trí tuệ nhân tạo (AI) đứng đầu danh mục 11 nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược quốc gia tạo đà để Việt Nam tăng tốc trong cuộc đua AI, làm chủ mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt, AI chuyên ngành.
(VNF) - TS. Cấn Văn Lực cho rằng doanh nghiệp cần chủ động xây dựng các ứng dụng trí tuệ nhân tạo như ChatGPT, DeepSeek theo định hướng “Make in Vietnam”, thay vì chờ vào Chính phủ.
(VNF) - Trí tuệ nhân tạo (AI) đứng đầu danh mục 11 nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược quốc gia tạo đà để Việt Nam tăng tốc trong cuộc đua AI, làm chủ mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt, AI chuyên ngành.
(VNF) - Các nạn nhân bị lừa tin rằng họ đang đầu tư vào các dự án tiền điện tử hợp pháp, nhưng thực chất là bị các tổ chức tội phạm lừa đảo chiếm đoạt.
(VNF) - Các chuyên gia lo ngại rằng trí tuệ nhân tạo (AI) có thể vô tình châm ngòi cho một cuộc chiến tranh hạt nhân, trong bối cảnh kho vũ khí hạt nhân toàn cầu đang gia tăng nhanh chóng.
(VNF) - Cổ phiếu của Lockheed Martin – nhà thầu quốc phòng lớn nhất thế giới – đã tăng mạnh 2,77% lên 469,27 USD vào thứ Sáu, bất chấp việc Lầu Năm Góc vừa cắt giảm chương trình F-35 chủ lực của hãng.
(VNF) - Meta của Mark Zuckerberg đã cố gắng lôi kéo nhân viên OpenAI bằng cách đề nghị khoản thưởng ký hợp đồng lên tới 100 triệu USD, cùng với gói lương hằng năm còn cao hơn nữa, theo tiết lộ của CEO OpenAI, Sam Altman.
(VNF) - Các nhà khoa học Trung Quốc vừa công bố phát triển thành công chip tính toán quang tích hợp song song siêu tốc đầu tiên trên thế giới, với công suất tính toán lý thuyết đạt tới 2560 TOPS ở tốc độ xung nhịp quang học 50 GHz. Thành tựu này được cho là có thể sánh ngang, thậm chí vượt trội so với các dòng chip GPU tiên tiến nhất của NVIDIA. Điều này đặt ra câu hỏi liệu Trung Quốc có tiệm cận hay thậm chí dẫn đầu Mỹ trong một số phân khúc công nghệ lõi?
(VNF) - Tiêm kích F-47 - máy bay chiến đấu tàng hình thế hệ thứ sáu, được phát triển bởi Boeing trong khuôn khổ chương trình NGAD - sẽ đảm bảo ưu thế trên không cho Không quân Mỹ.
(VNF) - Phần mềm Tự lái hoàn toàn trên xe Tesla Model Y phớt lờ đèn nháy và biển dừng của xe buýt trường học, rồi tông vào những hình nộm kích thước trẻ em.
(VNF) - Chiếc smartphone vừa được Tập đoàn Trump công bố nhiều khả năng sẽ được sản xuất tại Trung Quốc, theo các chuyên gia nhận định, bất chấp tuyên bố rằng thiết bị này sẽ được chế tạo tại Mỹ.
(VNF) - OpenAI vừa giành được một hợp đồng trị giá 200 triệu USD để cung cấp các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) cho Bộ Quốc phòng Mỹ.
(VNF) - 32 tiêm kích F-35 công nghệ tối tân, được một quốc gia châu Âu đặt hàng Mỹ, đứng trước nguy cơ bị "đắp chiếu" vì lý do khó đỡ.
(VNF) - Cổ phiếu niêm yết tại Hồng Kông của Xiaomi đã tăng hơn 5% lên mức cao kỷ lục vào thứ Sáu (27/6), sau khi mẫu xe điện mới của hãng nhận được phản hồi bùng nổ từ người tiêu dùng.
(VNF) - Dự án Khu phức hợp Giảng Võ tọa lạc tại 15 - 17 Ngọc Khánh, phường Giảng Võ, quận Ba Đình, Hà Nội. Đây là vị trí "vàng" ngay trung tâm hành chính, kinh tế và văn hóa của thành phố.
