Thị trường carbon: Cuộc chơi khó nhưng không thể từ chối

Tuy nhiên, theo Ths. Lê Minh Nhựt – Giảng viên Khoa Luật Quốc tế, Trường Đại học Luật TP. HCM, bên cạnh tiềm năng lớn, các doanh nghiệp Việt cũng đang phải đối mặt với không ít thách thức, từ khung pháp lý chưa hoàn thiện, chi phí đầu tư cao đến hạn chế về kinh nghiệm giao dịch tín chỉ caebon.

- Thị trường carbon được đánh giá là động lực quan trọng cho quá trình tiến tới Net Zero vào năm 2050, xây dựng nền kinh tế xanh theo xu hướng toàn cầu. Đây là cuộc chơi quốc tế mà doanh nghiệp Việt Nam khó có thể từ chối. Theo ông, doanh nghiệp Việt Nam có thể nhận hỗ trợ gì từ cộng đồng quốc tế khi tham gia thị trường này?

Ths. Lê Minh Nhựt: Phát triển xanh, cắt giảm khí thải nhà kính tiến tới Net Zero vào năm 2050, thực hành kinh doanh có trách nhiệm về môi trường là những vấn đề mà doanh nghiệp Việt Nam cần phải triển khai thực hiện để đảm bảo mục tiêu chung của quốc gia và quốc tế, nhất là trước các cam kết quốc tế từ pháp lý đến chính trị của Việt Nam.

Do đó, doanh nghiệp Việt Nam cần nhanh chóng chuyển đổi từ tư duy đến hành động, có các biện pháp phù hợp để phát triển bền vững và một trong số các biện pháp đó là tham gia thị trường carbon.

Việc tham gia thị trường carbon mở ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam nhận được sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế. Ví như, các doanh nghiệp có thể tiếp cận Quỹ Khí hậu Xanh (GCF) hay các chương trình của Ngân hàng thế giới và quỹ tài chính khác để triển khai các dự án giảm phát thải khí nhà kính tại Việt Nam. Điều này giúp các doanh nghiệp vừa có vốn đầu tư vào dự án xanh vừa đảm bảo mục tiêu cắt giảm khí nhà kính.

Ngoài ra, tham gia các chương trình hợp tác quốc tế cũng tạo điều kiện cho doanh nghiệp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm và áp dụng các thực tiễn tốt nhất trong quản lý phát thải, tiếp cận công nghệ sạch và cải thiện hiệu quả sản xuất.

- Dưới góc nhìn pháp lý, ông có thể đưa ra đánh giá chung về thị trường carbon hiện nay không?

Ths. Lê Minh Nhựt: Về mặt pháp lý, Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong việc xây dựng khung pháp lý cho thị trường carbon. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã đặt nền móng cho việc phát triển thị trường carbon trong nước, nhưng chỉ giới hạn ở một vài điều khoản và chúng không đủ.

Tiếp đó, Nghị định số 06/2022/NĐ-CP ngày 7/1/2022 hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã cụ thể hóa các biện pháp giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozone, đặt nền tảng cho việc xây dựng và vận hành thị trường tín chỉ carbon nhưng cũng không có đầy đủ các quy định chi tiết để tiến đến vận hành thị trường.

Mới đây, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã ký Quyết định số 232/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam, sàn giao dịch carbon trong nước sẽ được vận hành thí điểm từ 2025 đến hết năm 2028 và chính thức vận hành từ năm 2029. Các cơ quan nhà nước đang gấp rút xây dựng các văn bản pháp luật để chuẩn bị cho việc này nhưng hiện tại thì các cơ sở pháp lý vẫn chưa đủ để thị trường được vận hành.

Mặc dù có nhiều tiềm năng nhưng cũng cần phải nhìn nhận một thực tế rằng Việt Nam cũng đang phải đối mặt với không ít thách thức trong việc phát triển thị trường carbon.

Thứ nhất, khung pháp lý chưa hoàn thiện và tiêu chuẩn chưa rõ ràng, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc tuân thủ và tham gia thị trường một cách hiệu quả.

Thứ hai, hệ thống đo đạc, báo cáo và thẩm định (MRV) chưa hiện đại, gây khó khăn trong việc theo dõi và xác minh lượng phát thải.

Thứ ba, nhận thức và năng lực của doanh nghiệp về thị trường carbon còn hạn chế, dẫn đến sự tham gia chưa tích cực.

Cuối cùng, cạnh tranh trên thị trường quốc tế đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe.

- Với tiềm năng, lợi thế sẵn có, theo ông, Việt Nam có thể đáp ứng các cam kết quốc tế về giảm phát thải carbon không? Và cách nhanh nhất để các doanh nghiệp Việt có thể sớm tiếp cận thị trường quốc tế là gì?

Ths. Lê Minh Nhựt: Theo tôi, đây là một thách thức lớn mặc dù Việt Nam có nhiều tiềm năng để đáp ứng các cam kết quốc tế về giảm phát thải carbon. Năm 2023, Việt Nam đã bán thành công 10,3 triệu tín chỉ carbon, trị giá khoảng 51,5 triệu USD, cao nhất ở khu vực Đông Á - Thái Bình Dương và đưa Việt Nam vào top 15 quốc gia có khả năng bán tín chỉ carbon trên toàn cầu.

Có thể thấy Việt Nam có tiềm năng trong việc tạo ra tín chỉ carbon và phát triển thị trường carbon và đây là một trong những biện pháp giúp Việt Nam đạt được Net Zero vào năm 2050. Tuy nhiên, muốn làm được việc đó thì doanh nghiệp Việt Nam cần phải tăng tốc hơn nữa. Trước hết, cần phải được hiểu về tín chỉ carbon và thị trường carbon sâu sắc hơn để có sự chuẩn bị từ bây giờ. Điều này đòi hỏi cơ quan nhà nước cần phải có những giải pháp phổ biến pháp luật, kỹ thuật cho doanh nghiệp.

Ngoài ra, về phía các doanh nghiệp cũng cần chuẩn bị nguồn tài chính đầu tư vào công nghệ sản xuất sạch, nghiên cứu nâng cao hiệu suất năng lượng và tham gia các chương trình giảm phát thải được quốc tế công nhận.

Việc xây dựng chiến lược kinh doanh bền vững và minh bạch trong báo cáo phát thải cũng giúp doanh nghiệp tạo niềm tin và thu hút sự quan tâm từ các đối tác quốc tế. Đây là cơ hội tốt để mở rộng đầu tư các dự án nội bộ hoặc dự án mới nhằm tạo tín chỉ carbon, không chỉ đảm bảo nghĩa vụ cắt giảm phát thải mà còn tạo ra lợi nhuận khi bán tín chỉ.

- Hiện nay, nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ đã triển khai thị trường carbon với những mô hình khác nhau. Vậy bài học quan trọng mà Việt Nam có thể rút ra từ các mô hình quốc tế là gì, thưa ông?

Ths. Lê Minh Nhựt: Thứ nhất, chúng ta cần nhanh chóng xây dựng khung pháp lý và thể chế rõ ràng, với sự phân công nhiệm vụ cụ thể cho các cơ quan quản lý cụ thể và tập trung, để đảm bảo sự đồng bộ trong việc thực hiện và giám sát thị trường carbon.

Thứ hai, cần lập hệ thống đo đạc, báo cáo và thẩm định (MRV) hiệu quả, đảm bảo việc đo lường, báo cáo và thẩm định lượng phát thải chính xác, giúp tăng cường tính minh bạch và tin cậy của thị trường. Thứ ba, cần tăng cường năng lực cho doanh nghiệp, cơ quan quản lý cũng như cộng đồng về lợi ích và cơ chế hoạt động của thị trường carbon thông qua quá trình phổ biến pháp luật, đào tạo, xây dựng đội ngũ nhân lực.

Bên cạnh đó, việc tham gia vào các sáng kiến và chương trình hợp tác quốc tế cũng sẽ giúp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận nguồn lực và công nghệ tiên tiến. Thông qua việc đẩy mạnh vận dụng các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có quy định về vấn đề chuyển giao tài chính, công nghệ, hợp tác xây dựng thị trường carbon, chúng ta còn có thể nhận được sự hỗ trợ từ đối tác nước ngoài.

Mỗi một chế định mới đều cần có lộ trình, do đó, chúng ta có thể tính đến việc triển khai thị trường carbon tự nguyện hoặc kết hợp giữa thị trường carbon bắt buộc và tự nguyện để doanh nghiệp có thời gian thích ứng trước khi chuyển sang hoàn toàn bắt buộc cũng là cần thiết.

Xin cảm ơn ông!