Bắt tay với 'người khổng lồ' bước vào chuỗi cung ứng toàn cầu

So với các Hiệp định thương mại tự do (FTA) khác, Hiệp định Đối tác Toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) khá đặc thù bởi nhiều thành viên đã có FTA song phương/đa phương trước đó với Việt Nam và các doanh nghiệp cũng đang tận dụng ưu đãi của những FTA cũ với các thị trường này.

Tuy nhiên, với việc thực thi CPTPP, các doanh nghiệp có thêm kênh ưu đãi, lợi thế để khai thác, nhất là trong bối cảnh một số nước thành viên CPTPP vốn là nguồn cung truyền thống cho đầu vào của nhiều ngành sản xuất tại Việt Nam và nắm giữ những chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu như: Nhật Bản, Singapore, Australia…

Việc tận dụng nguồn nguyên liệu đầu vào với giá thành cạnh tranh. Và việc tham gia kết nối, liên kết với các doanh nghiệp FDI chuyển giao công nghệ, gia tăng tỷ lệ nội địa hóa khi tham gia vào các chuỗi cung ứng của các Tập đoàn đa quốc gia đến từ các thành viên của CPTPP trở thành lợi ích nổi bật cho các doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình tận dụng cơ hội từ Hiệp định này.

Từ đó doanh nghiệp Việt Nam có thể thúc đẩy gia tăng sản xuất và đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa sang các nước thành viên khác mà chúng ta chưa có FTA trước CPTPP hay sang những thị trường đang có mong muốn trở thành thành viên của CPTPP tương lai.

Vietnamfinance phỏng vấn bà Nguyễn Thị Lan Phương, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương về cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình tham gia vào các chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI trong CPTPP.

Doanh nghiệp FDI tận dụng được các FTA tốt

Xin bà đánh giá về tình hình tận dụng CPTPP của các doanh nghiệp Việt Nam trong thời gian qua, đặc biệt trong việc tận dụng nguồn lực đầu tư, chuyển giao công nghệ từ các tập đoàn lớn đến từ các các thị trường trong CPTPP? Những kết quả này liệu đã đạt hiệu quả như chúng ta kỳ vọng?

Bà Nguyễn Thị Lan Phương: Hiệp định CPTPP là một trong ba Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam đã tham gia. Đến nay, chúng ta đã có 5 năm thực thi.

Chúng tôi đánh giá rằng, Hiệp định CPTPP đã mang lại những lợi ích rất tích cực đối với hoạt động xuất nhập khẩu và đầu tư của Việt Nam. Cụ thể, kim ngạch xuất nhập khẩu của chúng ta đến thời điểm 2023 khoảng 95,5 tỷ USD, trong khi 2019 khoảng 77 tỷ USD.

Như vậy, có một sự tăng trưởng rất lớn. Thặng dư thương mại của Việt Nam với các nước CPTPP cũng có sự tăng trưởng mạnh, từ con số 1,6 tỷ USD năm 2019 lên 4,7 tỷ USD hiện nay.

Trong Hiệp định CPTPP, chúng ta có các thị trường mới như Canada, Mexico và Peru. Năm 2023, kim ngạch xuất nhập khẩu của chúng ta với các nước này khoảng 12 tỷ USD, gấp hai lần so với năm 2019 - khi chưa có FTA này; thặng dư thương mại cũng tăng trưởng rất lớn, từ 5 tỷ USD năm 2019, lên mức 9 tỷ USD năm 2023.

Trong 9 tháng đầu năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam với các nước CPTPP khoảng hơn 76 tỷ USD và tăng trưởng khoảng gần 10% so với cùng kỳ năm ngoái, thặng dư khoảng 6,6 tỷ USD…

Đây là những con số hết sức ấn tượng về kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam với các nước CPTPP và đặc biệt là những thị trường mà chưa từng có FTA (Canada, Mexico và Peru).

Ngoài ra, qua việc thực thi CPTPP, các nhà đầu tư nước ngoài từ các thành viên CPTPP như Singapore, Nhật Bản đã tiếp cận thị trường Việt Nam một cách rất tích cực do họ nhìn nhận những cơ hội từ CPTPP rất lớn.

Bên cạnh những dấu hiệu tích cực, đâu là thách thức chúng ta phải đối mặt, thưa bà?

Bà Nguyễn Thị Lan Phương: Thực tế, quá trình thực thi FTA cũng như tận dụng lợi thế từ CPTPP không phải chỉ có kết quả tích cực mà chúng tôi cũng nhìn nhận còn có những kết quả mà chúng ta cần phải tiếp tục thúc đẩy hơn nữa.

Cụ thể, phần lớn doanh nghiệp tận dụng được các FTA này là các doanh nghiệp FDI, ví dụ là những doanh nghiệp trong những lĩnh vực linh kiện điện tử, giày dép, dệt may, máy tính…, còn những doanh nghiệp liên quan đến nông, thủy sản là những doanh nghiệp thế mạnh của Việt Nam thì mức độ tận dụng còn tương đối hạn chế.

Chúng tôi cũng đánh giá rằng, với những thị trường chúng ta thúc đẩy được FTA thì tỷ trọng của chúng ta tại các thị trường còn rất hạn chế. Không chỉ CPTPP mà những FTA thế hệ mới khác như EVFTA hay UKVFTA cũng chỉ dưới 10%.

Với những thị trường CPTPP như Mexico và Canada, tỷ lệ đó dưới 2%. Riêng tỷ lệ tận dụng ưu đãi với CPTPP năm 2022 đạt gần 5%.

Vì thế dư địa và cơ hội để chúng ta tận dụng tại các thị trường FTA này còn rất lớn, đặc biệt là những thị trường mà chúng ta chưa có FTA trước đó.

Nhìn nhận ở góc độ thứ hai, tức là những doanh nghiệp Việt Nam đã có cơ hội xuất khẩu sang các thị trường CPTPP, tuy nhiên còn rất hạn chế và họ cũng rất khó đáp ứng được những tiêu chuẩn ngày càng cao của các thị trường FTA. Đặc biệt, thị trường này này ngày càng dựng lên nhiều hàng rào về mặt kỹ thuật, do đó, doanh nghiệp sẽ phải tăng cường năng lực mới có thể đáp ứng được.

Kết hợp với doanh nghiệp FDI hình thành nên chuỗi cung ứng

Theo bà, doanh nghiệp Việt Nam có những cơ hội và lợi thế như thế nào nếu tận dụng được những nguồn lực từ nhập khẩu, chuyển giao công nghệ khi tham gia vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI trong CPTPP?

Bà Nguyễn Thị Lan Phương: Chúng ta thấy được rằng doanh nghiệp của chúng ta phần nào đã tận dụng được các Hiệp định FTA, trong đó có CPTPP nhưng do nhiều nguyên nhân khác nhau mà việc tận dụng đó còn tương đối hạn chế.

Nhìn nhận ở góc độ doanh nghiệp, có một số lý do khiến nội lực của doanh nghiệp Việt chưa đủ mạnh để có thể kết nối và tận dụng được các FTA này.

Thứ nhất, chúng ta nhìn nhận thấy rằng phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam đến thời điểm hiện nay thường xuất thô, rất ít chế biến sâu.

Thứ hai, họ không chú trọng vào những vấn đề xây dựng thương hiệu hay vấn đề bảo hộ những quyền sở hữu trí tuệ của họ ở các thị trường nước ngoài. Tức là chúng tôi thấy rằng, năng lực của doanh nghiệp Việt Nam còn tương đối yếu và cái yếu này đến từ rất nhiều những lý do khác nhau, có thể là doanh nghiệp muốn đầu tư công nghệ để đổi mới mình để có thể xây dựng những mặt hàng có thế mạnh hơn, tham gia vào chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng tốt hơn nhưng họ lại thiếu vốn, không thể nào thực hiện được chuyển giao công nghệ để thay đổi đặc điểm sản xuất kinh doanh của mình.

Thứ ba, doanh nghiệp Việt Nam còn yếu về mặt quản trị để đáp ứng được các FTA, đặc biệt là những FTA thế hệ mới, việc thẩm định trong chuỗi cung ứng rất quan trọng để đảm bảo đáp ứng được hết các tiêu chuẩn của các doanh nghiệp FDI hay các doanh nghiệp nước ngoài trong khi năng lực quản trị và kinh nghiệm của doanh nghiệp Việt Nam từ hệ thống nhân lực hay kế toán còn chưa đáp ứng được những những điều trên. Bản thân tư duy của doanh nghiệp Việt Nam cũng chưa dám dũng cảm để làm những câu chuyện về thương hiệu hay những câu chuyện về việc xây dựng hình ảnh sản phẩm made in Việt Nam tại thị trường nước ngoài.

Trong câu chuyện đó, chúng tôi nhìn nhận rằng có nhiều giải pháp khác nhau để các doanh nghiệp có thể tận dụng được CPTPP hay các FTA nói chung. Nhưng có một con đường trong sự lựa chọn, đấy là việc kết hợp với các doanh nghiệp FDI để hình thành nên một chuỗi cung ứng.

Bởi vì các doanh nghiệp FDI là những tập đoàn đa quốc gia, họ có năng lực về vốn rất lớn, có kinh nghiệm quản trị toàn cầu và có những công nghệ tiên tiến hàng đầu.

Nếu trong trường hợp các doanh nghiệp Việt Nam kết hợp được vào chuỗi cung ứng với các doanh nghiệp FDI, thì bằng cách rút ngắn như vậy chúng ta sẽ giống như học hỏi từ người khổng lồ để chúng ta có thể lớn mạnh nhanh hơn và rút ngắn thời gian hội nhập quốc tế được tốt hơn.

Đấy là mong muốn của chúng tôi về cơ hội dành cho các doanh nghiệp Việt Nam trong việc tận dụng các hiệp định thương mại tự do.