Tuần vừa qua, các nhân viên mặt đất của Lufthansa tại sân bay Frankfurt đã tiến hành đình công kéo dài một ngày trên toàn quốc, dẫn đến việc hủy 80-90% các chuyến bay theo lịch trình vào ngày 7/2.
Tuy nhiên, đây chỉ là hành động mới nhất gây ra hỗn loạn tại Đức trong những tuần gần đây, sau khi các tài xế xe lửa nghỉ việc vào tháng 1 vì tranh chấp tiền lương và nông dân chặn đường để phản đối kế hoạch cắt giảm trợ cấp.
Các cuộc đình công rộng rãi ở một đất nước nổi tiếng với sự bảo vệ pháp lý mạnh mẽ cho quyền lợi của người lao động cho thấy mức độ bất ổn đang bao trùm nước Đức.
"Đụng đâu cũng thấy vấn đề"
Nền kinh tế lớn nhất châu Âu đã suy giảm lần đầu tiên vào năm ngoái kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát. Và triển vọng năm nay cũng không sáng sủa hơn bao nhiêu: Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự đoán rằng Đức sẽ là nền kinh tế lớn tăng trưởng chậm nhất vào năm 2024, chỉ đạt mức tăng trưởng 0,5%.
Những nhà dự báo bi quan hơn nhận thấy sản lượng của nước này sẽ giảm hoàn toàn trong năm thứ 2 liên tiếp, khi nền kinh tế phải vật lộn với thời kỳ giá năng lượng cao kéo dài, chi phí vay cao và nhu cầu yếu đối với hàng hóa Đức trong và ngoài nước.
Tác động kéo dài của cuộc khủng hoảng năng lượng gây ra bởi cuộc chiến của Nga ở Ukraine đã được tô đậm hơn sau 1 báo cáo trong tuần này, khi số liệu chính thức cho thấy sản xuất công nghiệp của Đức đã giảm tháng thứ 7 liên tiếp trong tháng 12, đánh dấu quãng thời gian sụt giảm dài nhất từ trước đến nay.
Nhưng các vấn đề của Đức không chỉ dừng lại ở đó. Tình trạng thiếu lao động đã ảnh hưởng đến cơ sở hạ tầng vật chất và kỹ thuật số lỗi thời ảnh hưởng đến năng suất lao động.
Mức độ số hoá thấp, chỉ 19% hộ gia đình được kết nối với Internet tốc độ cao thông qua cáp quang, so với mức trung bình 56% trên toàn Liên minh châu Âu (EU), theo một báo cáo gần đây của Ủy ban châu Âu (EC).
Theo các nhà kinh tế, điều cần thiết nhất với nước Đức bây giờ là một cuộc cải tổ kinh tế.
Marcel Fratzcher, chủ tịch Viện Nghiên cứu Kinh tế Đức tại Berlin, nói với CNN: “Đức cần một sự chuyển đổi kinh tế cơ bản. Thách thức lớn nhất đối với Đức không phải là hai năm tới mà là 10 năm tới… nước này cần định hình lại ngành công nghiệp của mình”.
Tuy nhiên, đây không phải điều đơn giản. Mặc dù chính phủ đã thăm dò một lộ trình kinh tế mới, nhưng các chính trị gia có quyền lực hạn chế, đặc biệt là do những hạn chế chặt chẽ đối với việc vay mượn của chính phủ, được quy định trong hiến pháp Đức, có thể làm hỏng các chương trình chi tiêu lớn.
Carsten Brzeski, người đứng đầu bộ phận kinh tế vĩ mô toàn cầu tại ngân hàng Hà Lan ING, cho biết: “Bất kỳ cuộc cải tổ nào của nền kinh tế sẽ gần như không thể thực hiện được chừng nào thắt lưng buộc bụng tài chính vẫn là xu hướng chủ đạo. Điều đó có nghĩa là những thay đổi về cơ cấu sẽ phải đến từ giới doanh nghiệp”.
Mô hình kinh tế có vấn đề...
Đức đã vượt qua nhiều thách thức lớn hơn nhiều trong quá khứ. Sau thất bại nặng nề trong Thế chiến thứ hai, đất nước này phải đối mặt với tình trạng phân bổ lương thực, kiểm soát giá cả, sự sụp đổ trong sản xuất công nghiệp và lực lượng lao động bị thu hẹp sau cái chết của hàng triệu nam giới trong độ tuổi lao động.
Tuy nhiên, sự phục hồi của Tây Đức trong những năm 1950 và 1960 lại ngoạn mục đến mức nó được gọi là “Wirtschaftswunder”, hay "phép màu kinh tế".
Thời kỳ tốt đẹp hầu như không bị gián đoạn cho đến những năm 1990, khi nền kinh tế nước này suy thoái và tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt phần lớn do chi phí thống nhất sau khi Bức tường Berlin sụp đổ, khiến Đức bị gọi là “kẻ bệnh hoạn của châu Âu”.
Đức tiếp tục loại bỏ biệt danh đó, một phần bằng cách thực hiện cải cách thị trường lao động, đồng thời xuất khẩu và nền kinh tế của nước này bùng nổ trong thập kỷ sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 – được thúc đẩy bởi khí đốt giá rẻ của Nga và tốc độ tăng trưởng thần tốc ở Trung Quốc.
Đất nước này từ lâu đã là một trong những quốc gia sản xuất hàng đầu thế giới, sản xuất mọi thứ từ ô tô, máy giặt và dụng cụ điện cho đến thiết bị y tế và dược phẩm. Đức vẫn tự hào về những kỹ sư xuất sắc và tiếp tục sản xuất nhiều hàng hóa chất lượng cao, nhưng những rạn nứt đang bắt đầu lộ rõ trong mô hình kinh doanh của nước này.
Theo Constanze Stelzenmuller, giám đốc Trung tâm Mỹ và châu Âu tại Viện Brookings, quốc gia này đang phải gánh chịu hậu quả của việc đặt cược chiến lược vào việc hoàn toàn phụ thuộc và toàn cầu hóa.
Bà viết vào tháng 6/2023: “Họ giao an ninh cho Mỹ, tăng trưởng nhờ xuất khẩu sang Trung Quốc và nhu cầu năng lượng của họ cho Nga. Hiện nước này đang nhận thấy mình cực kỳ dễ bị tổn thương trong đầu thế kỷ XIX”.
Tăng trưởng kinh tế chậm lại ở Trung Quốc, cho đến gần đây vẫn là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Đức, đã làm giảm nhu cầu hàng hóa và những thay đổi cơ bản trong nền kinh tế Trung Quốc có nghĩa là nhu cầu có thể không quay trở lại. Chỉ riêng thực tế đó đã đe dọa mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Đức: ô tô.
Trong khi đó, Mỹ, điểm đến hàng đầu cho hàng xuất khẩu của Đức kể từ năm 2015, đã chuyển hướng bảo hộ, trợ cấp cho các nhà sản xuất năng lượng xanh và sản phẩm thân thiện với khí hậu theo Đạo luật Giảm lạm phát của chính quyền Tổng thống Biden.
Giá khí đốt tự nhiên tăng đột biến vào năm 2022 sau khi Nga bắt đầu chiến sự tại Ukraine và giá khí đốt cao liên tục ở châu Âu đã làm tê liệt nhiều ngành công nghiệp của Đức. Đất nước này đặc biệt phụ thuộc vào nguồn nhiên liệu đã ngừng sản xuất điện hạt nhân hoàn toàn, một quyết định được đưa ra sau thảm họa Fukushima ở Nhật Bản năm 2011.
Những rắc rối "cây nhà lá vườn"
Bên cạnh môi trường bên ngoài ngày càng trở nên thù địch với nền kinh tế hướng ngoại của Đức, bầu không khí chính trị nội bộ của đất nước cũng trở nên tồi tệ hơn.
Căng thẳng trong liên minh điều hành 3 bên đang cản trở việc hoạch định chính sách, làm tăng thêm sự bất ổn cho các doanh nghiệp và khiến nhiều người Đức cảm thấy rằng chính phủ hiện tại có rất ít giải pháp cho vô số vấn đề của đất nước.
Sự chia rẽ đã khiến Đảng cực hữu Sự thay thế cho Đức (AfD) được hưởng lợi. Đây là một đảng chống nhập cư muốn Đức rời khỏi Liên minh châu Âu và đang nhận được sự ủng hộ ở một số bang phía đông.
Sự trỗi dậy của AfD đã lên đến đỉnh điểm vào tháng trước sau khi có tin các thành viên cấp cao của đảng đã nhóm họp để thảo luận về một “kế hoạch tổng thể” nhằm trục xuất hàng loạt người nhập cư. Ban lãnh đạo của AfD đã tránh xa cuộc tụ tập, nhưng những tiết lộ này đã gây ra các cuộc biểu tình chống AfD lớn ở một số thành phố lớn của Đức.
Và một số giám đốc điều hành người Đức, những người hiếm khi dấn thân vào chính trị, đã cảnh báo về mối đe dọa mà chủ nghĩa cực đoan cánh hữu gây ra cho nền kinh tế.
Ông Christian Stitch của Deutsche Bank đã viết gần đây trên LinkedIn: “Chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và sự không khoan dung không nên có chỗ ở một đất nước tự do với nền kinh tế định hướng toàn cầu. Các nhà đầu tư, những người bị thu hút bởi Đức cũng vì các giá trị dân chủ mạnh mẽ của chúng tôi, nhìn vào những diễn biến này và ngần ngại trong việc triển khai vốn”.
Tận dụng sức mạnh nội tại có thể "cứu" nước Đức
Bất chấp mọi khó khăn của mình, Đức vẫn là nước dẫn đầu thế giới trong nhiều ngành công nghiệp. Và nó tiếp tục thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, bao gồm cả từ các nhà sản xuất chất bán dẫn, như Intel và TSMC, sản xuất chip dùng trong ô tô điện.
Đức cũng tự hào có hàng nghìn nhà sản xuất trong nước, nổi tiếng về chuyên môn và sự đổi mới.
Trong số đó có Jungheinrich có trụ sở tại Hamburg, chuyên sản xuất xe nâng và các phương tiện, thiết bị khác cho nhà kho. Năm ngoái, công ty 70 tuổi này đã trở thành một trong những nhà sản xuất xe nâng đầu tiên trên thế giới loại bỏ động cơ đốt trong nhờ tiên phong sử dụng công nghệ pin lithium-ion.
Ở phía bên kia đất nước, tại Augsburg, phía tây Munich, MAN Energy Solutions đang tái sử dụng máy nén, thường được sử dụng để vận chuyển dầu và khí đốt, cho các dự án thu hồi carbon quy mô lớn và xây dựng hệ thống bơm nhiệt lớn nhất thế giới trong thành phố của Esbjerg ở Đan Mạch. Công ty đã sản xuất máy phát điện diesel trong nhiều thập kỷ nhưng hiện đã đặt các công nghệ thân thiện với khí hậu làm trọng tâm trong kế hoạch tăng trưởng của mình.
Những doanh nghiệp như thế này, có thể tìm thấy thị trường mới cho mình, đang nắm giữ chìa khóa để vực dậy nền kinh tế đang suy yếu của Đức. Và có nhiều công ty nhỏ hơn cũng đang chuyển đổi, bao gồm cả những công ty trước đây phục vụ các chuỗi cung ứng sản xuất ô tô truyền thống vô cùng quan trọng.
Karl Haeusgen, chủ tịch Hiệp hội các nhà sản xuất máy móc và thiết bị Đức (VDMA), đại diện cho hầu hết các doanh nghiệp vừa và nhỏ tạo nên “Mittelstand” nổi tiếng của Đức, cho biết: “Bảy hoặc tám năm trước, thậm chí không ai nghĩ đến việc sản xuất pin. Ngày nay, chúng tôi có hơn 100 công ty thành viên trong hiệp hội tập trung vào các bước khác nhau của chuỗi giá trị đó”.
Ông Karl nói với CNN rằng mặc dù Đức còn "rất nhiều việc phải làm", nhưng nhờ thế mạnh công nghiệp và sản xuất, "tôi thực sự tin tưởng vào khả năng các công ty thích ứng với môi trường toàn cầu đang thay đổi”.
Xem thêm >> Mỹ sắp vượt Trung Quốc thành đối tác thương mại hàng đầu của Đức
