Kích hoạt thị trường 100 tỷ USD: Bắt đầu từ phân loại tài sản số

Kích hoạt thị trường

Trong bối cảnh số hoá nền kinh tế diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, tài sản số nổi lên như một yếu tố cấu thành tất yếu của nền kinh tế kỹ thuật số. Việt Nam không nằm ngoài xu thế đó khi ngày càng có nhiều nhà đầu tư cá nhân tham gia giao dịch các loại tài sản số như tiền mã hóa, NFT hay các sản phẩm kỹ thuật số được xác thực bằng công nghệ blockchain. Ước tính lượng vốn người Việt đổ vào tài sản số lên đến hơn 100 tỷ USD (theo báo cáo của Chainalysis) bất chấp thị trường tài sản số chưa được chính thức công nhận.

Để thị trường này có thể chính thức đi vào vận hành và phát triển lành mạnh tại Việt Nam thì “cú hích” quan trọng nhất vẫn phải đến từ khuôn khổ pháp lý và cơ chế quản lý phù hợp – điều mà theo ông Lưu Trần, Đồng sáng lập U2U Network, hiện đang là thách thức lớn nhất của Nhà nước.

Đầu tiên, ông Lưu Trần nhấn mạnh khuôn khổ pháp lý cho tài sản số không nên thiết kế theo hướng cấp phép đơn lẻ hoặc khoán trắng cho một vài doanh nghiệp tự vận hành. Thay vào đó, cần một cơ chế điều phối liên ngành, với sự tham gia của các cơ quan như Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính, Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước... để cùng nhau thiết kế một bộ khung pháp lý mang tính nền tảng, đủ linh hoạt để điều chỉnh theo thực tiễn, nhưng cũng đủ rõ ràng để tạo sự tin tưởng cho nhà đầu tư và doanh nghiệp tham gia.

Việc kiểm soát rủi ro theo hướng “cấm giao dịch trên sàn quốc tế” có thể khiến dòng tiền chảy ngầm, thị trường sẽ hình thành một tầng lớp giao dịch thứ cấp khó kiểm soát, có thể ví von như thị trường chợ đen của tài sản số, nơi rủi ro không thể định lượng và cơ quan quản lý cũng không thể bảo vệ người dân.

“Thay vì ngăn chặn, Việt Nam nên học cách cùng vận hành, bằng cách mở cửa cho các sàn giao dịch quốc tế có uy tín vào hoạt động song song, từ đó học hỏi mô hình, tiêu chuẩn kỹ thuật, khả năng quản trị rủi ro, thanh khoản và đặc biệt là năng lực kiểm soát thao túng giá trong các phiên giao dịch toàn thời gian 24/7”, ông Lưu Trần nêu quan điểm.

Đồng sáng lập U2U Network đề xuất Việt Nam cần phân loại rõ ràng các loại tài sản được phép giao dịch. Những tài sản có tổ chức phát hành uy tín, có pháp nhân rõ ràng, có cơ chế bảo chứng và trách nhiệm giải trình nên được ưu tiên niêm yết. Ngược lại, những tài sản ẩn danh, thiếu thông tin, dễ bị thao túng thì không nên hợp pháp hóa. Đây là cách Nhà nước thể hiện vai trò “bảo vệ” thay vì “kiểm soát”, cũng là phương thức để tạo niềm tin cho nhà đầu tư đến với các sàn nội địa.

Một điểm then chốt nữa cần lưu ý khi kích hoạt thị trường tài sản số là vai trò của chính sách thuế. Việc áp dụng thuế thu nhập cá nhân, thuế chuyển nhượng hay một sắc thuế riêng cho tài sản số đều cần được thảo luận kỹ lưỡng giữa các cơ quan liên quan. Nhưng trước khi áp thuế, điều quan trọng là phải xác định được loại hình giao dịch nào cần được quản lý, dữ liệu nào cần thu thập từ các sàn, và đặc biệt là cách kiểm soát luồng tiền từ tài sản số trở về tiền pháp định. Nếu không kiểm soát được điểm này, mọi nỗ lực quản lý đều trở nên hình thức.

Theo ông Lưu Trần, sandbox (cơ chế thử nghiệm có kiểm soát) đang là bước đi hợp lý để Việt Nam tiếp cận dần với thị trường này. Tuy nhiên, như ông Lưu cảnh báo, sandbox chỉ có giá trị khi nó là phần mở đầu của một quá trình hoàn thiện khung pháp lý, chứ không thể trở thành nơi “ẩn náu” lâu dài. Sandbox có thể thay đổi theo tuần, theo tháng, chính vì vậy, nếu không có bộ khung cố định đi kèm thì thị trường cũng không thể ổn định lâu dài.

Cây cầu kết nối các lực lượng

Nếu chính sách được ví như nền móng vững chắc của thị trường tài sản số, thì các định chế tài chính – lực lượng triển khai chính sách – chính là cây cầu kết nối thiết yếu giữa Nhà nước và nhà đầu tư. Theo ông Jack Nguyễn, Giám đốc vận hành Blockbase, thị trường tài sản số hiện nay đã hình thành một nền kinh tế với cơ chế vận hành riêng biệt, nơi nhà đầu tư đã có các giải pháp và sàn giao dịch hỗ trợ. Tuy nhiên, để chuyển đổi từ một thị trường còn nằm trong “vùng xám” sang một hệ thống được Nhà nước công nhận và bảo vệ, việc thiết lập một cây cầu kết nối hiệu quả là điều cấp thiết.

Điều đáng lo ngại là cây cầu này hiện vẫn còn trong tình trạng thiếu rõ ràng. Nói cách khác, các định chế tài chính trong nước, bao gồm ngân hàng, công ty chứng khoán và công ty công nghệ tài chính, vẫn đang ở giai đoạn sơ khởi khi tiếp cận lĩnh vực tài sản số. Ông Jack Nguyễn nhận định: “Họ mới đạt khoảng 2-3 điểm trên thang điểm 10”, đồng thời cho rằng vấn đề nằm ở việc chưa có sự kết nối đồng bộ giữa các tầng thể chế.

Giám đốc Blockbase đã chỉ ra một thực tế: Chính phủ đã có những cuộc đối thoại quốc tế để học hỏi mô hình quản lý tài sản số, nhưng ở cấp độ định chế – tức nơi trực tiếp cung cấp sản phẩm cho người dùng – thì lại chưa có sự chuyển động tương ứng. Không có một hệ sinh thái kết nối doanh nghiệp Việt với các đối tác quốc tế trong lĩnh vực blockchain, crypto, DeFi… thì việc triển khai sản phẩm sẽ mãi manh mún và thiếu năng lực cạnh tranh.

Giải pháp mà ông đề xuất là xây dựng cơ chế đối thoại song tầng: Chính phủ đối thoại với chính phủ, ngân hàng đối thoại với ngân hàng, công ty chứng khoán trao đổi với đối tác tương ứng tại các nước đã phát triển thị trường này. Đây không chỉ là con đường học hỏi nhanh hơn, mà còn là cách để mở rộng mạng lưới hợp tác, thu hút dòng vốn và công nghệ.

Một khía cạnh rất quan trọng khác là giáo dục – nhưng không phải giáo dục nhà đầu tư cá nhân trước, mà chính là giáo dục định chế và cơ quan quản lý. Ông Jack cho rằng, nếu định chế không hiểu thị trường, không có năng lực phân tích và xây dựng sản phẩm, thì sẽ không thể đưa ra được giải pháp phù hợp cho nhà đầu tư. Mà trong bối cảnh hiện tại, các nhà đầu tư cá nhân Việt Nam đã quá quen với những công cụ giao dịch quốc tế, với sự nhanh nhạy, hiệu quả và chi phí thấp. Nếu sản phẩm của định chế trong nước không cạnh tranh được, họ sẽ không trở lại.

Giáo dục, vì vậy, phải diễn ra từ trên xuống: Nhà nước học trước để thiết kế chính sách phù hợp. Sau đó đến lượt các định chế học để có thể triển khai sản phẩm một cách chuyên nghiệp. Cuối cùng mới đến nhà đầu tư – những người sẽ phổ cập dần theo thị trường, nhưng luôn cần một hàng rào pháp lý để được bảo vệ. Nếu không có sự học hỏi và chuyển hóa đồng bộ như vậy, cây cầu thể chế sẽ bị đứt đoạn, và thị trường tài sản số ở Việt Nam sẽ mãi nằm ở trạng thái “bên ngoài biên chế”.

Cần nhấn mạnh rằng, việc kích hoạt thị trường tài sản số không phải là để tạo ra thêm một kênh đầu cơ. Ngược lại, đó là cách để Việt Nam đưa dòng tiền đang “nằm ngoài radar” của hệ thống tài chính quốc gia trở lại trong tầm kiểm soát. Nhưng muốn làm được điều đó, phải biến “kích hoạt” thành một tiến trình – chứ không phải một mệnh lệnh hành chính. Phải có chính sách rõ ràng, định chế đủ năng lực, nhà đầu tư đủ niềm tin. Và quan trọng hơn cả, là một cây cầu thể chế đủ chắc chắn để kết nối ba lực lượng này.