Những giai thoại về 'Bộ trưởng WTO' Trương Đình Tuyển

Vị tư lệnh WTO và phong cách khác biệt

Nhà báo Kim Hạnh - nguyên Tổng biên tập báo Tuổi Trẻ, nguyên Chủ biên Sài Gòn Tiếp Thị, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao kể rằng, nhắc đến nguyên Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển, người dân cả nước không thể quên hình ảnh ông một thời gian dài có mặt tại các phiên đàm phán gia nhập WTO, với tuyên ngôn nổi tiếng: “Việt Nam không thể vào WTO với bất cứ giá nào!”.

Theo bà, ông là “tư lệnh” của Việt Nam trong 14 phiên đàm phán trường kỳ kéo dài 11 năm, trực tiếp 8 năm 2 tháng 26 ngày ròng rã. “Công lao và tâm huyết đó nhất định sẽ được lịch sử ghi nhận” – nhà báo Kim Hạnh nhấn mạnh.

Không giống nhiều lãnh đạo khác, ông Tuyển ít quan tâm đến hình thức. Ngay cả khi đón Thủ tướng hay Phó thủ tướng về làm việc, ông cũng không nhất thiết mặc complet, cà vạt. Khi chủ trì họp, ông thường ngồi chống má, mắt lim dim tưởng như ngủ, nhưng hễ có ý kiến nào “có vấn đề”, ông lập tức bật dậy, ghi chép và phản biện ngay.

Nhà báo Kim Hạnh kể một giai thoại ở Quảng Trị: “Khi thấy giám đốc một doanh nghiệp cầm bản báo cáo viết sẵn đọc, ông bỗng đến vỗ vai, ngắt lời: ‘Anh là giám đốc hay cán bộ công ty? Giám đốc sao không nhớ việc công ty mà phải đọc báo cáo. Đưa bản này cho ông nhà báo nào đó đi. Tôi hỏi gì thì trả lời nấy, được không? Tôi là Bộ trưởng, công việc cả ngành mà có bao giờ phải đọc bài viết sẵn đâu!’”.

Một điểm nổi bật khác ở ông Tuyển là lối sống giản dị, không thích quan cách. Hồi còn là Bí thư Nghệ An, trong phòng làm việc của ông có cả bếp ga, xoong nồi, chén bát. Khi được hỏi sao không có người phục vụ, ông chỉ cười: “Mình ăn được thì nấu được chứ”. Ông tự đạp xe ra chợ Vinh mua thực phẩm, nấu một bữa rồi ăn cả ngày.

Những ngày nghỉ, ông thường nhảy tàu hỏa ra Hà Nội với vợ con. Văn phòng tỉnh ủy trang bị tủ lạnh, ông không nhận, chỉ xin một bình gas và tự bỏ tiền trả. Trong khi nhiều lãnh đạo đi xem bóng đá bằng xe con, ông Bí thư tỉnh ủy vẫn đạp xe ra sân vận động mua vé.

Cũng theo nhà báo Kim Hạnh, ông Trương Đình Tuyển là người thẳng thắn và liêm khiết. “Khi lãnh đạo tỉnh định phân phối một mảnh đất và xây nhà cho ông, ông lập tức từ chối: ‘Tôi đã có nhà ở Hà Nội rồi’”. Ông thường từ chối tiệc tùng, không để địa phương tổ chức đãi đằng. Nếu buộc phải ăn uống, ông hay giành quyền trả tiền, với lý do “lương tôi cao hơn các cậu”.

Trong dịp Đại hội Đảng bộ các huyện ở Nghệ An, Văn phòng Tỉnh ủy theo “tập tục xưa nay” đã bố trí xe con cho Bí thư, các Phó bí thư, Trưởng ban, còn anh em chuyên viên đi xe 16 chỗ. Đến giờ xuất phát, thấy sân đầy xe con, xe ca, ông Tuyển ngạc nhiên hỏi: ‘Xe đi đâu mà nhiều thế này?’. Khi nghe báo cáo là đi dự đại hội huyện, ông đỏ mặt, ra lệnh: ‘Các xe con về. Còn tất cả lên xe ca. Tiền đâu mà xe cộ rầm rầm thế?’.

Cũng có lần ông nhận giấy mời dự Đại hội Đảng bộ huyện. Đúng giờ, ông chỉ nhờ một cán bộ chở xe máy xuống. Cán bộ huyện ủy vì không biết mặt bí thư mới, nên cứ đứng cổng đợi đoàn xe tỉnh ủy. Đợi mãi, đến khi chiếc xe ca chở cán bộ đến, họ mới chưng hửng: Bí thư tỉnh ủy đã ngồi đọc tài liệu trong hội trường từ lâu rồi.

Sau những buổi đại hội, ông Tuyển cũng kiên quyết giữ sự tiết kiệm. Có lần dự Đại hội Đảng bộ một huyện miền núi, sau khi bầu bán xong, huyện ủy tổ chức chiêu đãi thịnh soạn. Cuối bữa, ông hỏi thẳng Bí thư huyện: ‘Ông lấy đâu nhiều tiền để đãi thế này?’. Người kia lúng túng đáp: ‘Dạ, bốn năm năm mới có một lần’. Ông nghiêm sắc mặt: ‘Tiền là tiền thuế của dân. Miền núi nghèo, dân còn đói, ông không xót sao?’.

Ông cũng tránh gây phiền hà cho các xã. Khi dự đại hội xã, họp xong ông thường về ngay, không để xã phải mời cơm. “Ông rủ anh em về ăn quán dọc đường, và thường giành phần trả tiền vì nói ‘lương tôi cao hơn các cậu’” – bà Kim Hạnh kể.

Trong mắt người dân Nghệ An, ông là vị lãnh đạo luôn gần dân, giản dị, đi cơ sở không báo trước, không để địa phương lo chỗ ăn nghỉ. “Có huyện miền núi như Tân Kỳ, ông đến thị sát ba lần chỉ trong một nhiệm kỳ. Sau mỗi cái Tết, ông còn nộp lại hàng tỷ đồng vào ngân sách tỉnh – số tiền quan chức mang đến ‘chúc Tết’ khi ông vắng nhà. Ông bắt vợ gom lại, bỏ vào một cái hòm, gọi đùa là ‘hòm công đức’” – bà Kim Hạnh kể.

Ngay cả khi làm Bộ trưởng, ông Tuyển cũng giữ tác phong giản dị ấy. “Một lần đoàn công tác Bộ Thương mại từ Huế ra Quảng Trị, địa phương bố trí xe con 4 chỗ và một xe 22 chỗ. Ông ra khỏi khách sạn, đi thẳng lên xe ca ngồi. Khi lãnh đạo tỉnh thiết tha mời ông đi xe con, ông chỉ cười: ‘Các ông vẽ chuyện. Xe này chở cả đoàn còn rộng, đi thêm xe con làm gì cho tốn!’”.

Từ Quảng Trị ra Quảng Bình cũng vậy. Lần này, ông thậm chí nổi nóng: “Ông đuổi ngay lái xe con, bảo: ‘Em đưa xe về ngay!’”.

Hình ảnh vị lãnh đạo giản dị cũng được bà con Nghệ An nhắc mãi. Các tiểu thương chợ Vinh khi bán rau, cá cho ông đều nói: "Làm bí thư tỉnh ủy mà tự đi chợ nấu ăn, là bà con thương lắm, tin lắm, không bán đắt mô".

Một vị Bộ trưởng “ham đọc, ham thơ”

Không chỉ là nhà đàm phán kiên cường, ông Trương Đình Tuyển còn là người say mê đọc sách và yêu văn chương.

Nhà báo Kim Hạnh kể lại: “Có lần ông đi máy bay từ Nam ra Huế, một tay xách cặp, một tay ôm chồng tài liệu và báo chí. Xuống sân bay, thấy đoàn ra đón, ông vội giơ tay chào, khiến tài liệu bay tung toé. Ông tranh thủ đọc đến từng phút”.

Trong các chuyến công tác, thay vì xe riêng, ông thích ngồi chung xe ca với đoàn. Khi lãnh đạo địa phương thiết tha mời đi xe con, ông chỉ cười: ‘Các ông vẽ chuyện. Xe này rộng rồi, đi thêm xe con làm gì cho tốn’.

Bên cạnh sự giản dị, ông còn có tâm hồn nghệ sĩ. Ông thường đàm đạo văn chương với các nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo, Hoàng Trần Cương, thậm chí từng mời nhà văn Phùng Quán – một cái tên còn nhạy cảm lúc bấy giờ – đến Bộ Thương mại đọc thơ.

Trong các chuyến đi, ông vẫn viết thơ. Ở Ấn Độ, đứng trước lăng mộ Taj Mahal, ông viết:

“Vua khóc vợ xây đền đài kỳ vĩ

Tôi khóc người thợ đá

Đá ơi!”

Hay ở Nga, bên sông Neva, ông ghi: “Mắt mồ côi anh gặp mắt em rồi”. Ông có cả một tập thơ tình thời trai trẻ, nhiều bài không đề, chan chứa nỗi buồn riêng. Một câu thơ từng ông viết như để tự họa: “Tôi khảo cổ chính tôi và thấy/ Một xấp dày ngu ngơ…”.

Nhà báo Kim Hạnh nhớ lại: “Tôi hỏi sao ông không xuất bản thơ, ông chỉ cười: Mình in thơ bây giờ thiên hạ lại bảo Bộ trưởng lấy ‘tiền chùa’ in thơ. Nàng thơ bỏ mình mới đáng sợ, chứ in thơ thì vội gì”.

Ông cũng từng gọi công việc của mình là “hành nghề phiêu diêu”. Khi được hỏi vì sao, ông trả lời: “Luật pháp, chính sách chưa chặt, nhiều kẽ hở, làm bộ trưởng bây giờ chết lúc nào không biết, không phiêu diêu là gì nữa”.

Không chỉ trong văn chương, ông còn góp phần đưa khái niệm “thương hiệu” vào đời sống kinh tế Việt Nam. Nhà báo Kim Hạnh kể: “Khi tôi tổ chức công bố kết quả khảo sát 500 doanh nghiệp về thương hiệu năm 2002, tôi mời ông vào Sài Gòn dự hội thảo. Ông nhận lời ngay, phát biểu mở đầu và cùng công bố khái niệm 'thương hiệu' – khi mà Cục trưởng Cục Sở Hữu Trí Tuệ Phạm Đình Chướng khẳng định: pháp luật Việt Nam lúc đó chỉ có khái niệm 'nhãn hiệu'".

Từ những giai thoại ấy, nguyên Bộ trưởng Trương Đình Tuyển hiện lên như một nhà lãnh đạo đặc biệt – giản dị, liêm khiết, thẳng thắn, vừa quyết liệt trên bàn đàm phán WTO, vừa giàu tâm hồn thơ ca. Với ông, làm quan không phải để hưởng thụ, mà là để phụng sự. Chính sự “kỳ quái” ấy đã làm nên một Bộ trưởng “có một không hai” trong lòng nhân dân.