Ngân hàng xanh: Cân bằng lợi nhuận cao và phát triển bền vững

Ngân hàng xanh: Cia nhập cuộc chơi mới

Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế (IRENA), các nước Đông Nam Á cần đầu tư trung bình 210 tỷ USD/năm để đạt được mục tiêu khí hậu trong giai đoạn từ nay đến năm 2050. Đáng nói là mức đầu tư này cao gấp 2,5 lần so với khoản ngân sách mà chính phủ các nước này đang lên kế hoạch để đạt mục tiêu về khí hậu.

Với vai trò cung ứng vốn cho nền kinh tế, các ngân hàng trở thành nhân tố quan trọng trong thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế ít carbon và bền vững. Khái niệm “ngân hàng xanh” theo đó cũng dần trở nên quen thuộc tại nhiều quốc gia trên thế giới và khu vực Đông Nam Á.

Tại Việt Nam, trong những năm qua, Ngân hàng Nhà nước đã nghiên cứu, xây dựng và ban hành các văn bản khuyến khích các tổ chức tín dụng, bao gồm hệ thống ngân hàng, tập trung nguồn lực vào cấp tín dụng cho các ngành, lĩnh vực xanh như Quyết định số 1552/QĐ-NHNN/2015 và Quyết định số 1604/QĐ-NHNN/2018 về phát triển ngân hàng xanh, và Quyết định 1408/QĐ-NHNN/2023 về thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh. Cùng với đó, các ngân hàng thương mại cũng không đứng ngoài cuộc đua tài chính xanh.

Chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính, TS Đào Lê Trang Anh, giảng viên khoa Tài chính, Đại học RMIT, nhận định: “Trong những năm qua, hoạt động tín dụng ngân hàng đã và đang có những đóng góp đáng kể vào các mục tiêu xanh quốc gia, với dư nợ tín dụng xanh cho các ngành, lĩnh vực xanh tăng trưởng trung bình trên 22% hàng năm trong giai đoạn 2017 – 2023. Ngành ngân hàng đã xác định vai trò và trách nhiệm trong việc xanh hóa dòng vốn đầu tư cho mục tiêu phát triển bền vững, bao gồm yêu cầu áp dụng các tiêu chí môi trường, xã hội và quản trị (ESG). Các sản phẩm tín dụng xanh ngày càng phong phú, từ sản xuất đến tiêu dùng, một số ngân hàng đã triển khai nhiều gói tín dụng xanh với chính sách ưu đãi nhằm thúc đẩy sự phát triển của ngành này”.

Có nhiều lý do để các ngân hàng định hướng gắn yếu tố xanh vào chiến lược marketing và phát triển dài hạn của mình với cam kết thực hành ESG. Không chỉ là trách nhiệm với cộng đồng, ngành ngân hàng còn được hưởng lợi nhiều cơ hội do tài chính xanh mang lại.

Theo ước tính từ Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC), Việt Nam có thể thu hút khoảng 753 tỷ USD vốn đầu tư cho khí hậu từ năm 2016 – 2030. Ngoài ra còn có khoản đầu tư khoảng 15,5 tỷ USD thông qua nguồn vốn đầu tư công và tư nhân của các quốc gia G7 để hỗ trợ Việt Nam giảm mức độ sử dụng than hay 134 triệu USD do quỹ Anh Quốc hỗ trợ để thúc đẩy tài chính xanh ở Đông Nam Á,…

Trong những năm gần đây, nhiều ngân hàng thương mại đã bắt đầu nhập gia cuộc chơi tài chính xanh. Ví dụ như BIDV đã nghiên cứu và triển khai nhiều sản phẩm xanh và bền vững nhằm hỗ trợ quá trình chuyển đổi xanh của nền kinh tế, như gói tín dụng 10.000 tỷ đồng dành cho khách hàng cá nhân kinh doanh trong lĩnh vực xanh, gói tín dụng 3.500 tỷ đồng để cho vay mua ô tô điện và gần đây là gói tín dụng xanh 4.200 tỷ đồng dành cho doanh nghiệp dệt may với các chính sách ưu đãi về lãi suất và tài sản đảm bảo.

Agribank cũng đang có 7 chương trình tín dụng chính sách và cho vay theo 2 chương trình mục tiêu quốc gia trong lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn. Trong năm 2023, ngân hàng này tuyên bố cam kết chính thức triển khai ESG theo tiêu chuẩn quốc tế. Hay như Nam A Bank cũng thông báo sẽ tiếp tục tập trung nguồn lực vào các hoạt động kinh doanh gắn với số hóa và xanh hóa, bao gồm việc phát triển danh mục sản phẩm tín dụng xanh đa dạng như xe ô tô điện, năng lượng tái tạo và sạch trong chiến lược kinh doanh 2024. Cùng với đó, Nam A Bank còn cam kết áp dụng hệ thống quản lý môi trường và xã hội (ESMS) trong cho vay tín dụng xanh và thí điểm Dự thảo Sách trắng về mục tiêu trung hòa carbon.

Bài toán cân bằng giữa lợi nhuận và phát triển bền vững

Tuy nhiên, song hành với cơ hội luôn là thách thức. Theo TS Phạm Nguyễn Anh Huy, Giảng viên cấp cao ngành Tài chính, Đại học RMIT, các ngân hàng phải đối mặt với nhiều thách thức khi phát triển các sản phẩm tài chính xanh ở Việt Nam.

“Các cơ chế pháp lý chưa đồng bộ và quy định không rõ ràng gây khó khăn cho việc cung cấp nguồn vốn để triển khai các dự án xanh. Chưa kể, do tính đặc thù của các dự án xanh là cần lượng vốn lớn và thời gian đầu tư lâu dài dẫn đến áp lực cho ngân hàng trong việc cân nhắc đầu tư vào các dự án này. Dễ nhận thấy các ngân hàng có thể sẽ phải đối mặt với mâu thuẫn giữa một bên là tạo ra lợi nhuận với một bên là phát triển bền vững”, TS Phạm Nguyễn Anh Huy cho hay.

Cùng với đó, việc phát triển hoạt động ngân hàng xanh cũng cần nguồn lực rất lớn để triển khai. Trong khi đó, kiến thức, kinh nghiệm của cán bộ ngân hàng thực hiện công tác thẩm định và phê duyệt cấp tín dụng liên quan đến các vấn đề môi trường xã hội nhìn chung vẫn còn hạn chế. Có những ngân hàng vẫn chưa xây dựng được quy định nội bộ về quản lý rủi ro môi trường và xã hội hay chưa có đơn vị, bộ phận chuyên trách về quản lý rủi ro với mảng này.

Gợi mở hướng đi để các ngân hàng cân bằng giữa mục tiêu lợi nhuận và trách nhiệm xã hội khi tham gia thị trường tài chính xanh, TS Đào Lê Trang Anh cho rằng: “Việc đầu tiên các ngân hàng cần làm là xem xét mọi tiềm năng kinh doanh phát sinh từ xu hướng phát triển xanh trên thị trường tài chính, bao gồm các sản phẩm tài chính xanh như trái phiếu xanh, tín dụng xanh, dịch vụ xanh và các sản phẩm ESG. Ngân hàng nên đánh giá các dự án đầu tư dựa trên các tiêu chí ESG để tập trung vào các dự án thân thiện với môi trường, đồng thời sử dụng công nghệ để áp dụng các giải pháp sáng tạo giúp tối ưu hóa hiệu quả hoạt động và giảm chi phí, từ đó giảm thiểu rủi ro và tạo ra giá trị bền vững”.

Song song với đó, các ngân hàng cũng cần phát triển các sản phẩm ngân hàng xanh phù hợp với nhu cầu khách hàng và thị trường, cũng như phân bổ vốn theo các mục tiêu môi trường. “Cần xác định tiềm năng và cơ hội kinh doanh trong các ngành trọng tâm như năng lượng tái tạo, sản xuất xanh và hạ tầng xe điện, cung cấp các sản phẩm chuyên dụng và hỗ trợ khách hàng trong những lĩnh vực này”, bà Anh nói.

Đại diện Đại học RMIT cũng cho rằng các ngân hàng nên tích cực kết nối và hợp tác với các tổ chức tài chính quốc tế để huy động vốn và nhận hỗ trợ kỹ thuật trong việc phát triển các sản phẩm tài chính xanh, từ đó tăng khả năng thu hút khách hàng và gia tăng lợi nhuận.

Việc hợp tác với các tổ chức phi chính phủ và cơ quan quản lý môi trường để xây dựng tiêu chuẩn và quy định về tín dụng xanh, cùng với việc phát triển mạng lưới đối tác xanh, sẽ tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ lẫn nhau trong việc phát triển tín dụng xanh. Điều này không chỉ giúp các ngân hàng mở rộng tín dụng xanh mà còn đóng góp vào sự phát triển bền vững của xã hội.

Ngoài ra, trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, ngành ngân hàng có thể tận dụng công nghệ và chuyển đổi số để phát triển tín dụng xanh, chẳng hạn như sử dụng AI và phân tích dữ liệu để đánh giá rủi ro và tác động môi trường của các dự án, sử dụng công nghệ Blockchain để theo dõi nguồn gốc và sử dụng vốn, đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ các điều kiện xanh,…

Đồng thời, do các sản phẩm từ các dự án xanh thường được kết nối với tín chỉ carbon, ngành ngân hàng cũng cần có những giải pháp công nghệ phù hợp (hoặc liên kết với các doanh nghiệp cung cấp giải pháp công nghệ) như việc sử dụng dữ liệu vệ tinh và trí tuệ nhân tạo tạo sinh (GenAI) để dự đoán số lượng tín chỉ carbon có thể được hình thành từ các dự án và dùng nó như một loại tài sản đảm bảo cho các dự án xanh, đại diện Đại học RMIT gợi mở.