Mùa mua sắm cuối năm, ba cái bẫy chi tiêu khiến bạn 'thủng ví'

Cuối năm không chỉ là khoảng thời gian kết thúc một chu kỳ làm việc, mà còn là thời điểm mà chi tiêu của người tiêu dùng tăng mạnh. Từ quần áo, hàng tiêu dùng, thực phẩm, đến du lịch, ăn uống và dịch vụ cá nhân đều ghi nhận mức tăng rõ.

Theo báo cáo tháng 11/2025 của Cục Thống kê Việt Nam, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng của cả nước trong 10 tháng đầu năm 2025 ước đạt 5,77 triệu tỷ đồng - tăng 9,3% so với cùng kỳ năm trước.

Ở cấp độ thành phố - ví dụ Hà Nội - thống kê mới nhất cho thấy doanh thu bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng dịp cuối năm (tháng 11/2025) ước tăng khoảng 17% so với cùng kỳ; riêng du lịch – lữ hành tại Hà Nội ghi nhận mức tăng mạnh, đến 77% so với cùng kỳ năm trước.

Trong bối cảnh như vậy, rất nhiều người có xu hướng dễ buông lỏng tiêu chuẩn và kiểm soát chi tiêu. Những mong muốn chiều theo cảm xúc mà không thật sự cần thiết dễ khiến chúng ta chi tiền nhiều hơn mức dự kiến.

Trong cuộc trò chuyện với VietnamFinance, ông Lâm Anh Tuấn - Founder công ty tài chính cá nhân Financial Planner - đã chia sẻ cách vượt qua sự cám dỗ của cảm xúc mà vẫn giữ được ngân sách hợp lý.

Tâm lý "tự thưởng" thúc đẩy tiêu dùng bùng nổ

- Theo ông, vì sao mùa cuối năm lại luôn là giai đoạn bùng nổ chi tiêu, và yếu tố tâm lý nào khiến người tiêu dùng dễ "vung tay quá trán"?

Ông Lâm Anh Tuấn: Cuối năm, phần lớn mọi người không chỉ mua những món đồ họ cần, mà thực chất đang mua “cảm giác xứng đáng”. Sau một năm dài làm việc vất vả, cơ thể và cảm xúc bước vào trạng thái muốn được bù đắp. Nhiều người tưởng mình mua quần áo, nước hoa, vé máy bay. Thực ra họ đang mua cảm giác được tự thưởng sau một năm mệt mỏi.

Điều này khiến chúng ta dễ nhầm lẫn giữa nhu cầu thật và nhu cầu cảm xúc. Khi ý thức mệt mỏi, bộ não tự động giảm cảnh giác và tăng cảm giác hưng phấn, giống như một cơ chế tự thưởng. Đó là lý do người ta dễ vung tay quá trán - không phải vì họ thiếu kỷ luật, mà vì họ thiếu… năng lượng.

Chính vì vậy, hành vi tiêu tiền trở nên tự do hơn, vì phần năng lượng tinh thần đã cạn sau một năm vận hành liên tục. Khi năng lượng cảm xúc suy giảm, cơ chế kiểm soát chi tiêu cũng yếu đi.

Vì thế, muốn kiểm soát mua sắm cuối năm, điều quan trọng là chăm sóc lại cảm xúc, giảm căng thẳng và hồi phục năng lượng, thay vì chỉ áp dụng các cảnh báo hoặc nguyên tắc tài chính khô khan.

- Những "bẫy chi tiêu" phổ biến trong dịp cuối năm (sale sốc, mua quà, du lịch…) mà người Việt thường gặp là gì và làm sao để nhận diện, thưa ông?

Ông Lâm Anh Tuấn: Ba bẫy chi tiêu lớn nhất không đến từ chương trình giảm giá, quà tặng hay chuyến du lịch, mà từ cảm giác FOMO - nỗi sợ bị bỏ lại.

Với sale sốc, thứ người ta sợ không phải bỏ lỡ món đồ rẻ, mà là cảm giác thua kém người khác trong “cuộc chơi săn sale”.

Mua quà tặng nhiều khi xuất phát từ cảm giác áy náy hoặc muốn làm tròn vai xã hội, chứ không phải vì người nhận cần món quà đó.

Còn du lịch cuối năm, đôi khi trở thành áp lực phải “đi cho có”, “đi để check-in”, hơn là đi để nghỉ ngơi thực sự.

Để nhận diện những bẫy này, một câu hỏi đơn giản nhưng mạnh mẽ là: “Nếu không đăng lên mạng xã hội, mình có còn muốn mua hay làm điều này không?” Câu trả lời chân thật giúp bạn nhìn rõ động cơ của mình, từ đó hạn chế được những quyết định chi tiêu bị dẫn dắt bởi cảm xúc so sánh hoặc kỳ vọng của người khác.

Làm sao vui lễ hội mà không "thủng ví"?

- Theo ông, khi bước vào mùa lễ hội – mua sắm, mỗi người nên đặt ra những nguyên tắc hoặc giới hạn tài chính nào để tránh chi tiêu mất kiểm soát?

Ông Lâm Anh Tuấn: Giới hạn tài chính truyền thống - đặt ra một con số cố định - rất dễ bị phá vỡ và không còn hiệu quả, vì tiền có giới hạn nhưng ham muốn thì vô hạn.

Thay vì chỉ nhìn con số, cách hiệu quả hơn là thiết lập “giới hạn cảm xúc”. Nhiều người đặt ngân sách 10 triệu, 15 triệu… nhưng rồi vẫn vượt.

Khi đứng trước món đồ muốn mua, hãy tự hỏi: “48 giờ nữa mình còn thích nó không? Niềm vui của nó có kéo dài hơn hai ngày không?” Câu hỏi này giúp tách bạch mong muốn bốc đồng khỏi nhu cầu thật sự. Nếu không chắc, hãy hoãn lại hai ngày. 70% trường hợp bạn sẽ không còn muốn mua nữa.

Phần lớn cảm xúc bốc đồng sẽ tự biến mất khi não trở lại trạng thái bình tĩnh. Chính giới hạn cảm xúc chứ không phải giới hạn tiền bạc mới là thứ giúp người mua giảm được quyết định sai lầm. Đây là cách tự bảo vệ khỏi chi tiêu quá đà mà không cần cảm giác ép buộc hay tội lỗi.

- Theo ông, việc lập kế hoạch tài chính cuối năm nên bắt đầu từ khi nào, và những hạng mục nào cần ưu tiên nhất?

Ông Lâm Anh Tuấn: Kế hoạch tài chính cuối năm nên được bắt đầu từ khoảng tháng 11 đến Tết, nhưng điều quan trọng không nằm ở ví tiền thật mà ở “ví tiền cảm xúc”.

Trước khi lập ngân sách, hãy tự hỏi: “Cuối năm mình thiếu nhất điều gì? Tiền, thời gian hay sự bình an?” Nếu bạn thiếu tiền, hãy đơn giản hóa chi tiêu và giảm các trải nghiệm không cần thiết. Nếu bạn thiếu thời gian, hãy đầu tư vào dịch vụ, thuê trợ giúp, giảm những việc phụ để lấy lại nhịp sống. Nếu bạn thiếu bình an, hãy cắt bớt những buổi gặp xã giao không mang lại giá trị, dành nhiều thời gian hơn cho việc nghỉ ngơi hoặc nạp lại năng lượng tinh thần.

Việc lập kế hoạch tài chính cuối năm không phải để chạy theo kỳ vọng xã hội, mà để bạn giữ được nhịp sống phù hợp với bản thân và tránh rơi vào tình trạng kiệt sức sau Tết.

- Trong bối cảnh giá cả tăng và nhiều cam kết tài chính dồn cuối năm, ông có lời khuyên nào để người trẻ vừa tận hưởng mùa lễ hội vừa không “thủng ví”?

Ông Lâm Anh Tuấn: Để cân bằng giữa tận hưởng và ổn định tài chính, một quy tắc đơn giản nhưng rất hiệu quả là “30% vui – 70% sống”.

Điều này có nghĩa là 30% ngân sách dành cho các hoạt động cuối năm như mua sắm, ăn uống, du lịch hay quà tặng - những thứ mang lại niềm vui ngắn hạn nhưng cần thiết cho cảm xúc.

70% còn lại dành cho chi phí sinh hoạt, tiết kiệm, tiền Tết, dự phòng và các khoản cố định. Quy tắc này không khiến bạn phải kiêng khem, mà giúp bạn vui trong sự kiểm soát.

Vui 30% nhưng đúng chỗ có thể giúp cảm xúc tích cực kéo dài suốt cả năm; trong khi tiêu 100% vào một thời điểm chỉ khiến ví rỗng nhanh và niềm vui tan biến sau vài ngày.

Đây là cách giúp người trẻ tận hưởng mùa lễ hội một cách thông minh, không áp lực và không phải trả giá bằng những tháng đầu năm “thắt lưng buộc bụng”. Vì sau lễ hội, bạn còn 11 tháng phải sống tiếp.

Trân trọng cảm ơn ông!