45 năm thống nhất: Khu đô thị mới Thủ Thiêm và giấc mơ Phố Đông - Thượng Hải

Thủ Thiêm - vùng đất chiến lược

TP. HCM là thành phố lớn nhất ở Việt Nam. Bán đảo Thủ Thiêm nằm ở vị trí trái tim của thành phố và là khu vực có ý nghĩa quan trọng nhất đối với sự phát triển bên trong TP. HCM. Bán đảo Thủ Thiêm với 737 ha nằm ở ví trí chiến lược bên trong vành đai tăng trưởng Đông bắc của TP. HCM, ở một vị trí độc đáo ngay phía bên kia sông Sài Gòn nhìn từ khu vực lõi trung tâm quận 1.

Tiến trình quy hoạch đặc biệt cho Thủ Thiêm bắt đầu được đẩy nhanh vào năm 2003 thông qua cuộc thi quốc tế về ý tưởng quy hoạch tổng mặt bằng Khu đô thị mới Thủ Thiêm do UBND TP. HCM tài trợ và Ban Quản lý Khu Thủ Thiêm tổ chức thực hiện.

Với phương án ý tưởng được chọn từ cuộc thi, Ban Quản lý, Viện Quy hoạch và Nhà tư vấn Sasaki - đơn vị đoạt giải cao nhất - đã thiết lập một quy trình thực hiện cho công tác quy hoạch chi tiết tổng mặt bằng của Thủ Thiêm với tỷ lệ 1:5000 và 1:2000. Mục tiêu chính của công tác quy hoạch là nhằm tạo điều kiện cập nhật cải thiện quy hoạch tổng thể năm 1996 và năm 1998 đã được thực hiện và phê duyệt trước đây cho Thủ Thiêm.

Sự phát triển của khu đất Thủ Thiêm từ trước đến nay vẫn bị giới hạn do thiếu nối kết hạ tầng với thành phố hiện hữu phía bên kia Sông Sài Gòn. Tuy nhiên, đa số ý kiến thống nhất rằng thành phố cần tập trung sự quan tâm vào quy hoạch phát triển Thủ Thiêm.

Những ý kiến này bao gồm xây dựng Đại lộ Đông-Tây và Đường hầm vượt sông Sài Gòn; xây dựng cầu Thủ Thiêm; di dời các cảng dọc theo Sông Sài Gòn; hoàn tất Quy hoạch Tổng thể Giao thông TP. HCM đến năm 2020; hoàn tất Quy hoạch Tổng thể Nước thải Đông Sài Gòn; cập nhật Quy hoạch Tổng thể TP. HCM đến năm 2020; cập nhật Quy hoạch Tổng thể Quận 2…

Việc phát triển Khu đô thị mới Thủ Thiêm tạo ra một cơ hội đặc biệt để kết nối bờ sông với thành phố một cách tích cực. Bán đảo Thủ Thiêm có được khoảng mặt nước phía trước dài gần 8,5 km dọc theo sông Sài Gòn. Nhiều năm, con sông là “cửa sau” và là đường viền của thành phố, được sử dụng để phục vụ cho thương mại và giao thông.

Một phần nào đó, dòng sông đã bị ô nhiễm do thuận tiện sử dụng làm lối giao thông cho tàu thuyền vào các kho hàng và các sân trữ hàng. Khi Thủ Thiêm phát triển, con sông sẽ chuyển mình thay đổi, trở thành cảnh quan quan trọng, và sự cải thiện môi trường và giao thông sẽ làm nổi bật chất lượng cuộc sống nói chung và môi trường đô thị, tạo ra dòng chảy mới đầy sức sống giữa khu Thủ Thiêm và trung tâm thành phố lịch sử.

Bài học quy hoạch từ Phố Đông - Thượng Hải

Chia sẻ về các vấn đề liên quan đến quy hoạch Thủ Thiêm từ lịch sử cho đến hiện tại, KTS.TS. Ngô Viết Nam Sơn nêu một bài học cụ thể về quy hoạch đô thị dọc hai bờ sông, đó là trường hợp Phố Đông - Thượng Hải (Trung Quốc) vào khoảng năm 1993, câu chuyện rất giống với Thủ Thiêm trong hơn chục năm vừa qua.

Dù Phố Đông khi đó có rất nhiều công trình nhưng Thượng Hải vẫn quyết định giải tỏa xóa trắng mặt bằng. Sau từng đó thời gian, Phố Đông - Thượng Hải đã gần như lột xác, đóng góp rất lớn vào sự phát triển chung của Trung Quốc hiện nay. “Khi quy hoạch hai bờ sông Hoàng Phố, Thượng Hải vào năm 1995 - 1998, ngay từ đầu quy hoạch xác định rất rõ: Phố Đông là khu cao tầng nhất của toàn khu, trong khi Phố Tây chủ yếu nâng tầng nhưng có mức độ, bảo tồn là chính. Cạnh khu dân cư hiện đại cao tầng có nhiều khu thấp tầng, phố mới và phố cũ đan xen, bảo tồn và phát triển có sự hỗ trợ lẫn nhau, trong đó tập trung thu hút đầu tư phát triển Phố Đông”, KTS. Ngô Viết Nam Sơn nói.

Vì sông Hoàng Phố lớn hơn sông Sài Gòn nên chính quyền Thượng Hải không đặt vấn đề xây cầu trực tiếp từ trung tâm hiện hữu qua sông, mà làm metro. Lúc làm quy hoạch Phố Đông đã vạch ra mạng lưới metro chằng chịt để khuyến khích phát triển, đồng thời từ Phố Đông đi ra sân bay của Thượng Hải cũng rất tiện… Phố Đông - Thượng Hải đã phát triển rất tốt nhờ vào chiến lược quy hoạch hai bờ nhất quán, bổ trợ cho nhau.

Một trường hợp quy hoạch thành công khác ở ngay trong nước chính là khu Nam Sài Gòn. Được biết, KTS. Ngô Viết Nam Sơn chính là người tham gia dự án quy hoạch khu vực này vào giai đoạn 1994 - 1999. Nằm đối diện Thủ Thiêm thông qua khu trung tâm hiện hữu, dù xuất phát điểm của khu Nam Sài Gòn kém hơn Thủ Thiêm nhiều lần, nhưng sau 20 năm, nơi đây lại trở thành một đô thị kiểu mẫu.

Phát triển dọc đại lộ Nguyễn Văn Linh, khu Nam Sài Gòn trở thành đô thị kiểu mẫu không chỉ bởi có quy hoạch đúng, mà còn bởi khu vực này có chiến lược phát triển rất nhất quán. Đầu tiên chính là nhờ việc chọn hình thức công tư hợp tác: liên doanh trong nước và nước ngoài cùng hợp tác để phát triển dự án này; công ty liên doanh này vừa thu hút vốn đầu tư nước ngoài, vừa vận động và tận dụng ưu đãi chính sách từ phía TP. HCM. “Không hoàn toàn phụ thuộc vào bản quy hoạch chúng tôi đưa ra, Ban Quản lý khu Nam Sài Gòn còn mời các chuyên gia tài chính quốc tế tư vấn bán khu nào trước, khu nào sau...

Nhờ vậy, trong lịch sử phát triển của Nam Sài Gòn từ năm 1993 đến nay, giá đất khu vực chưa bao giờ bị giảm, dù thị trường địa ốc hay nền kinh tế nói chung có khủng hoảng hay không”, KTS Nam Sơn cho biết.

KTS Ngô Viết Nam Sơn hy vọng rằng nhóm quản lý mới của Thủ Thiêm sẽ học tập những kinh nghiệm từ cả hai trường hợp quy hoạch Phố Đông - Thượng Hải và khu Nam Sài Gòn để xây dựng Thủ Thiêm thành trung tâm tài chính, thương mại, dịch vụ cao cấp của thành phố và khu vực và có vị trí quốc tế, là trung tâm văn hóa, nghỉ ngơi, giải trí.

Theo PGS. TS Nguyễn Trọng Hòa - Viện trưởng nghiên cứu phát triển TP. HCM (nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc thành phố) cho biết, ý tưởng mở rộng trung tâm thành phố sang Thủ Thiêm có từ trước năm 1975 khi bán đảo này được xem như quỹ đất dự phòng để mở rộng trung tâm Sài Gòn với quy mô dân số ngày càng tăng.

Theo ông Nguyễn Trọng Hòa, trung tâm hiện hữu của thành phố trên địa bàn quận 1, 3 được quy hoạch, xây dựng từ thời Pháp cho một đô thị khoảng 500.000 đến 2 triệu dân. Song hiện nay dân số đã đông hơn rất nhiều, buộc TP. HCM phải mở rộng khu trung tâm mới có thể đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt của người dân. Thành phố đã quyết định mở rộng không gian trung tâm hiện hữu sang Thủ Thiêm và xem nó là hạt nhân cho sự phát triển của thành phố trong thế kỷ 21.

Hiện, chính sách bồi thường, hỗ trợ bổ sung cho người dân khu 4,3 ha Khu đô thị mới Thủ Thiêm đã được HĐND TP. HCM thông qua. Chủ tịch UBND TP. HCM Nguyễn Thành Phong yêu cầu các cơ quan chức năng và UBND quận 2 cần khẩn trương thực hiện các chính sách bồi thường, hỗ trợ để sớm ổn định cuộc sống cho người dân, đồng thời, tái khởi động dự án khu đô thị mới Thủ Thiêm trong tháng 6/2020. Hy vọng rằng, với sự nỗ lực của chính quyền và sự đồng thuận của người dân TP. HCM, Khu đô thị mới Thủ Thiêm sẽ giống như Phố Đông - Thượng Hải trong tương lai gần.