Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt: Bài toán giữa tăng thu và ổn định kinh doanh

Chiến lược cải cách thuế đến năm 2030 định hướng: “Xây dựng lộ trình điều chỉnh tăng thuế đối với các mặt hàng thuốc lá, bia, rượu để hạn chế sản xuất, tiêu dùng và thực hiện các cam kết quốc tế; nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối đối với một số hàng hóa, dịch vụ chịu thuế tiêu thụ đặc biệt”.

Tăng “sốc” hay từ từ?

Phát biểu tại hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt - Hài hòa giữa điều tiết nguồn thu ngân sách Nhà nước và phát triển sản xuất kinh doanh” mới đây tại Hà Nội, ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng thư ký VCCI cho rằng, cộng đồng doanh nghiệp kỳ vọng thuế TTĐB đáp ứng yêu cầu cao hơn như: đảm bảo môi trường kinh doanh ổn định, thuận lợi, hài hòa lợi ích của Nhà nước, người dân và doanh nghiệp. Một sắc thuế TTĐB tốt thì ngoài các mục tiêu như định hướng hành vi tiêu dùng, tăng thu ngân sách thì cần tính tới các yếu tố: tính khả thi, tính tuân thủ, cạnh tranh bình đẳng, tính tin cậy, dự báo trước được và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế (VTCA) cho rằng, tăng thuế TTĐB nhằm hạn chế tiêu dùng thuốc lá là việc làm cần thiết. Tuy nhiên, bà Cúc nhấn mạnh, việc tăng thuế nên có lộ trình để các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh có thể điều chỉnh, sắp xếp bố trí hoạt động sản xuất kinh doanh, vừa đảm bảo vừa ổn định sản xuất, vừa đóng góp nguồn thu cho ngân sách Nhà nước và hạn chế thuốc lá lậu, tránh thất thu thuế. Lộ trình này cần cân nhắc cả về thời gian và mức thuế điều tiết.

Bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Tổng giám đốc Công ty Kiểm toán và Tư vấn PwC Việt Nam kiến nghị, cần tăng thuế từ từ, có lộ trình dài hạn, minh bạch, mức tăng nên cao hơn tỉ lệ lạm phát.

“Nếu Việt Nam tăng thuế gây sốc thì thuế TTĐB sẽ là gánh nặng và Việt Nam có thể sẽ đi theo vết xe đổ của Malaysia, Anh, Đức khi tăng thuế TTĐB đột ngột. Đó là nạn thuốc lá lậu, thuốc lá bất hợp pháp tràn lan, lấn át thuốc lá truyền thống, khiến ngân sách thất thu, không đạt mục đích giảm lượng người hút thuốc và cũng có thể đẩy nhiều công ty thuốc lá vào khó khăn”.

Ông Hồ Lê Nghĩa - Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho rằng việc tăng thuế TTĐB cần cân nhắc hài hòa giữa điều tiết nguồn thu ngân sách Nhà nước và phát triển sản xuất kinh doanh. Hiệp hội kiến nghị các cơ quan chức năng nghiên cứu để đưa ra lộ trình tăng thuế, mức độ tăng thuế TTĐB phù hợp do điều kiện thị trường Việt Nam có nhiều phân khúc giá khác nhau, tránh tạo ra cơ hội cho thuốc lá lậu gia tăng dẫn đến thất thu thuế”.

Về tác động tăng thuế có thể kích thích buôn lậu gia tăng, TS Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương phân tích, tăng thuế TTĐB là một công cụ, nhưng tăng thuế có thể tăng buôn lậu; tăng buôn lậu sẽ làm giảm sản xuất và tiêu dùng hợp pháp, từ đó giảm số thu thuế.

Thống kê các năm qua cho thấy số lượng thuốc lá tiêu thụ về cơ bản không giảm, buôn lậu tăng, thu ngân sách về cơ bản không tăng nhưng lại tăng thất thu thuế; giảm doanh thu ngành sản xuất thuốc lá; thu hẹp sản xuất và cung ứng hợp pháp. Tóm lại, tăng thuế những năm qua chưa đạt mục tiêu quản lý, và có thể không nên là công cụ ưu tiên hàng đầu trong quản lý nhà nước đối với tiêu thụ thuốc lá.

Chính sách thuế phải đảm bảo giúp cho doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp tiếp tục duy trì và phát triển sản xuất, cung ứng thuốc lá chất lượng cao hơn với chi phí hợp lý, thúc đẩy chuyển sang tiêu thụ thuốc lá có chất lượng với giá hợp lý.

Ông Young Jae Song - Tổng giám đốc Công ty liên doanh BAT - Vinataba đề xuất, chưa nên tăng thuế TTĐB trong vòng 1 - 2 năm tới, cân nhắc một lộ trình hợp lý với mức tăng phù hợp, để tránh việc tăng "sốc" gây bất ổn thị trường, môi trường kinh doanh và gia tăng thuốc lá lậu.

Chọn phương thức nào?

Đại diện VTCA cho rằng, nên theo lộ trình hai năm đầu thực hiện phương pháp thuế hỗn hợp - tương đối và tuyệt đối, bên cạnh thuế suất 75% có thể tăng thêm mức thuế tuyệt đối từ 1.000 đồng/bao. Tiếp đến sẽ nâng dần theo lộ trình 2 năm tiếp theo nâng từ 1.000 đồng/bao lên 1.500 đồng/bao. Từ năm thứ 5 sẽ điều chỉnh tăng 2.000 đồng/bao”.

Bà Đinh Thị Quỳnh Vân cho biết, trên thế giới hiện phổ biến 3 phương thức đánh thuế TTĐB là: thuế tương đối theo tỉ lệ phần trăm trên giá bán, cơ cấu thuế tuyệt đối tính cố định tính trên đơn vị hàng hóa và thuế hỗn hợp kết hợp giữa thuế tính theo tỉ lệ phần trăm và thuế tuyệt đối. Số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới cho thấy, số quốc gia chọn đánh thuế tuyệt đối đông nhất (66 quốc gia), tiếp đến là thuế hỗn hợp (61 quốc gia) và thuế theo tỉ lệ phần trăm (47 quốc gia).

Ủng hộ 1 phương án tính thuế hỗn hợp, bà Vân phân tích, phương thức thuế tính theo tỉ lệ phần trăm có ưu điểm là tự động điều chỉnh theo lạm phát. Nhưng cách tính thuế này không thúc đẩy đầu tư sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, vì khi đầu tư nâng cao chất lượng thì giá thành sẽ cao, giá bán phải tăng cao tương ứng, dẫn đến gánh nặng thuế lớn hơn theo hiệu ứng số nhân của cơ cấu thuế.

Bà Lê Thị Thùy Vân - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính, Bộ Tài chính) thừa nhận, Việt Nam mới chỉ áp dụng phương thức đánh thuế TTĐB đối với thuốc lá theo tỷ lệ phần trăm và phương thức này đang bộc lộ nhiều hạn chế như không theo kịp tốc độ lạm phát, khuyến khích sự gia tăng thuốc lá giá rẻ - chất lượng thấp. Trong khi đó, phương thức đánh thuế theo mức tuyệt đối và đặc biệt là phương thức đánh thuế hỗn hợp hiện đang được sử dụng phổ biến tại nhiều quốc gia.

Bà Lê Thị Thùy Vân khuyến nghị việc tăng thuế TTĐB theo phương pháp hỗn hợp cần có lộ trình để đảm bảo số thuế tuyệt đối tăng qua các năm cần tương ứng với tốc độ lạm phát.