Ngày 4/1, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Sỹ Bảy đã ký ban hành thông báo kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong công tác quản lý nhà nước về xăng dầu.
Nhiều sai phạm trong quản lý xăng dầu
Liên quan việc cấp Giấy phép kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu xăng dầu và Giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân phân phối xăng dầu (TNPP), theo Kết luận thanh tra cho biết, từ ngày 1/1/2017 đến ngày 30/6/2022, Bộ Công Thương cấp 37 Giấy phép kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu xăng dầu (chưa bao gồm 4 giấy phép cấp cho thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu cung cấp cho hoạt động hàng không) và cấp 347 Giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân phân phối. Do quy định tại khoản 3, Điều 7 và khoản 2 Điều 13 Nghị định số 83 điều kiện để cấp giấy phép, giấy xác nhận đối với kho, bể xăng dầu “...thuê sử dụng của thương nhân kinh doanh dịch vụ xăng dầu từ năm (5) năm trở lên...”.
Việc cho phép thuê kho, bể chứa xăng dầu để làm điều kiện cấp giấy phép, giấy xác nhận như trên chưa khuyến khích các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đầu tư phát triển kho chứa xăng dầu, dẫn đến khó đáp ứng được yêu cầu về kho dự trữ xăng dầu thương mại theo quy định;
Các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu và thương nhân phân phối xăng dầu chủ yếu thuê kho, bể chứa xăng dầu để làm điều kiện xin cấp giấy phép và giấy xác nhận.
Nhiều thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu và thương nhân phân phối ký hợp đồng thuê kho, bể chứa xăng dầu chỉ theo mùa vụ, theo thực tế sử dụng để giảm chi phí. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến các vi phạm ở khâu cấp phép và thực hiện các điều kiện cấp phép của Bộ Công Thương, các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu và thương nhân phân phối xăng dầu.
Việc thực hiện kiểm tra các điều kiện sau khi cấp Giấy phép kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu xăng dầu và Giấy xác nhận đủ điều kiện làm Thương nhân phân phối xăng dầu, kết luận cho rằng, từ 1/1/2017 đến 30/6/2022, sau khi được cấp giấy phép, nhiều thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu trong thời gian hoạt động kinh doanh xăng dầu không đảm bảo hệ thống phân phối xăng dầu theo quy định tại khoản 5 Điều 7 Nghị định số 83; nhiều hợp đồng thuê kho, bể chứa xăng dầu không phát sinh gửi hàng, thanh lý hợp đồng. ảnh hưởng đến nguồn cung xăng dầu cho thị trường.
Bộ Công Thương đã thiếu kiểm tra, giám sát, quản lý lỏng lẻo, không kịp thời phát hiện các vi phạm trong việc duy trì điều kiện về kho, bể chứa, về hệ thống phân phối xăng dầu... để xử lý theo quy định tại khoản 6 Điều 8 và khoản 6 Điều 14 Nghị định số 83.
Trước đó, hồi tháng 12/2022, Bộ Công Thương cũng đã công bố kết luận thanh tra xăng dầu.
Theo kết luận thanh tra của Bộ Công Thương, trong thời kỳ thanh tra, tồn tại một số thương nhân đầu mối báo cáo về kho chứa xăng dầu chưa đúng với thực tế. Cá biệt trong giai đoạn ngắn, có thương nhân thuê kho với sức chứa chưa đáp ứng theo quy định.
Một số kho xăng dầu của một số thương nhân đầu mối chưa thực hiện đầy đủ các quy định như chưa trình UBND tỉnh, thành phố phê duyệt kế hoạch ứng phó sự cố tràn dầu; thẩm định kế hoạch ứng phó sự cố tràn dầu theo quy định tại khoản 6, điều 7 Quy chế hoạt động ứng phó sự cố tràn dầu.
Về hệ thống phân phối xăng dầu, kết luận thanh tra cho rằng, một số thương nhân đầu mối tại một số thời điểm chưa đảm bảo được hệ thống phân phối theo quy định tại Nghị định số 83 và Nghị định 95 (sửa đổi Nghị định 83) về kinh doanh xăng dầu.
Một số thương nhân có hành vi vi phạm hành chính "không đáp ứng điều kiện về hệ thống phân phối xăng dầu theo quy định" trong năm 2021.
Có một số thương nhân đầu mối có thay đổi số lượng đại lý, thương nhân nhượng quyền, nhưng không thực hiện đầy đủ chế độ báo cáo đăng ký, đăng ký điều chỉnh hệ thống phân phối về Bộ Công Thương theo quy định tại Thông tư số 38 của Bộ này.
Theo đó, một số công ty đã có các hành vi vi phạm hành chính: "Không đăng ký hệ thống phân phối với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo quy định".
Nhiều bất cập trong quản lý Quỹ bình ổn xăng dầu
Cũng theo Thanh tra Chính phủ việc quản lý, sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu cũng tồn tại nhiều bất cập. Theo kết luận thanh tra, Bộ Công Thương chưa kịp thời đình chỉ kinh doanh, thu hồi giấy phép với các đơn vị bị Bộ Tài chính xử phạt hành chính, dẫn tới Quỹ bình ổn giá xăng dầu bị thương nhân đầu mối chiếm dụng, sử dụng sai mục đích.
Trong hơn 5 năm, liên Bộ Công Thương – Tài chính quyết định chi từ Quỹ bình ổn giá khi giá nhiên liệu chưa tăng, số tiền gần 1.143 tỷ đồng, và chi bình ổn cao hơn mức tăng giá, hơn 318 tỷ.
Trong 1,5 năm (từ kỳ điều hành ngày 1/1/2017 đến 23/4/2018), văn bản điều hành giá của cơ quan quản lý không rõ ràng, dẫn tới 19 doanh nghiệp đầu mối trích lập sai Quỹ bình ổn xăng dầu với xăng RON 95 hơn 1.013 tỷ đồng. Các doanh nghiệp này cũng chi sai từ quỹ gần 680 tỷ.
Theo quy định, Quỹ bình ổn giá chỉ được sử dụng trong trường hợp cấp bách, khi giá tăng cao bất thường ảnh hưởng tới đời sống người dân, song thực tế liên Bộ Công Thương – Tài chính sử dụng quỹ này liên tục trong thời gian dài, khi không có biến động về giá. Việc này cũng dẫn tới đùn đẩy trách nhiệm, thiếu quy chế phối hợp, phân công giữa Bộ Tài chính – cơ quan chủ trì quỹ, và Bộ Công Thương – cơ quan phối hợp trong quản lý Quỹ bình ổn, kiểm tra, giám sát thương nhân xăng dầu đầu mối.
Thanh tra Chính phủ cũng chỉ ra, Ngân hàng Nhà nước chưa ban hành văn bản hướng dẫn các ngân hàng thương mại quản lý Quỹ bình ổn, dẫn tới 7 doanh nghiệp sử dụng quỹ sai mục đích bình ổn giá, hơn 7.927 tỷ đồng. Số tiền này đã được doanh nghiệp để tại tài khoản thanh toán trong nhiều kỳ, không kết chuyển về tài khoản quỹ. Trong đó, 3 doanh nghiệp đã trích lập, chi sử dụng Quỹ bình ổn với khối lượng xăng dầu vượt sổ sách, dẫn tới trích lập sai gần 4,8 tỷ đồng và chi sai từ quỹ này gần 22,6 tỷ. Một doanh nghiệp trích lập thiếu vào quỹ hơn 3 tỷ đồng, và một đơn vị thực hiện sai nguyên tắc kế toán số tiền điều chỉnh vào quỹ, gần 10,3 tỷ đồng.
Tuy nhiên, cơ quan quản lý (Bộ Công Thương, Tài chính) không nắm rõ số dư đầu kỳ, số trích lập, sử dụng hay lãi của quỹ này tại một số doanh nghiệp khi ba năm liên tiếp, các doanh nghiệp đầu mối và ngân hàng thương mại nơi họ mở tài khoản Quỹ bình ổn xăng dầu không gửi sao kê.
2022 là năm thị trường thiếu nguồn cung cục bộ, cửa hàng bán lẻ tạm đóng cửa do thua lỗ kéo dài mà nguyên nhân từ việc họ bị đầu mối cắt chiết khấu xuống 0 đồng.
Tháng 8/2022 khi thị trường xăng dầu xáo trộn, loạt cây xăng treo biển hết hàng, Bộ Công Thương từng ra quyết định tước giấy phép nhập khẩu của 7 doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu 1-3 tháng do vi phạm, không đáp ứng các quy định về hệ thống phân phối và xử phạt hành chính 1,7 tỷ đồng tại 11 đơn vị khác.
Kết luận thanh tra của Bộ Công Thương cuối 2022 cũng chỉ ra nhiều vi phạm của doanh nghiệp trong kinh doanh xăng dầu, như không đáp ứng điều kiện về hệ thống phân phối, đại lý bán ngược xăng dầu cho đầu mối. Quá trình thanh tra tại các doanh nghiệp cũng cho thấy, một số Vụ, Cục trực thuộc Bộ chưa kịp thời kiểm tra, đối chiếu, rà soát và chậm trễ phát hiện hành vi vi phạm, kiến nghị xử phạt doanh nghiệp theo thẩm quyền.
Hiện Việt Nam có 36 đơn vị đầu mối kinh doanh xăng dầu (gồm doanh nghiệp xăng dầu hàng không), sau khi Bộ Công Thương rút giấy phép Xuyên Việt Oil vào tháng 8/2023.
