Khung pháp lý cho kinh tế tuần hoàn: Đặt nặng môi trường, xem nhẹ kinh tế?

Bộ Tài chính đang dự thảo Nghị định về cơ chế thử nghiệm phát triển kinh tế tuần hoàn. Theo đó, tại Dự thảo Tờ trình gửi Chính phủ, Bộ Tài chính cho biết qua rà soát, các văn bản Luật đã ban hành chưa có nội dung nào quy định chi tiết về cơ chế thử nghiệm phát triển kinh tế tuần hoàn. Bộ Tài chính cũng xác định việc xây dựng Nghị định phù hợp với quy định tại khoản 4 Điều 142 Luật Bảo vệ môi trường, trong đó giao "Chính phủ quy định tiêu chí, lộ trình, cơ chế khuyến khích thực hiện kinh tế tuần hoàn phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước".

Về cơ sở thực tiễn, Bộ Tài chính đánh giá trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng và các cú sốc toàn cầu như đại dịch Covid-19 bộc lộ rõ những điểm yếu về khả năng chống chịu của nền kinh tế, nhiều quốc gia đã chuyển hướng mạnh mẽ sang mô hình kinh tế tuần hoàn như một giải pháp chiến lược để thúc đẩy tăng trưởng xanh, nâng cao khả năng thích ứng và bảo đảm an ninh chuỗi cung ứng.

Kinh tế tuần hoàn không chỉ là lựa chọn về môi trường mà còn là nền tảng để đổi mới mô hình tăng trưởng, gắn kết giữa sản xuất và tiêu dùng bền vững, giảm phụ thuộc vào tài nguyên và phát thải carbon.

Bộ Tài chính cũng nêu rõ, kinh nghiệm quốc tế cho thấy phát triển kinh tế tuần hoàn đòi hỏi tư duy mở và cách tiếp cận toàn diện, trong đó yếu tố "kinh tế" cần được đặt đúng vai trò trung tâm để xây dựng khung chính sách, pháp luật và tiêu chí đồng bộ ở cấp quốc gia. Việc triển khai cần tập trung vào một số lĩnh vực ưu tiên có khả năng tạo ra lợi ích kinh tế - xã hội rõ nét trong ngắn hạn. Đặc biệt, với những nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào tài nguyên, kinh tế tuần hoàn là cơ hội để chuyển đổi mô hình tăng trưởng, đa dạng hóa và tiếp cận thị trường giá trị cao.

"Mặc dù đạt được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế - xã hội, Việt Nam đang đối mặt với các thách thức ngày càng gia tăng liên quan đến suy giảm tài nguyên, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu. Quá trình gia tăng dân số, đô thị hóa nhanh và công nghiệp hóa theo hướng tuyến tính làm gia tăng áp lực lên tài nguyên, môi trường và hệ thống hạ tầng, đặt ra nguy cơ mất cân bằng trong khai thác - sử dụng tài nguyên, ô nhiễm chất thải, an ninh nguồn nước và môi trường", Bộ Tài chính nhấn mạnh.

Cùng với đó, các quy định hiện hành mới chủ yếu tập trung vào khía cạnh môi trường, chưa làm rõ vai trò của kinh tế tuần hoàn như một động lực kinh tế - đặc biệt là khả năng tạo giá trị gia tăng, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, liên kết chuỗi giá trị và nâng cao thu nhập. Ngoài ra, các nhiệm vụ hoàn thiện chính sách phát triển kinh tế tuần hoàn dù đã được xác định nhưng còn dàn trải về thời gian và thiếu cơ chế đủ mạnh để khuyến khích triển khai các mô hình mới trong ngắn hạn,...

Theo đó, Bộ Tài chính chủ trì xây dựng Nghị định về cơ chế thử nghiệm phát triển kinh tế tuần hoàn. Với 07 Chương, 31 Điều, Nghị định nhằm thiết lập khung khổ pháp lý thử nghiệm nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, nhà đầu tư triển khai sáng kiến và dự án kinh tế tuần hoàn trong một số ngành, lĩnh vực được lựa chọn, qua đó đánh giá hiệu quả, lợi ích và khả năng nhân rộng của mô hình, phục vụ quá trình chuyển đổi xanh và tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng bền vững.

"Đây là một công cụ pháp lý quan trọng, góp phần cụ thể hóa nội dung quy định tại khoản 4 Điều 142 Luật Bảo vệ môi trường về "Chính phủ quy định tiêu chí, lộ trình, cơ chế khuyến khích thực hiện kinh tế tuần hoàn phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước"", Bộ Tài chính nhấn mạnh.