Loại 'vàng xanh' có lợi nhuận béo bở, băng đảng ma túy bỏ nghề đi bảo kê hàng mới

Abraham, một tài xế xe tải ở Santa Ana Zirosto (Mexico), phải nhờ tới cảnh sát hộ tống mới dám chở bơ đến Uruapan – địa điểm cách đó khoảng 1 giờ lái xe. Abraham vận chuyển hơn 7.000 kg bơ đến Uruapan trước khi số bơ này được đưa đến Mỹ.

“Cảnh sát phải hộ tống thì chúng tôi mới không bị cướp”, Abraham giải thích. Từ khi xuất khẩu bơ thu lợi nhuận khổng lồ, hành trình vận chuyển bơ từ vườn trồng đến nơi thu mua có thể là một hành trình chết chóc, đầy nguy hiểm ở Mexico.

“Vàng xanh” của Mexico

Khí hậu phù hợp và đất đai giàu dinh dưỡng của Mexico đã biến nơi thành thành môi trường lý tưởng để trồng bơ. Bơ Mexico là một trong những loại bơ có hương vị và chất lượng hàng đầu trên thế giới. Sản xuất và xuất khẩu bơ của Mexico cũng đứng đầu thế giới.

Theo Financial Times, sản lượng bơ của Mexico chiếm tới 45% sản lượng bơ toàn cầu vào năm 2021. Trung bình mỗi năm có 1,67 triệu tấn bơ Mexico được xuất khẩu sang các nước khác. Sản lượng bơ xuất khẩu của Mexico dự kiến sẽ tăng 5,2% hàng năm, tính đến năm 2028.

Dựa trên số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Mexico, trị giá xuất khẩu bơ của Mexico đạt 3,49 tỷ USD vào năm 2022. Trong đó, Mỹ là thị trường tiêu thụ lớn nhất với gần 3 tỷ USD. Bơ trở thành một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu quan trọng nhất của Mexico trong những năm gần đây.

Không chỉ bơ tươi, các sản phẩm làm từ bơ khác như xốt bơ và bột bơ cũng đóng góp một phần không nhỏ vào kinh tế Mexico. Theo dữ liệu từ Servicio de Información Agroalimentaria y Pesquera (SIAP), doanh số bán xốt bơ của Mexico năm 2022 tăng 8% so với cùng kỳ năm ngoái, từ 35.809 tấn lên 38.723 tấn. Trong khi đó, có trung bình 338 tấn bột bơ được bán ra thị trường mỗi tuần.

Ngoài những lợi nhuận kinh tế trực tiếp, ngành trồng bơ ở Mexico còn tạo ra khoảng 78.000 việc làm trực tiếp và lâu dài cùng hơn 300.000 việc làm gián tiếp và thời vụ, theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

Lợi nhuận béo bở thu hút cả các băng đảng tội phạm

Nhu cầu về bơ tăng cao khiến loại trái cây này trở thành “vàng xanh” của Mexico. Tuy nhiên, lợi nhuận béo bở từ bơ không chỉ thu hút người dân và các doanh nghiệp mà còn cả các băng đảng tội phạm. “Chúng nhìn thấy cơ hội kiếm tiền từ các hoạt động liên quan đến bơ, chẳng hạn như kiểm soát và thu phí bảo kê từ những người trồng, vận chuyển bơ”, một người dân Mexico cho hay.

Theo nhà nghiên cứu Nathaniel Morris tại Đại học College London, việc người Mỹ tăng cường sử dụng fentanyl (một loại thuốc phiện tổng hợp) đã đẩy giá heroin xuống thấp, gây ảnh hưởng đến hoạt động buôn bán chất cấm của các băng đảng tội phạm ở Mexico. “Bọn tội phạm từ lâu đã không chỉ còn buôn ma túy. Giờ đây, chúng lấn sân sang cả kiểm soát lãnh địa và khai thác các mặt hàng có giá trị khác như bơ, chanh…”, nhà phân tích Falko Ernst của nhóm International Crisis Group nhận định.

Một chủ trang trại trồng bơ ở bang Michoacán tiết lộ nhiều hộ trồng bơ ở đây phải trả khoảng 50 USD/ha hàng tháng cho các nhóm tội phạm. Số tiền này bao gồm phí bảo vệ và một số lợi ích khác, đảm bảo các hộ trồng bơ không bị quấy phá bởi các băng đảng tội phạm.

Không chỉ thu tiền bảo kê, các băng nhóm tội phạm còn tranh giành mua bán, thậm chí là trắng trợn cướp bơ từ các xe vận chuyển. Tình hình ngày càng trở nên tệ hơn buộc các nhà máy đóng gói phải cam kết sẽ trả cho nông dân 0,78 USD/kg bơ bị cướp khi vận chuyển.Việc kinh doanh bơ và các mặt hàng liên quan tại Mexico trở nên nguy hiểm đến mức một số thành phố đã phải trang bị vũ khí cho các nhân viên an ninh tư nhân.

Các băng đảng tội phạm đang ngày càng thâm nhập sâu vào ngành trồng bơ ở Mexico. Lợi nhuận khổng lồ từ thị trường bơ thậm chí không thua kém hoạt động buôn bán ma túy. Chính vì thế, bọn tội phạm sẵn sàng phá rừng để mở rộng đất trồng bơ, xung đột để tranh giành quyền thống trị trong việc mua bán bơ hay bóc lột lao động trẻ em tại các đồn điền trồng bơ.

Trong khi chính phủ chưa có những hành động quyết liệt để bảo vệ người dân thì việc trồng bơ ở Mexico còn phải đối mặt với một vấn đề cũng đau đầu không kém – biến đổi khí hậu. Với nhiệt độ trung bình tăng cao trong khi nguồn nước ngọt ngày càng cạn kiệt, sản lượng bơ tại Mexico được dự báo sẽ giảm đáng kể khi những cây bơ lâu năm có thể cho quả ít hơn và chất lượng kém hơn, theo QZ.