Dựng 'tấm khiên' bảo vệ 31 triệu người dùng ví điện tử

Khi “AI tạo sinh” buộc Fintech phải nâng chuẩn bảo mật

Từ ngày 1/7/2025, ví điện tử chính thức được pháp luật công nhận là một phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt, có giá trị tương đương với tiền mặt, thẻ ngân hàng và tài khoản thanh toán. Người dùng có thể chuyển tiền hai chiều giữa ví điện tử và tài khoản ngân hàng, cũng như thanh toán trực tiếp tại nhiều điểm chấp nhận trong hệ sinh thái số.

Đây là bước ngoặt quan trọng khi ví điện tử được đặt ngang hàng với các công cụ tài chính truyền thống. Tuy nhiên, sự “nâng hạng” này cũng đồng nghĩa với việc mở rộng rủi ro. Khi ví điện tử nắm giữ lượng dữ liệu và dòng tiền khổng lồ, chúng nhanh chóng trở thành mục tiêu của các nhóm tội phạm mạng.

Các chuyên gia an ninh mạng cảnh báo, AI tạo sinh (Generative AI) đang làm thay đổi bản chất của các cuộc tấn công số. Những công nghệ như deepfake, giả mạo khuôn mặt, giọng nói, hay video ghi sẵn có thể qua mặt các hệ thống xác thực truyền thống, khiến người dùng dễ bị lừa đảo và mất quyền kiểm soát tài khoản.

Bên cạnh đó, theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước, hiện vẫn còn hơn 87 triệu tài khoản ngân hàng tại Việt Nam chưa được xác thực đầy đủ thông tin, tạo kẽ hở để tội phạm mạng khai thác. Nhiều vụ lừa đảo gần đây đã chuyển hướng từ ngân hàng sang ví điện tử, lợi dụng tâm lý chủ quan của người dùng.

Trước thực tế đó, việc nâng cấp tiêu chuẩn bảo mật trở thành yêu cầu cấp thiết với toàn ngành. Từ mã hóa dữ liệu, xác thực đa lớp, đến ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và sinh trắc học để phát hiện gian lận theo thời gian thực, các ví điện tử Việt Nam đang bước vào “cuộc đua an toàn” mới – nơi yếu tố niềm tin trở thành nền tảng của mọi giao dịch số.

“Lá chắn mới” trước làn sóng tấn công công nghệ cao

Theo ông Phạm Kim Long, Trưởng bộ phận Nghiên cứu và Phát triển AI & Big Data tại MoMo, các hình thức tấn công người dùng ngày càng tinh vi, đặc biệt là khi các công cụ AI tạo sinh có thể giả mạo khuôn mặt hoặc hành vi của người thật để đánh lừa hệ thống bảo mật.

Từ yêu cầu đó, MoMo đã hợp tác cùng iProov (Anh) – công ty sở hữu công nghệ Dynamic Liveness, cho phép phát hiện các hành vi giả mạo trong xác thực sinh trắc học. Công nghệ này phân tích phản xạ ánh sáng và màu sắc trên khuôn mặt thật của người dùng để xác định họ là “người sống”, không phải hình ảnh hay video được tạo bởi AI.

Ông Milko Radotic, Phó Chủ tịch phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương của iProov, cho biết: “Dynamic Liveness sử dụng công nghệ Flashmark™ để phát hiện và ngăn chặn rủi ro gian lận do trí tuệ nhân tạo tạo sinh gây ra, như deepfake hay phát lại video. Công nghệ này giúp xác minh người dùng là người thật, đúng danh tính và có mặt tại thời điểm giao dịch, từ đó nâng cao niềm tin số và bảo vệ tuyệt đối các giao dịch tài chính trực tuyến”.

Trên thực tế, mô hình xác thực sinh trắc học không chỉ giúp phòng chống gian lận mà còn đơn giản hóa trải nghiệm người dùng. Khi đăng nhập trên thiết bị mới hoặc thực hiện giao dịch giá trị lớn, người dùng chỉ cần quét khuôn mặt – thay thế cho mã OTP truyền thống vốn dễ bị chiếm đoạt. Quá trình này diễn ra trong 2–3 giây, đảm bảo tốc độ giao dịch không bị gián đoạn.

Quan trọng hơn, dữ liệu sinh trắc học được mã hóa ngay trên thiết bị và không chia sẻ với bên thứ ba, tuân thủ nguyên tắc “Secure by Design” – bảo mật từ khâu thiết kế. Theo ông Phạm Kim Long, việc kiểm soát toàn bộ luồng dữ liệu từ người dùng đến hệ thống là cốt lõi để xây dựng niềm tin và tạo nền tảng cho tài chính số an toàn.

Đây là xu hướng mà nhiều quốc gia như Singapore, Anh hay Mỹ đã áp dụng trong xác thực công dân điện tử (eKYC). Tại Việt Nam, sự xuất hiện của giải pháp này đánh dấu bước chuyển từ “an toàn hệ thống” sang “an toàn con người” – tức là thay vì dựa vào mật khẩu hoặc thiết bị, người dùng chính là chìa khóa bảo mật.

Dù vậy, triển khai công nghệ này trên quy mô hàng chục triệu người dùng vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt là trong việc cân bằng giữa an toàn và tiện lợi. Việc thiết lập dữ liệu sinh trắc học bằng cách quét căn cước công dân gắn chip qua sóng NFC là thao tác còn mới mẻ với đa số người dùng. Các nền tảng phải liên tục tối ưu giao diện, thử nghiệm trên hàng trăm mẫu điện thoại khác nhau để đảm bảo tỷ lệ xác thực thành công cao nhất.

Ởgóc độ toàn ngành, nhiều ví điện tử lớn khác như ShopeePay, ZaloPay, VNPay cũng đang đồng loạt triển khai sinh trắc học, thể hiện xu hướng tất yếu khi công nghệ trở thành tuyến phòng thủ chính trong bối cảnh lừa đảo trực tuyến ngày càng lan rộng.

Hướng tới hệ sinh thái tài chính số an toàn

Các chuyên gia đánh giá, phổ cập sinh trắc học không chỉ bảo vệ người dùng mà còn góp phần chuẩn hóa quy trình eKYC và xây dựng hành lang pháp lý cho tài chính số thế hệ mới. Khi cơ quan quản lý có thể dựa vào dữ liệu xác thực chuẩn hóa, việc mở rộng dịch vụ tài chính mở (Open Finance) sẽ trở nên an toàn và minh bạch hơn.

Theo ông Nguyễn Bá Diệp - Đồng sáng lập MoMo, khi các ví điện tử áp dụng chuẩn xác thực mới, niềm tin người dùng tăng lên đồng nghĩa với việc mở rộng hệ sinh thái thanh toán số. Các tiểu thương, doanh nghiệp nhỏ sẽ dễ dàng tiếp cận khách hàng, giảm tỷ lệ giao dịch thất bại và rủi ro gian lận.

Hiện nay, Việt Nam có hơn 50 ví điện tử được cấp phép, nhưng chỉ một số ít đạt chuẩn bảo mật sinh trắc học cấp cao. Việc gia tăng bảo mật bằng sinh trắc học được xem là bước “nâng hạng ví điện tử Việt Nam”, hướng tới tiêu chuẩn quốc tế trong quản trị dữ liệu, xác thực và chống gian lận.

Cùng với đó, các chuyên gia cho rằng việc phổ biến sinh trắc học còn giúp định hình hành lang pháp lý cho eKYC thế hệ mới, khi cơ quan quản lý có thể dựa vào dữ liệu xác thực chuẩn hóa để phát triển dịch vụ tài chính mở trong tương lai.

Trong một thế giới mà lừa đảo trực tuyến diễn ra từng phút, mỗi nâng cấp công nghệ không chỉ là “vá lỗi hệ thống”, mà là củng cố lòng tin của người dùng. Các chuyên gia cho rằng, việc đầu tư vào sinh trắc học phức tạp, xây dựng hạ tầng tự chủ, bảo mật từ gốc – thay vì chỉ dựa vào các cơ chế OTP vốn đã bộc lộ nhiều hạn chế, được xem là hướng đi khó nhưng vô cùng cần thiết.