Mỹ phẩm, thực phẩm chức năng: 'Mỏ vàng' béo bở của tội phạm làm hàng giả

"Mỏ vàng" béo bở và những yếu tố dễ bị lợi dụng

Từ đầu năm đến nay, các đơn vị, địa phương bắt giữ, xử lý hơn 34.000 vụ việc vi phạm. Trong đó hơn 8.200 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu; hơn 25.100 vụ gian lận thương mại, thuế; hơn 1.100 vụ hàng giả, vi phạm sử hữu trí tuệ. Các cơ quan thu nộp ngân sách Nhà nước hơn 4.897 tỷ đồng, khởi tố hình sự gần 1.400 vụ với hơn 2.100 đối tượng.

Tháng 5/2025, Cơ quan điều tra Công an Đồng Nai đã khởi tố đối với Công ty CP Nhà máy y tế EBC Đồng Nai. Đây là đối tác gia công cho VB Group - công ty do ông Nguyễn Quốc Vũ (chồng ca sĩ Đoàn Di Băng) làm Tổng giám đốc. Vụ án liên quan đến sản phẩm kem chống nắng Hanayuki Sunscreen Body, vốn được quảng bá là có chỉ số SPF50. Tuy nhiên, kết quả kiểm nghiệm của Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM ngày 28/4 cho thấy chỉ số SPF thực tế thấp đến 2,4, tức chỉ bằng 5% so với quảng cáo.

Cục An toàn Thực phẩm cũng đã nhận báo cáo từ Sở An toàn thực phẩm TP.HCM về các sản phẩm giảm cân X1000, X3 (Super Detox X3) và X7 Plus mà DJ Ngân 98 quảng cáo tràn lan trên TikTok, Facebook. Cơ quan chức năng đã xác định chưa thể xác minh chất lượng thực tế, đồng thời yêu cầu lấy mẫu kiểm nghiệm ngay vì nghi ngờ chứa chất cấm và quảng cáo sai sự thật như “giảm 3 – 5 kg chỉ sau liệu trình”.

Không chỉ chờ đến khi có kết quả của các cơ quan chức năng, thực tế trên thị trường, nếu một người tiêu dùng có hiểu biết thì cũng có thể đặt nhiều nghi vấn trước những thông tin sản phẩm bất nhất, vô lý được quảng bá rầm rộ.

Một lọ collagen “nội địa Nhật”, "xách tay Đức" được rao bán trên TikTok Shop với giá chỉ 180.000 đồng - 350.000 đồng, chưa bằng một nửa giá gốc. Trong khi đó, người bán vẫn tự tin quảng bá là hàng “xách tay”, “chính hãng”, “hàng tách lô không hộp”. Không ít người tiêu dùng bị đánh lừa bởi tâm lý sính hàng ngoại giá rẻ.

Một lọ serum dưỡng da chính hãng có giá từ vài trăm đến vài triệu đồng, trong khi một nhãn hàng không rõ nguồn gốc được quảng cáo bởi người nổi tiếng có giá rất rẻ nhưng 'nổ' chất lượng hơn cả những sản phẩm của các hãng quốc tế lâu đời. Tương tự, thực phẩm chức năng – đặc biệt là các sản phẩm “hot” như collagen, giảm cân – thường được định vị giá cao, càng khiến các đối tượng làm giả dễ dàng thu lợi lớn nếu tiêu thụ được.

Mỹ phẩm và thực phẩm chức năng (TPCN) từ lâu đã được coi là “mỏ vàng” cho giới kinh doanh bởi biên độ lợi nhuận lớn, nhu cầu tiêu dùng cao và khả năng kiểm chứng thấp. Điều này cũng khiến hai lĩnh vực này trở thành đích ngắm của các tội phạm làm giả chuyên nghiệp.

Điểm chung của hai nhóm sản phẩm này là không thể đánh giá chất lượng bằng cảm quan thông thường. Người tiêu dùng không thể phân biệt đâu là hàng thật, hàng giả chỉ bằng mùi hương, màu sắc hay bao bì.

Nhiều sản phẩm khi làm giả vẫn giữ được mẫu mã giống hệt bản chính, thậm chí làm giả luôn mã vạch, tem chống hàng giả hoặc công bố thành phần na ná với sản phẩm thật. Trong khi đó, hiệu quả thực tế – yếu tố cốt lõi – chỉ có thể kiểm chứng sau một thời gian dài sử dụng, nên người dùng rất dễ bị đánh lừa.

Lỗ hổng pháp lý và những chế tài chưa đủ sức răn đe

Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam Đỗ Hữu Hưng, hàng giả, hàng kém chất lượng và không rõ nguồn gốc trên các nền tảng trực tuyến là một thực tế đáng lo ngại. Do đó rất cần kiểm soát và khống chế vấn nạn hàng giả, nhất là với các mặt hàng có tác động trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng như thực phẩm, mỹ phẩm, thuốc..

Một lý do quan trọng khiến hàng giả trong lĩnh vực mỹ phẩm, TPCN hoành hành là vì hành lang pháp lý vẫn còn nhiều lỗ hổng. Khác với thuốc – vốn phải trải qua quá trình kiểm nghiệm, đánh giá lâm sàng, cấp phép nghiêm ngặt hơn - thì mỹ phẩm và TPCN chủ yếu áp dụng cơ chế “tự công bố”.

Điều này có nghĩa, doanh nghiệp chỉ cần nộp hồ sơ công bố và chịu trách nhiệm với chất lượng sản phẩm, cơ quan quản lý nhà nước không kiểm định trước khi sản phẩm ra thị trường. Kẽ hở này đã bị nhiều đối tượng lợi dụng để đưa hàng nhái, hàng giả ra lưu hành.

Ngay cả khi bị phát hiện, mức xử phạt đối với hành vi buôn bán, sản xuất hàng giả mỹ phẩm và TPCN vẫn chưa đủ sức răn đe. Luật Hình sự đã có quy định truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả gây hậu quả nghiêm trọng. Tuy nhiên, trên thực tế, hầu hết các vụ việc được xử lý theo hướng hành chính, tiêu hủy hàng, phạt tiền, khiến các đối tượng làm giả coi đây như một “chi phí rủi ro” trong kinh doanh, không thấm vào đâu so với lợi nhuận.

Nhiều cơ sở sau khi bị phạt vẫn tái diễn hành vi với tên gọi khác hoặc chuyển địa điểm hoạt động, thậm chí thay đổi bao bì để qua mặt cơ quan chức năng.

Một vấn đề khác là việc kiểm soát hàng hóa trên nền tảng thương mại điện tử còn lỏng lẻo. Các sàn lớn như Shopee, Lazada, TikTok Shop đều có chính sách cấm hàng giả, hàng nhái, nhưng việc xác minh nguồn gốc sản phẩm lại phụ thuộc nhiều vào cơ chế khiếu nại của người mua. Trong khi đó, hàng ngàn gian hàng mọc lên mỗi ngày, không thể kiểm duyệt hết. Điều này khiến môi trường online trở thành "thiên đường" cho hàng giả.

Hành động đồng bộ và quyết liệt

Một thực tế đáng lo ngại nữa, không ít người tiêu dùng đang vô tình tiếp tay cho hàng giả phát triển. Tâm lý thích hàng rẻ, ham khuyến mãi, chuộng hàng “xách tay” giá mềm đã khiến nhiều người bỏ qua các yếu tố quan trọng như hóa đơn, chứng từ, nhà phân phối chính thức. Không ít người sẵn sàng mua sản phẩm làm đẹp hay tăng cường sức khỏe chỉ dựa vào quảng cáo trên mạng mà không tìm hiểu rõ nguồn gốc.

Thậm chí, có xu hướng người tiêu dùng hiện nay “chấp nhận rủi ro” để dùng thử. Một số người sẵn sàng mua sản phẩm rẻ hơn 50% so với hàng chính hãng vì “không thấy tác hại nào”, “dùng thử nếu ổn thì dùng tiếp”. Chính tâm lý dễ dãi này vô tình tạo ra nhu cầu tiêu thụ cho hàng giả, tiếp tục nuôi dưỡng "thị trường đen".

Theo ông Lê Thế Chính, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), để ngăn chặn hàng giả mỹ phẩm, TPCN, cần một chiến lược tổng thể và quyết liệt hơn. Trước tiên, cần siết chặt khâu quản lý công bố sản phẩm, tăng cường hậu kiểm, kiểm tra định kỳ chất lượng các sản phẩm đã lưu hành. Cần có chế tài mạnh tay, xử lý hình sự nghiêm minh các đối tượng làm giả để tạo tính răn đe thực sự.

"Khuôn khổ pháp lý là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả xử lý. Hiện Bộ Công Thương đang rà soát Luật Thương mại điện tử và đề xuất sửa đổi Nghị định số 33 – văn bản quan trọng quy định về hoạt động của lực lượng quản lý thị trường. Việc hoàn thiện pháp lý được kỳ vọng sẽ giúp các lực lượng chức năng có đủ công cụ để xử lý linh hoạt trong bối cảnh hành vi vi phạm ngày càng biến tướng" - Ông Chính nói.

Bên cạnh đó, các sàn thương mại điện tử cần chủ động hơn trong việc xác minh đối tác, gắn nhãn "chính hãng" cho sản phẩm uy tín, loại bỏ nhanh chóng gian hàng vi phạm. Doanh nghiệp chính hãng cũng cần đầu tư vào công nghệ chống giả – từ mã QR xác thực đến tem điện tử, blockchain... để bảo vệ thương hiệu và quyền lợi người dùng.

Quan trọng không kém là vai trò của người tiêu dùng. Việc nói “không” với hàng giá rẻ bất thường, tìm hiểu kỹ về sản phẩm, ưu tiên mua tại nơi phân phối chính hãng hoặc nơi có thể tin tưởng về nguồn gốc sản phẩm, chính là cách thiết thực nhất để tự bảo vệ mình và góp phần làm trong sạch thị trường.