Mỹ rút lui khỏi ô tô điện: TT Trump trao ‘món quà’ khổng lồ cho đối thủ số một

Từ lời chế giễu đến hiện thực trớ trêu

Hai năm trước, khi đang vận động tái tranh cử, Tổng thống Donald Trump từng chỉ trích kế hoạch phát triển xe điện của Tổng thống Joe Biden là “trò bịp” do “phe cánh tả cực đoan” thúc đẩy.

“Chỉ trong 3 năm, tất cả những chiếc xe đó sẽ được sản xuất ở Trung Quốc”, ông viết trên mạng xã hội thời điểm đó.

Kể từ khi trở lại Nhà Trắng, ông Trump cùng các nghị sĩ Cộng hòa đã làm đảo lộn toàn bộ bức tranh phát triển xe điện (EV) tại Mỹ: họ loại bỏ khoản ưu đãi thuế 7.500 USD dành cho người mua xe điện, đóng băng nguồn vốn phát triển hạ tầng trạm sạc, và xóa bỏ các tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu cho các hãng xe.

Kết quả là, nước Mỹ đang rút lui khỏi cuộc đua xe điện đúng vào thời điểm Trung Quốc – đối thủ kinh tế số một của họ – đang tăng tốc chưa từng có, củng cố vị thế thống trị không chỉ trong doanh số xe điện toàn cầu mà còn trong chuỗi cung ứng pin và các khoáng chất hiếm thiết yếu.

Ở góc độ chính trị, quan điểm chống xe điện của ông Trump không khó hiểu. Từ lâu, đảng Cộng hòa đã phản đối các chính sách ưu đãi do phe Dân chủ dẫn dắt, trong đó có khoản tín dụng thuế cho xe điện, vì họ cho rằng nó đe dọa ngành dầu khí truyền thống – trụ cột của kinh tế Mỹ.

Nhưng trong bối cảnh chiến tranh thương mại với Trung Quốc, quyết định rút lui khỏi lĩnh vực xe điện lại dường như đi ngược với chính logic mà Trump vẫn theo đuổi: thúc đẩy sản xuất trong nước và giảm phụ thuộc vào Bắc Kinh.

Thực tế, nhiều điều khoản trong gói ưu đãi thời Biden được thiết kế nhằm giảm ảnh hưởng của Trung Quốc: chúng khuyến khích xây dựng nhà máy pin tại Mỹ và trừng phạt các công ty không sản xuất đủ nội địa.

Theo lập luận đó, đáng ra Trump phải đi xa hơn nữa trong việc thúc đẩy ngành xe điện Mỹ – chứ không phải rút lui.

Khi được hỏi về sự mâu thuẫn này, người phát ngôn Nhà Trắng cho biết chính quyền Trump đang “phục hồi vị thế năng lượng và sản xuất của nước Mỹ bằng cách dỡ bỏ các quy định phiền hà, đồng thời đưa việc làm trở lại quê hương”, thể hiện “cam kết đảm bảo các hãng xe Mỹ giữ vai trò chủ đạo trong thời kỳ hoàng kim mới của nước Mỹ.”

Về gần như mọi lĩnh vực khác, ông Trump đều muốn mọi sản phẩm – từ dược phẩm, thiết bị điện tử cho đến chip bán dẫn – được sản xuất trên đất Mỹ. Ông thậm chí không ngần ngại can thiệp trực tiếp vào các tập đoàn tư nhân để bảo vệ những ngành chiến lược như bán dẫn.

Trump cũng từng dàn xếp thương vụ buộc TikTok – ứng dụng video nổi tiếng thuộc sở hữu Trung Quốc – phải tách tài sản tại Mỹ và chuyển giao cho nhóm nhà đầu tư Mỹ, với lý do lo ngại an ninh quốc gia.

Thế nên thật khó hiểu khi Trump không áp dụng cùng logic đó với xe điện – lĩnh vực được nhiều chuyên gia xem là tương lai tất yếu của giao thông.

“Dòng chữ đã được viết trên tường cho động cơ xăng rồi,” Huibert Mees, kỹ sư ô tô kỳ cựu từng làm việc cho Tesla, Lucid và Apple, nhận định. “Từ bỏ công nghệ xe điện cho Trung Quốc là một sai lầm khổng lồ – đó là rủi ro an ninh quốc gia thực sự, bởi xe điện chính là tương lai của vận tải.”

Ông đặt câu hỏi: “Chúng ta có muốn lĩnh vực ấy bị thống trị bởi Trung Quốc hoặc bất kỳ quốc gia nào khác không? Mỹ vốn là nơi tạo ra công nghệ mới – vậy mà giờ chúng ta lại rút lui khỏi thứ công nghệ mới nhất.”

Các hãng xe Mỹ lao đao

Ngành sản xuất ô tô Mỹ chưa hoàn toàn từ bỏ xe điện, nhưng rõ ràng sự nhiệt huyết đang sụt giảm mạnh kể từ khi khoản tín dụng thuế 7.500 USD hết hiệu lực vào ngày 30/9.

General Motors cho biết trong báo cáo tài chính sắp tới, hãng sẽ ghi nhận khoản lỗ 1,6 tỷ USD do “tái cấu trúc chiến lược” – tức giảm sản xuất xe điện để thích ứng với chính sách mới.

Ford đã hủy bỏ hoặc hoãn ra mắt một số mẫu xe điện, và theo New York Times, mảng EV của hãng đã lỗ hơn 2 tỷ USD chỉ trong nửa đầu năm nay.

Stellantis – tập đoàn sở hữu Jeep, Ram, Chrysler và Dodge – cũng thu hẹp kế hoạch EV tại thị trường Mỹ. Honda thậm chí vừa chấm dứt sản xuất mẫu Acura ZDX điện tại Mỹ.

Ngay cả Tesla, biểu tượng tiên phong của xe điện Mỹ, cũng đang chững lại. Danh mục sản phẩm của hãng gần như không có mẫu mới, trong khi CEO Elon Musk tuyên bố công ty giờ tập trung nhiều hơn vào trí tuệ nhân tạo và robot thay vì xe hơi.

Không chỉ các chính sách về xe điện, những quyết định thương mại khác của Trump cũng đang đè nặng lên các hãng xe.

Kể từ tháng 5, phần lớn các nhà sản xuất ô tô phải tự gánh chi phí thuế nhập khẩu 25% do chính quyền Trump áp lên xe và linh kiện nước ngoài, thay vì tăng giá bán cho người tiêu dùng.

Erin Keating, nhà phân tích cấp cao tại Cox Automotive, cho rằng sự bất ổn toàn ngành khiến các hãng phải “phanh gấp”.

“Một phần nguyên nhân khiến họ rút lui là vì có quá nhiều điều không chắc chắn,” bà nói. “Ngành ô tô vốn rất phức tạp, và phân khúc xe điện – vốn nhỏ, lại chưa sinh lời – trở thành nơi dễ dàng nhất để cắt giảm chi phí trong lúc các hãng đang loay hoay định hướng.”

Trung Quốc tăng tốc thần tốc

Trái ngược với bước lùi của Mỹ, các hãng xe điện Trung Quốc như BYD hay Geely đang mở rộng mạnh ra thị trường toàn cầu.

Những thương hiệu này có thể chưa phổ biến tại Mỹ do hàng rào thương mại, nhưng lại cực kỳ được ưa chuộng ở châu Âu, Nam Mỹ và khắp châu Á – nhờ mức giá phải chăng và công nghệ ngày càng hoàn thiện.

“Cách đây không lâu, xe Trung Quốc từng bị chế giễu vì nát bét trong các bài thử va chạm,” kỹ sư Mees nói. “Giờ họ đã dẫn đầu, và chỉ mất vài năm – họ phát triển với tốc độ chóng mặt, không có dấu hiệu chậm lại.”

Theo các số liệu mới nhất, BYD đã vượt Tesla về doanh số toàn cầu trong một số quý, còn Geely đang hợp tác với nhiều đối tác châu Âu để mở nhà máy lắp ráp tại Hungary và Thụy Điển.

Sự tăng trưởng này không chỉ giúp Trung Quốc thống trị thị trường EV, mà còn kiểm soát chuỗi cung ứng pin lithium-ion, khoáng chất hiếm và linh kiện cốt lõi – những thứ mà Mỹ đang thiếu trầm trọng.

Nếu xu hướng hiện nay tiếp diễn, Mỹ có thể sẽ phải đối mặt với một kịch bản nghịch lý: trở thành nước nhập khẩu chính của những công nghệ mà họ từng khởi xướng.

Sự rút lui của chính quyền Trump khỏi lĩnh vực xe điện – dù mang màu sắc chính trị trong ngắn hạn – có thể khiến Mỹ đánh mất lợi thế chiến lược trong dài hạn, nhất là khi các nước đồng minh châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn kiên định với lộ trình “xanh hóa” giao thông.

“Thế giới đang tiến lên, còn Mỹ thì dừng lại,” Mees cảnh báo. “Và khi bạn dừng lại trong một cuộc đua công nghệ, bạn không chỉ mất vị trí dẫn đầu – bạn sẽ bị bỏ lại rất xa.”

Rõ ràng, câu chuyện xe điện của ông Trump không chỉ là vấn đề môi trường hay thị hiếu người tiêu dùng. Nó là bài toán chiến lược giữa hai siêu cường – nơi mỗi quyết định về thuế, trợ cấp hay tiêu chuẩn sản xuất đều có thể định hình cục diện công nghiệp thế kỷ 21.

Với việc Trung Quốc đang nắm trong tay công nghệ, chuỗi cung ứng và thị trường, quyết định “rút lui” của Mỹ chẳng khác nào trao thêm lợi thế cho đối thủ số một.

Khi Trump từng nói rằng “tất cả những chiếc xe này sẽ được làm ở Trung Quốc”, ít ai nghĩ đó sẽ trở thành sự thật. Nhưng nếu chính quyền của ông tiếp tục rút lui khỏi chính công nghệ của tương lai, điều đó có thể không chỉ là một dự báo… mà là lời tiên tri tự ứng nghiệm.