Bảo hiểm chiến tranh: Cuộc đua cân não giữa lợi nhuận và thiệt hại

Khi thương mại toàn cầu bước vào vùng lửa đạn

Ẩn mình trong những tòa nhà văn phòng khiêm tốn giữa trung tâm tài chính London (Anh), một lĩnh vực ít được biết đến trong ngành bảo hiểm đang âm thầm giữ vai trò then chốt đối với dòng chảy thương mại trị giá hàng trăm tỷ USD qua các tuyến hàng hải nguy hiểm nhất thế giới.

Trong bối cảnh xung đột tại Trung Đông và Ukraine liên tục leo thang, những hành lang vận tải chiến lược như Biển Đỏ và Biển Đen trở nên rủi ro hơn bao giờ hết, với mức cảnh báo cao nhất trong gần 2 thập kỷ.

Hai vùng biển này đóng vai trò quan trọng trong vận chuyển dầu mỏ, than đá và ngũ cốc. Đây đều là những mặt hàng thiết yếu cho an ninh lương thực và năng lượng toàn cầu.

Tuy nhiên, nếu không có bảo hiểm đặc biệt chống lại các rủi ro chiến tranh, mọi hoạt động vận tải tại đây đều có thể bị đình trệ hoặc trở thành tổn thất không thể cứu vãn nếu xảy ra sự cố. Khác với bảo hiểm hàng hải thông thường, bảo hiểm chiến tranh là một hợp đồng chuyên biệt, bảo vệ chủ tàu và hàng hóa trước các mối đe dọa như tấn công bằng tên lửa, máy bay không người lái, mìn trôi dạt hoặc bắt cóc thủy thủ đoàn…

Dù loại hình bảo hiểm này đã tồn tại từ thế kỷ 17 tại London, nhưng những bất ổn địa chính trị hậu đại dịch Covid-19 đã đẩy nhu cầu lên mức chưa từng thấy. Theo ước tính của nhiều chuyên gia, tổng doanh thu phí bảo hiểm chiến tranh hiện có thể đạt tới 1 tỷ USD mỗi năm.

Ông Chris Goddard, nhà sáng lập kiêm giám đốc điều hành Vessel Protect, một trong những tổng đại lý quản lý (MGA - tổ chức trung gian được các công ty bảo hiểm ủy quyền để phát hành hợp đồng, thẩm định rủi ro và thậm chí xử lý bồi thường) cho biết: “Nếu không có thị trường bảo hiểm chuyên biệt dành cho rủi ro chiến tranh, tác động đối với các tuyến hàng hải trọng yếu sẽ nghiêm trọng hơn rất nhiều so với thực tế hiện nay”.

Phí bảo hiểm tăng vọt theo rủi ro thực tế

Vessel Protect là một trong ít nhất 5 MGA mới nổi tại London, cạnh tranh với các đơn vị truyền thống như Lloyd’s. Họ đang cung cấp bảo hiểm cho các tuyến đường không ai dám bảo vệ và khi tàu đến nơi an toàn, có thể mang lại hàng triệu USD phí bảo hiểm cho công ty.

Vào thời điểm đỉnh cao, Vessel Protect từng bảo hiểm gần 1/3 số tàu chở ngũ cốc rời Ukraine. Theo ước tính của Kpler, loại hình bảo hiểm chiến tranh đã duy trì luồng hàng trị giá khoảng 150 tỷ USD qua Biển Đỏ và Biển Đen trong nửa đầu năm 2024, tương đương hơn 830 triệu USD mỗi ngày.

Bên cạnh Vessel Protect, các MGA như Navium Marine, Ai Marine Risk, Clearwater UW và K2 Rubicon Specialty cũng nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường. Họ không chỉ bảo hiểm chiến tranh mà còn cung cấp bảo hiểm cho giá trị tàu, hàng hóa và cả các dịch vụ đặc biệt như bảo hiểm bắt cóc thủy thủ đoàn. Đội ngũ lãnh đạo của các MGA này thường có nền tảng trong ngành môi giới, thẩm định rủi ro hoặc tình báo quân sự, những lĩnh vực giúp họ đánh giá chính xác các vùng nguy hiểm.

Hiện nay, các chủ tàu chủ yếu tìm bảo hiểm khi hoạt động tại những vùng biển cực kỳ rủi ro như vịnh Guinea, vịnh Ba Tư và toàn bộ hơn 32.000km bờ biển của Nga. Thông thường, bảo hiểm hàng hải được ký theo hợp đồng gia hạn hàng năm.

Tuy nhiên, khi tàu đi vào vùng chiến sự, bảo hiểm tiêu chuẩn sẽ tự động bị đình chỉ, buộc các chủ tàu phải mua hợp đồng bảo hiểm rủi ro chiến tranh riêng biệt, thường có hiệu lực trong khoảng thời gian ngắn từ 7 ngày đến 1 năm. Nếu không có loại bảo hiểm này, chủ tàu sẽ hoàn toàn chịu trách nhiệm tài chính khi tàu bị tấn công hoặc mất tích.

Một minh chứng rõ ràng là vụ tàu Eternity C, trị giá ước tính 15 - 20 triệu USD đã bị phiến quân Houthi đánh chìm khi không có bảo hiểm đặc biệt đi kèm. Vụ việc khiến một thủy thủ thiệt mạng và chủ tàu chịu tổn thất hàng chục triệu USD nằm ngoài phạm vi bảo hiểm thông thường.

Từ cuối năm 2023, phí bảo hiểm chiến tranh đã tăng mạnh, từ mức 0,1% giá trị tàu lên 0,5% – 0,7%, thậm chí có trường hợp lên tới 1% giá trị tàu, đặc biệt đối với các hành trình đi qua Biển Đỏ, nơi đã bị đưa vào danh sách vùng nguy hiểm bởi Ủy ban Chiến tranh Chung (The Joint War Committee) thuộc Lloyd’s Market Association, tổ chức đại diện cho lợi ích của tất cả các doanh nghiệp bảo hiểm tại Lloyd's of London.

Cuộc chơi ngày càng khốc liệt

Trong bối cảnh rủi ro gia tăng, thị trường bảo hiểm chiến tranh đang chuyển sang thế “phòng thủ”. Các công ty bảo hiểm giờ đây không chỉ nhanh chóng xác định và mở rộng phạm vi các khu vực nguy hiểm, mà còn đưa ra những yêu cầu khắt khe hơn trong hợp đồng.

Đơn cử như điều kiện tàu thuyền không được có bất kỳ liên hệ nào tới Israel, Mỹ hoặc Anh trong vòng 12 tháng gần nhất. Điều kiện này được cho là nhằm giảm thiểu khả năng bị tấn công nhắm vào các quốc gia có liên quan đến xung đột khu vực. Trong một số trường hợp, nếu đánh giá rủi ro vượt quá khả năng chấp nhận, các hãng bảo hiểm sẵn sàng từ chối cấp hợp đồng dù khách hàng sẵn sàng trả phí cao đến đâu.

Bản chất của bảo hiểm chiến tranh là một ván cược đầy toan tính. Các hãng bảo hiểm phải ước tính có bao nhiêu tàu sẽ đi qua khu vực nguy hiểm và xác suất bao nhiêu tàu trong số đó sẽ gặp sự cố. Tuy nhiên, khi các cuộc xung đột gia tăng, mô hình tính toán vốn đơn giản này trở nên phức tạp hơn nhiều. Họ buộc phải liên tục điều chỉnh thuật toán, cập nhật dữ liệu rủi ro thực tế và ra quyết định trong môi trường biến động gần như từng giờ.

Cuộc chiến giữa Israel và Hamas trong năm 2024 đã khiến tình hình an ninh tại Biển Đỏ xấu đi nhanh chóng. Sau nhiều tháng yên ắng, lực lượng Houthi tại Yemen đã liên tiếp tấn công các tàu thương mại di chuyển qua khu vực, khiến ít nhất 4 thủy thủ thiệt mạng. Những vụ việc này đã khiến chi phí bảo hiểm cho hàng hóa đi qua Biển Đỏ tăng vọt chỉ trong vài ngày.

Tại Ấn Độ, các doanh nghiệp xuất nhập khẩu cũng đang chịu sức ép lớn. Phí bảo hiểm hàng hóa đường biển hiện đã tăng từ 15% đến 30%, kèm phụ phí chiến tranh từ 0,10% đến 0,15% giá trị hàng hóa, đặc biệt với lô hàng đi qua khu vực Biển Đỏ. Ví dụ, một lô hàng trị giá 50 crore rupee (6 triệu USD), trước đây chỉ phải trả 1,5 lakh rupee (1.800 USD) phí bảo hiểm, thì nay có thể lên đến 6,5 lakh rupee nếu bao gồm điều khoản chiến tranh - mức tăng đáng kể và có thể tạo gánh nặng lớn cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Nhiều doanh nghiệp vì muốn tiết kiệm chi phí nên đã bỏ qua các điều khoản bảo hiểm quan trọng như chiến tranh và SRCC (đình công, bạo loạn, bất ổn dân sự), dẫn tới nguy cơ tổn thất không thể bù đắp khi có sự cố. Các chuyên gia cho rằng, trong một thế giới nhiều biến động, bảo hiểm không nên được coi là thủ tục bắt buộc mà cần nhìn nhận như công cụ chiến lược để bảo vệ nền tảng thương mại và tài chính của doanh nghiệp.