Đại sứ Na Uy: ‘Để người dân thực sự muốn chuyển sang xe điện thay vì bị bắt buộc’

Với chiến lược chuyển dịch xanh toàn diện, từ giao thông, năng lượng đến hạ tầng, Na Uy đang mở ra một thị trường hấp dẫn cho các sản phẩm thân thiện môi trường. Tạp chí Đầu tư Tài chính – VietnamFinance đã có cuộc trao đổi với bà Hilde Solbakken, Đại sứ Na Uy tại Việt Nam, về chiến lược phát triển giao thông xanh và những cơ hội hợp tác giữa hai quốc gia.

“Hy sinh nguồn thu trước mắt để đạt mục tiêu lớn hơn”

- Na Uy hiện là quốc gia có tỷ lệ tiêu thụ ô tô điện cao nhất thế giới. Đại sứ có thể chia sẻ chiến lược và lộ trình dài hạn nào đã giúp Na Uy đạt được thành công này?

Đại sứ Na Uy Hilde Solbakken: Xe điện thực sự là một ưu tiên quốc gia của Na Uy. Vào tháng 7 năm nay, chúng tôi rất vui mừng khi ghi nhận gần 97% ô tô mới bán ra là xe không phát thải.

Chúng tôi làm điều này bởi vì ngành giao thông vận tải hiện đóng góp gần 1/3 lượng khí thải nhà kính tại Na Uy. Giảm phát thải trong lĩnh vực này là điều cần thiết nếu chúng tôi muốn đáp ứng cả các nghĩa vụ quốc tế lẫn mục tiêu quốc gia trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.

Để đạt được mục tiêu đó, chính phủ đã áp dụng một loạt ưu đãi nhằm khuyến khích người dân chuyển từ xe chạy nhiên liệu hóa thạch sang xe điện. Ví dụ, thuế và VAT đối với xe điện được giảm đáng kể, trong khi xe dùng nhiên liệu hóa thạch vẫn phải chịu mức phí cao hơn.

Xe điện cũng được hưởng lợi từ việc giảm phí đường bộ và phí phà, đỗ xe miễn phí tại các bãi đậu xe công cộng trong một khoảng thời gian nhất định, và thậm chí có quyền đi vào làn đường dành cho xe buýt. Từ năm 2022, chính phủ còn quy định tất cả xe ô tô mua sắm cho mục đích công cộng phải là xe không phát thải.

Một phần quan trọng khác trong chiến lược là đầu tư công lớn vào hạ tầng sạc. Những địa điểm trước đây chỉ có trạm xăng nay cũng cung cấp các cổng sạc nhanh. Người dân có thể tìm thấy điểm sạc tại các bãi đậu xe, và tất nhiên, hầu hết đều có thể sạc tại nhà hoặc trong các tòa nhà chung cư.

Cuối cùng, Na Uy có một lợi thế đặc biệt trong quá trình chuyển đổi này, đó là gần như toàn bộ điện năng đều đến từ thủy điện. Điều đó có nghĩa việc sử dụng xe điện thực sự giúp giảm phát thải khí nhà kính, bởi nguồn năng lượng cung cấp vốn đã sạch. Chúng tôi hiểu rằng không phải quốc gia nào cũng có may mắn như vậy, nhưng với Na Uy, đây chính là yếu tố thành công then chốt.

Tuy nhiên, việc triển khai các chính sách ưu đãi mạnh mẽ cũng đồng nghĩa với việc nguồn thu ngân sách từ thuế ô tô bị ảnh hưởng đáng kể. Ước tính đến năm 2025, khoản hụt thu từ thuế liên quan đến ô tô sẽ vào khoảng 5 tỷ USD so với mức năm 2007.

Để cân bằng, chính phủ đã bắt đầu xem xét điều chỉnh một số biện pháp, chẳng hạn thay vì miễn hoàn toàn phí cầu đường cho xe điện thì áp dụng mức phí thấp hơn. Dẫu vậy, ưu tiên hàng đầu của Na Uy vẫn là cắt giảm phát thải trong giao thông vận tải, đồng thời bảo đảm xe điện luôn là lựa chọn hấp dẫn hơn so với xe chạy nhiên liệu hóa thạch. Nói cách khác, chúng tôi chấp nhận hy sinh một phần nguồn thu trước mắt để đạt mục tiêu lớn hơn: chống biến đổi khí hậu và bảo vệ hành tinh cho các thế hệ tương lai.

- Theo bà, đâu là chìa khóa để xây dựng một hệ sinh thái xe điện bền vững, trong đó người dân thực sự muốn chuyển sang xe điện thay vì bị bắt buộc?

Đại sứ Na Uy Hilde Solbakken: Ở Na Uy, yếu tố then chốt chính là sự phối hợp bền bỉ giữa chính phủ, doanh nghiệp và xã hội dân sự - một truyền thống đã được duy trì từ lâu. Sự phối hợp này tạo ra một “vòng phản hồi” tích cực, giúp tối ưu hóa các giải pháp cho toàn xã hội.

Chính phủ thiết lập khuôn khổ và chính sách, tạo điều kiện để doanh nghiệp đổi mới và đưa ra các giải pháp hiệu quả về chi phí, trong khi các hiệp hội người dùng cung cấp phản hồi nhằm đảm bảo các giải pháp đó thực sự đáp ứng nhu cầu của người dân. Sự phối hợp này không chỉ thúc đẩy đổi mới, mà còn tích lũy kiến thức về cách triển khai công nghệ xanh mới vào thực tiễn.

Đầu tư vào nghiên cứu và đổi mới cũng là một yếu tố quan trọng. Cả chính phủ và doanh nghiệp đều tài trợ cho các dự án thí điểm để thử nghiệm công nghệ xanh, giảm thiểu rủi ro tài chính và xây dựng kinh nghiệm thực tế cho tương lai.

Để người dân thực sự muốn chuyển sang xe điện thay vì bị bắt buộc, chúng tôi tập trung vào 2 ưu tiên chính. Trước hết, chúng tôi nỗ lực tạo các điều kiện thuận lợi và hấp dẫn hơn để người dân lựa chọn các phương án di chuyển bền vững như giao thông công cộng, đi bộ hoặc đi xe đạp.

Điều này bao gồm đầu tư mạnh vào hệ thống giao thông công cộng và quy hoạch đô thị, giúp người dân dễ tiếp cận những nhu cầu thiết yếu hàng ngày ngay trong khu vực sống, chỉ với vài phút đi bộ.

Ở Oslo chẳng hạn, hệ thống xe buýt, xe điện, tàu điện ngầm cùng mạng lưới làn đường dành cho xe đạp được mở rộng và kết nối thuận tiện, giúp giảm đáng kể số người phải lái xe vào trung tâm. Người dân thậm chí có thể đi tàu điện ngầm ra thẳng vùng ngoại ô hay vào rừng mà không cần phải đi xe riêng.

Thứ hai, với những người vẫn cần ô tô, chúng tôi khuyến khích họ lựa chọn xe điện thay vì xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch. Ngoài việc giảm thuế khi mua xe điện, chúng tôi còn áp dụng các giải pháp kinh tế giúp xe điện có chi phí sử dụng thấp hơn.

Ví dụ, Na Uy hiện áp thuế CO₂ gần như cho toàn bộ lượng phát thải khí nhà kính từ lĩnh vực giao thông, khiến chi phí vận hành xe chạy xăng dầu trở nên đắt đỏ hơn. Phí đường bộ cũng là một công cụ hữu hiệu: mức phí có thể thay đổi theo thời gian trong ngày và mức độ thân thiện môi trường của phương tiện, nên xe điện và xe hybrid thường trả ít phí hơn.

Những sáng kiến này không chỉ khiến xe điện trở nên hấp dẫn hơn, mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của công nghệ xanh. Khi ngày càng nhiều người mua xe điện, các nhà sản xuất ô tô buộc phải đổi mới và duy trì năng lực cạnh tranh trong thị trường đang tăng trưởng mạnh mẽ này.

Bên cạnh đó, tính nhất quán cùng với các mục tiêu dài hạn có vai trò hết sức quan trọng trong việc tạo ra sự ổn định cho thị trường và thuyết phục người tiêu dùng rằng xe điện là một khoản đầu tư bền vững trong dài hạn.

Theo thời gian, việc thích ứng và điều chỉnh chính sách theo công nghệ mới hoặc theo sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng là cần thiết. Ví dụ như việc chuyển từ miễn phí hoàn toàn phí đường bộ cho xe điện sang áp dụng mức phí thấp.

Bên cạnh đó, việc giám sát tác động của chính sách cũng rất quan trọng. Chẳng hạn, các cơ chế báo cáo hiệu quả giúp đánh giá được tác động của chính sách và bảo đảm tính minh bạch đối với các biện pháp như thuế CO₂.

Các phương pháp phân tích chính sách hiệu quả cho phép điều chỉnh, cải thiện khi cần thiết. Chính sự minh bạch này góp phần tạo dựng niềm tin từ phía người tiêu dùng cũng như thị trường.

Xe điện Việt Nam trước cơ hội thâm nhập thị trường Na Uy

- Trong bối cảnh Việt Nam và Na Uy đang hướng tới một một Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) đồng thời cùng thúc đẩy hợp tác vì một tương lai tuần hoàn và bền vững, bà nhìn thấy tiềm năng hợp tác nào giữa hai nước trong lĩnh vực giao thông xanh và năng lượng tái tạo?

Đại sứ Na Uy Hilde Solbakken: Na Uy và Việt Nam đã có mối quan hệ đối tác chặt chẽ với trọng tâm là phát triển bền vững, bao gồm hợp tác trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và các nỗ lực chuyển đổi xanh rộng lớn hơn. Tôi tin rằng hai nước có tiềm năng rất lớn để tiếp tục phát triển hơn nữa trên nền tảng hợp tác này.

Trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, Na Uy là một phần của Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) cùng Việt Nam và các quốc gia G7, với cam kết đầu tư lên tới 250 triệu USD. Nguồn vốn này nhằm hỗ trợ các dự án năng lượng tái tạo và các sáng kiến khác nhằm cắt giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi sang phương tiện di chuyển bằng điện tại Việt Nam.

Một lĩnh vực khác đầy hứa hẹn là vận tải biển xanh. Cả Na Uy và Việt Nam đều là những quốc gia hàng hải phụ thuộc nhiều vào vận tải đường biển, từ giao thông thủy nội địa đến thương mại quốc tế. Vì vậy, hợp tác để phát triển các giải pháp vận tải biển bền vững là một hướng đi tự nhiên và giàu triển vọng. Chúng tôi cũng đang nhận thấy sự quan tâm ngày càng lớn từ khu vực tư nhân ở cả hai nước trong lĩnh vực này.

Na Uy đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong quá trình chuyển đổi xanh trong giao thông vận tải, đặc biệt là hàng hải. Các chủ tàu Na Uy đã rất chủ động, bởi họ nhận thức được rằng ngành này phát thải ở mức đáng kể.

Việc tiên phong giúp họ tạo dựng vị thế để phát triển các công nghệ xanh và những loại nhiên liệu mới, vốn sẽ có nhu cầu lớn trên toàn cầu trong tương lai. Hiện nay, Na Uy sở hữu đội tàu thương mại lớn thứ 5 thế giới, vì vậy đây là một lĩnh vực có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với chúng tôi.

Song song đó, chúng tôi cũng chứng kiến sự thay đổi nhanh chóng trong vận tải biển nội địa. Phần lớn các tuyến phà ở Na Uy hiện đã được điện hóa. Chúng được sạc tại các trạm pin lớn mỗi khi cập cảng, thường chỉ trong vòng 10 phút, rồi tiếp tục hành trình. Điều này cho thấy vận tải biển xanh ở Na Uy không còn là ý tưởng, mà đã trở thành hiện thực.

Chúng tôi rất vui mừng khi Việt Nam tham gia chương trình Green Voyage của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO), đây là sáng kiến mà Na Uy là một bên đồng khởi xướng. Với mức độ phụ thuộc lớn của Việt Nam vào đại dương trong kinh tế và thương mại, tôi tin rằng sự hợp tác này sẽ mở ra nhiều cơ hội quý giá để hai nước cùng phát triển ngành hàng hải theo hướng xanh hơn.

Cuối cùng, khi hiệp định thương mại tự do giữa hai nước hoàn tất và đi vào thực thi, nó có thể mở ra những thị trường mới và thúc đẩy hơn nữa quan hệ thương mại song phương. Biết đâu trong tương lai, xe điện Việt Nam sẽ xuất hiện tại Na Uy. Do Na Uy không sản xuất ô tô điện, đây có thể là một cơ hội thú vị trong những năm tới.

- Từ góc nhìn của Na Uy, Đại sứ có khuyến nghị gì dành cho Việt Nam, một quốc gia đang trong giai đoạn đầu thúc đẩy xe điện và hạ tầng giao thông xanh, để đạt được sự phát triển bền vững và đồng thời tận dụng cơ hội hợp tác song phương?

Đại sứ Na Uy Hilde Solbakken: Theo tôi, điểm then chốt nhất là đầu tư vào năng lượng xanh. Điện sạch chính là nền tảng của giao thông bền vững. Nếu nguồn điện dùng để vận hành xe điện vẫn đến từ than đá, lợi ích về khí hậu sẽ rất hạn chế. Nhưng nếu năng lượng đến từ các nguồn tái tạo, xe điện mới thực sự phát huy vai trò của mình trong việc giảm phát thải khí nhà kính.

Ưu tiên thứ hai là phát triển hạ tầng, đặc biệt là hệ thống trạm sạc. Việc tạo điều kiện thuận lợi và dễ dàng cho người dân sạc xe là yếu tố thiết yếu để khuyến khích sử dụng. Nếu không có đủ trạm sạc, việc thuyết phục người dân chuyển đổi sẽ khó khăn hơn nhiều.

Thứ ba, Việt Nam nên tham khảo các chính sách ưu đãi đã được nhiều quốc gia áp dụng thành công, đồng thời điều chỉnh sao cho phù hợp với bối cảnh trong nước. Các biện pháp này có thể bao gồm ưu tiên chỗ đỗ xe, giảm thuế hoặc áp dụng cơ chế định giá CO₂ để người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn các nhiên liệu sạch thay cho nhiên liệu hóa thạch.

Việt Nam đã đề ra mục tiêu đầy tham vọng là đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Định hướng trong quy hoạch điện quốc gia cũng rất đáng kỳ vọng. Na Uy sẵn sàng tiếp tục hợp tác với Việt Nam trong quá trình chuyển đổi này, đặc biệt thông qua Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng, và chúng tôi nhận thấy nhiều cơ hội hợp tác, đầu tư trong tương lai.

- Bà vừa nói “biết đâu trong tương lai, xe điện Việt Nam sẽ xuất hiện tại Na Uy”, bà có thể đưa ra đánh giá cụ thể hơn về cơ hội để xe điện Việt Nam thâm nhập thị trường Na Uy?

Đại sứ Na Uy Hilde Solbakken:Na Uy không sản xuất ô tô điện. Cách đây rất lâu, chúng tôi từng có một nhà sản xuất ô tô, nhưng với dân số chưa đến 6 triệu người, việc sản xuất ô tô giá rẻ và đủ hiệu quả để cạnh tranh quốc tế là điều khó khả thi.

Thay vào đó, Na Uy phụ thuộc vào nhập khẩu. Xe điện Tesla của Mỹ từ lâu đã rất phổ biến, và hiện nay chúng tôi cũng chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ của các thương hiệu Trung Quốc như BYD.

Ngoài ra, một số thương hiệu trong khu vực Scandinavia như Polestar cũng hiện diện trên thị trường, dù với số lượng còn khiêm tốn. Tôi cho rằng ở thời điểm hiện tại, xe điện Việt Nam có thể tìm thấy cơ hội tại Na Uy, nhưng điều này cũng đi kèm với một số thách thức.

Thứ nhất là yếu tố khí hậu. Na Uy có mùa đông rất khắc nghiệt, nên bất kỳ chiếc xe nào muốn tham gia thị trường đều phải đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật nghiêm ngặt và thích ứng tốt với điều kiện thời tiết lạnh giá.

Thứ hai là quy mô thị trường. Dù Na Uy có tỷ lệ sử dụng xe điện cao nhất thế giới, chúng tôi vẫn là một quốc gia có dân số nhỏ. Vì vậy, với một nhà sản xuất, việc tiếp cận Na Uy nên được coi là một phần trong chiến lược mở rộng sang các thị trường có điều kiện thời tiết tương đồng, thay vì chỉ nhắm riêng vào Na Uy như một thị trường độc lập.

Cuối cùng, Na Uy đặt ra những yêu cầu rất khắt khe đối với xe ô tô, đặc biệt là về khí thải. Việc xe chạy bằng điện tất nhiên là một lợi thế lớn, nhưng các nhà sản xuất cũng cần đáp ứng những tiêu chuẩn cao về an toàn và hiệu suất.

Vì vậy, tôi hy vọng một ngày nào đó xe điện Việt Nam sẽ tìm thấy cơ hội của mình tại thị trường Na Uy, song để cạnh tranh được trong một thị trường đòi hỏi cao và nhiều thách thức, các bạn sẽ cần phải có những điều chỉnh phù hợp và khả năng cạnh tranh bền bỉ.