Hộ kinh doanh co cụm nghe ngóng, cầu vay vốn 'nghèo nàn' hơn bao giờ hết

Tín dụng tiêu dùng ì ạch

Theo khảo sát của VietnamFinance, tình trạng nhiều doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các hộ kinh doanh, tiểu thương tạm thời "cửa đóng then cài" trong tháng 6/2025 đang diễn ra trên nhiều trung tâm kinh doanh lớn.

Ngoài một bộ phận tiểu thương kinh doanh hàng giả, hàng nhái, sợ bị lực lượng chức năng phát hiện, xử lý nên buộc phải đóng cửa thì nguyên nhân chủ yếu dẫn tới tình trạng này là do hiện nay phần lớn tiểu thương kinh doanh hàng hóa không có đủ hóa đơn đầu vào lại chưa nắm rõ quy định thuế mới nên đang tạm thời chững lại, nghe ngóng.

Bên cạnh đó, không ít chủ hộ kinh doanh cũng tạm ngừng hoạt động do lúng túng, chưa kịp thích ứng với việc chuyển đổi từ hình thức thuế khoán sang tính theo doanh thu thực tế, xuất hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối dữ liệu với cơ quan chức năng.

Trao đổi với Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance, ông Trần Mạnh Hoàng Việt, Chủ tịch Tổ chức kết nối doanh nghiệp BNI EXP cho biết, không ít hộ kinh doanh hiện nay đang “đóng băng” kế hoạch mở rộng trong bối cảnh có nhiều khó khăn và chưa bắt kịp được với những quy định mới.

“Một khách hàng của tôi là chủ một xưởng sản xuất bánh kẹo gia đình ở Hưng Yên trước đó đã lên kế hoạch vay 500 triệu đồng để mở rộng nhà xưởng. Tuy nhiên, sau khi áp dụng quy định sử dụng hóa đơn điện tử, anh buộc phải tính toán lại và nhận thấy khoản thuế có thể tăng gấp 2 lần do không còn khấu trừ được nhiều đầu vào. Cuối cùng, anh phải tạm thời gác lại kế hoạch mở rộng để cân đối nguồn vốn và tính lại hoạt động kinh doanh", ông Việt chia sẻ.

Đặc biệt, phải kể đến tình trạng nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ có tâm lý e ngại vay vốn ngân hàng do lo sợ phải chứng minh doanh thu thực tế. Nguyên nhân xuất phát từ việc khi làm hồ sơ vay vốn, ngân hàng thường yêu cầu các giấy tờ chứng minh thu nhập, báo cáo doanh thu, hóa đơn bán hàng hoặc sổ sách kế toán.

Những động thái trên không chỉ diễn ra ở một vài trường hợp đơn lẻ, mà đang trở thành xu hướng trong cộng đồng tiểu thương và hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Sự thay đổi chính sách một cách nhanh chóng, không có đủ lộ trình để các doanh nghiệp thích nghi đã phần nào khiến người kinh doanh chọn cách “co lại” và chờ đợi thay vì tiến lên, ông Việt nói.

Thực tế này đã tác động dây chuyền tới hoạt động tín dụng của các ngân hàng bởi đây là nhóm chiếm tỷ trọng đáng kể trong danh mục.

Chị Nguyễn Chi - Nhân viên tín dụng tại một ngân hàng TMCP lớn, cho biết: “Theo chu kỳ hàng năm, từ tháng 4 - 5 trở đi là thời điểm các chủ hộ bắt đầu có nhu cầu vay vốn trở lại và cao điểm thường rơi vào quý IV để chuẩn bị cho mùa kinh doanh cuối năm. Tuy nhiên, thời điểm hiện tại, lượng hồ sơ vay mới từ nhóm hộ kinh doanh giảm rõ rệt, thấp hơn nhiều so với cùng kỳ”.

Thậm chí, với những khoản vay cũ đã đến hạn, không ít khách hàng không còn quay vòng vốn như trước mà tất toán luôn. “Trước đây họ vay hết 12 tháng, đến hạn lại vay tiếp để xoay vòng vốn. Giờ nhiều người bán được hàng là đóng luôn khoản nợ, không vay lại nữa. Chưa bao giờ tôi thấy nhu cầu vay của tiểu thương ‘nghèo nàn’ như hiện nay,” chị Chi nói với VietnamFinance.

Không chỉ ảnh hưởng đến dư nợ, tình trạng sụt giảm nhu cầu từ nhóm hộ kinh doanh còn khiến một số ngân hàng buộc phải điều chỉnh chỉ tiêu tín dụng. Một nhân viên tín dụng của ngân hàng TMCP khác tiết lộ, đơn vị đã bắt đầu tách riêng chỉ tiêu giải ngân đối với khách hàng vay phục vụ mục đích kinh doanh, thay vì gộp chung vào tín dụng tiêu dùng như trước.

“Trước đây, chỉ cần tài sản đảm bảo hợp lệ và hồ sơ vay đủ điều kiện, ngân hàng sẽ giải ngân mà không yêu cầu chi tiết cụ thể về việc số tiền đó sẽ được dùng vào việc gì. Tuy nhiên, thời gian gần đây, ngân hàng đã giao chỉ tiêu phải giải ngân được ít nhất 5 tỷ đồng/tháng cho riêng nhóm khách hàng là chủ hộ kinh doanh vay vốn phục vụ mục đích kinh doanh, chẳng như nhập hàng, mua máy móc,…”, nhân viên này cho biết.

Ngân hàng nên làm gì?

Trả lời VietnamFinance, ông Lê Hoài Ân, chuyên gia nghiên cứu chiến lược ngân hàng, người sáng lập IFSS và đồng sáng lập WiResearch cho biết, các hộ kinh doanh nhỏ lẻ chiếm tỷ trọng rất đáng kể trong danh mục tín dụng bán lẻ tại nhiều ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng có định vị phục vụ phân khúc đại chúng như VPBank, TPBank, SHB, HDBank…

Việc nhiều hộ kinh doanh tạm thời đóng cửa hoặc ngừng hoạt động, theo ông Lê Hoài Ân, chắc chắn đang tạo ra một áp lực nhất định lên thị trường tín dụng bán lẻ, đặc biệt là ở khả năng mở rộng tín dụng của nhiều ngân hàng. Đồng thời, ngân hàng cũng phải đối mặt với nguy cơ nợ xấu gia tăng khi các hộ kinh doanh gặp khó khăn về dòng tiền.

Mặc dù gây ra nhiều thách thức trong ngắn hạn nhưng khi xét về dài hạn, ông Lê Hoài Ân cho rằng, các thay đổi trong chính sách thuế, đặc biệt là việc áp dụng hóa đơn điện tử và minh bạch hóa doanh thu, sẽ giúp ngân hàng đánh giá chính xác hơn năng lực tài chính của từng hộ kinh doanh.

"Đặc điểm chung của nhóm khách hàng là thiếu tài sản đảm bảo rõ ràng, dòng tiền kinh doanh mang tính chu kỳ cao và thiếu minh bạch trong báo cáo thu nhập. Chính vì vậy, tín dụng với nhóm này thường là tín chấp, dựa nhiều vào mô hình chấm điểm tín dụng nội bộ và quan hệ địa phương, thay vì dựa trên hồ sơ tài chính đầy đủ như doanh nghiệp truyền thống.

Do đó, việc áp dụng hóa đơn điện tử và minh bạch hóa doanh thu có thể giúp các hộ kinh doanh minh bạch dễ dàng tiếp cận vốn ngân hàng hơn, với lãi suất ưu đãi và hạn mức cao hơn", ông Lê Hoài Ân nói.

Ngược lại, những hộ chưa sẵn sàng minh bạch sẽ gặp khó khăn trong việc vay vốn, buộc họ phải thay đổi hành vi kinh doanh nếu muốn tiếp tục phát triển. Bởi việc né vay vốn ngân hàng chỉ là giải pháp ngắn hạn và có thể gây bất lợi cho chính hộ kinh doanh về lâu dài. Khi không vay được vốn ngân hàng, họ buộc phải tìm đến các nguồn vốn phi chính thức như vay nóng, tín dụng đen với lãi suất cao, tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Về phía các ngân hàng, theo ông Lê Hoài Ân, việc điều chỉnh chính sách tín dụng bán lẻ là xu hướng tất yếu trong bối cảnh hiện nay. “Ngân hàng sẽ cần phải phân khúc rõ ràng hơn giữa các nhóm khách hàng dựa trên mức độ minh bạch tài chính, ưu tiên các hộ kinh doanh có sử dụng hóa đơn điện tử, có lịch sử giao dịch rõ ràng với mức lãi suất và hạn mức vay ưu đãi hơn”, ông nói.

Đồng thời, các ngân hàng cũng sẽ đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, kết nối dữ liệu với các nền tảng quản lý bán hàng để đánh giá rủi ro và hỗ trợ khách hàng tiếp cận vốn dễ dàng hơn.

Ông Lê Hoài Ân khuyến nghị, việc hợp tác với các cơ quan thuế và các nền tảng công nghệ, phần mềm quản lý bán hàng để hỗ trợ hộ kinh doanh ghi nhận doanh thu tự động, giúp quá trình chứng minh tài chính trở nên thuận tiện hơn sẽ giúp ngân hàng mở rộng thị phần và kiểm soát rủi ro tốt hơn.

Nhìn chung, chính sách tín dụng bán lẻ sẽ ngày càng linh hoạt, minh bạch và dựa nhiều vào dữ liệu số để phù hợp với sự thay đổi của thị trường và hành vi khách hàng, ông nói.