Fintech và tài sản số: Bảo vệ 'trái tim và mạch máu' trước nguy cơ tổn thương

Động cơ tăng trưởng mới trong kỷ nguyên số

Trong tầm nhìn xây dựng một Việt Nam hùng cường và thịnh vượng đến giữa thế kỷ XXI, công nghệ tài chính (Fintech) và tài sản số đang được xem là hai trụ cột mới của nền kinh tế số.

Theo ước tính, thị trường Fintech Việt Nam có thể đạt quy mô 72,24 tỷ USD vào năm 2029, với tốc độ tăng trưởng hằng năm (CAGR) 13,11%. Bên cạnh đó, vốn đầu tư vào tài sản số được dự báo vượt 220 tỷ USD ngay trong năm 2025, mở ra không gian phát triển khổng lồ cho các mô hình kinh doanh sáng tạo.

Ông Lê Văn Thành - Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng số Vikki Bank, nhận định rằng trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số lan tỏa sâu rộng, các lĩnh vực như AI, Blockchain, GenAI, tài chính nhúng, ngân hàng số và bán dẫn sẽ định hình lại trật tự tài chính toàn cầu – và Việt Nam không nằm ngoài xu hướng đó.

Từ thanh toán điện tử đến ngân hàng mở (Open API), thói quen tài chính của người Việt đang thay đổi nhanh chóng. Tính riêng 6 tháng đầu năm 2025, lượng giao dịch không tiền mặt đã vượt 12 tỷ lượt, tăng 56% so với cùng kỳ năm trước. Tổng giá trị thanh toán điện tử đạt hơn 36,6 tỷ USD, và Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia đi đầu ASEAN trong kết nối QR xuyên biên giới với Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia và Philippines.

Những bước tiến này cho thấy Fintech đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống: từ AI trong chấm điểm tín dụng, Blockchain cho thanh toán kiều hối (khoảng 16–18 tỷ USD/năm), đến Insurtech và Wealthtech phục vụ người thu nhập thấp.

Nếu Fintech là “trái tim” của tài chính số, thì tài sản số (digital assets) chính là “mạch máu” mới của nền kinh tế. Tài sản số bao gồm cả Bitcoin, Ethereum, token hóa trái phiếu, tín chỉ carbon, hàng hóa hay bất động sản phân mảnh, tất cả đều được định danh dưới dạng dữ liệu số.

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã thử nghiệm tiền kỹ thuật số ngân hàng trung ương (CBDC) và thanh toán xuyên biên giới bằng tài sản số, trong khi các định chế tài chính truyền thống bắt đầu tích hợp dịch vụ lưu ký và giao dịch tài sản mã hóa.

Ở Việt Nam, bốn dự án trọng điểm đang được đề xuất để định hình hệ sinh thái tài sản số gồm: Sàn giao dịch tài sản mã hóa, Token hóa tài sản truyền thống, Hệ thống truy xuất nguồn gốc bằng Blockchain và Trung tâm tài chính quốc tế (IFC) tại TP.HCM và Đà Nẵng. Các dự án này đều áp dụng mô hình: Nhà nước đảm bảo hành lang pháp lý, còn khu vực tư nhân đầu tư công nghệ, vận hành thị trường và thu hút nguồn vốn quốc tế.

Tuy nhiên, ông Thành cũng chỉ ra 5 rào cản lớn kìm hãm tốc độ phát triển của lĩnh vực này: dữ liệu phân mảnh, an ninh mạng yếu, thiếu vốn mạo hiểm, nhân lực khan hiếm và khung pháp lý chưa hoàn thiện.

Đặc biệt, việc thiếu một hệ thống định danh số quốc gia đồng bộ khiến các nền tảng tài chính khó liên thông, dẫn đến trải nghiệm người dùng rời rạc. Trong khi đó, sandbox Fintech – cơ chế thử nghiệm có kiểm soát – vẫn còn triển khai chậm, chưa có lộ trình rõ ràng sau giai đoạn thí điểm.

Thị trường rộng nhưng cần “hàng rào an toàn”

Dù tiềm năng Fintech và tài sản số tại Việt Nam được đánh giá rất lớn, nhiều chuyên gia trong và ngoài nước đều cho rằng “thị trường rộng nhưng chưa sâu”, và chỉ có thể phát triển bền vững nếu đi kèm hệ thống quản lý rủi ro chặt chẽ.

Ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch SSI Digital, nhận định Việt Nam đang nằm trong nhóm quốc gia có hoạt động tài sản số sôi động nhất khu vực, nhưng thiếu hành lang pháp lý rõ ràng khiến người dân dễ bị tổn thất khi tham gia đầu tư.

Từ góc độ doanh nghiệp Fintech, ông Nghiêm Xuân Huy – Nhà sáng lập kiêm CEO Finhay cho rằng yếu tố then chốt để Fintech thành công là cân bằng giữa phát triển nhanh và tuân thủ - tức là đổi mới nhưng không vượt rào pháp lý đột ngột.

Bổ sung góc nhìn quốc tế, The Fintech Times nhận xét rằng Việt Nam đang có tốc độ tăng trưởng Fintech nhanh nhất ASEAN, nhưng vẫn đối mặt với rủi ro về an ninh mạng và dữ liệu cá nhân, đặc biệt khi giao dịch xuyên biên giới ngày càng phổ biến. Báo cáo của EY Việt Nam cũng khẳng định Fintech chỉ có thể trở thành động cơ thúc đẩy tài chính toàn diện nếu được đặt trong khuôn khổ quản trị dữ liệu, an ninh và định danh số nghiêm ngặt.

Để thị trường này vận hành minh bạch và an toàn, ông Thành nhấn mạnh cần “cởi trói” bằng những chính sách đồng bộ hơn về pháp lý, hạ tầng kỹ thuật và nguồn nhân lực. Hiện Việt Nam vẫn thiếu dịch vụ lưu ký tài sản số chuyên nghiệp, trong khi rủi ro lừa đảo và biến động giá vẫn rất cao.

Ông kiến nghị ba trụ cột chính sách mang tính nền tảng, trong đó, khu vực công và tư nhân cùng hợp lực trong các lĩnh vực chiến lược, từ hạ tầng dữ liệu, an ninh tài chính, đến phát triển sản phẩm và thị trường, nhằm định rõ quyền, trách nhiệm và lợi ích của từng bên.

Thứ nhất, thể chế hóa mô hình “3 chung” – thông qua việc ban hành nghị quyết hoặc nghị định về cơ chế công - tư đồng kiến tạo. Trong đó, quyền – trách nhiệm – lợi ích của các bên cần được quy định rõ đi kèm cơ chế giải quyết tranh chấp minh bạch, thông qua nghị định hoặc nghị quyết chuyên biệt.

Thứ hai, ưu tiên nguồn lực cho hạ tầng số quốc gia, bao gồm hệ thống định danh, dữ liệu mở, an ninh mạng và chương trình đào tạo 100.000 nhân lực chuyên sâu trong lĩnh vực công nghệ tài chính, blockchain, pháp lý và dữ liệu. Đồng thời, cần thành lập Quỹ hỗ trợ Fintech & tài sản số với quy mô 5.000–10.000 tỷ đồng để hỗ trợ các dự án khởi nghiệp chiến lược.

Thứ ba, mở rộng môi trường thử nghiệm (sandbox) và tạo điều kiện cho các Trung tâm tài chính quốc tế tại TP.HCM, Đà Nẵng phát huy vai trò “hub Fintech” (trung tâm fintech) của ASEAN. Ông Thành nhấn mạnh nguyên tắc “làm nhanh, sửa nhanh” – nghĩa là chấp nhận thử nghiệm sớm, điều chỉnh linh hoạt để không bỏ lỡ thời cơ.

Về mặt chính sách, ông Nguyễn Khắc Lịch, Vụ trưởng Vụ Công nghiệp Công nghệ số, Bộ Khoa học và Công nghệ, cho biết Việt Nam đã trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành Luật chuyên ngành về công nghiệp công nghệ số (71/2025/QH15) sẽ có hiệu lực từ 1/1/2026, cùng với Nghị quyết 05/2025/NQ-CP thí điểm thị trường tài sản mã hóa.

Luật mới đóng vai trò là nền tảng quan trọng để xác định quyền sở hữu, giao dịch và bảo mật tài sản kỹ thuật số - một nhu cầu cấp thiết trong bối cảnh phát triển kinh tế quốc gia. Luật cũng khuyến khích đổi mới, hỗ trợ các nền tảng blockchain và tăng cường bảo vệ người dùng khỏi các rủi ro như gian lận và mất mát tài sản do thiếu hụt quy định.