Trao truyền và mở cơ hội: Người dân tộc thiểu sổ thay đổi cuộc sống của chính mình

Trong bối cảnh nông thôn Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức về biến đổi khí hậu, giá cả bấp bênh và sinh kế thiếu ổn định, những mô hình phát triển dựa trên nâng cao nhận thức - trao nghề - trao quyền đang chứng minh sức ảnh hưởng mạnh mẽ.

Tại Tây Nguyên, dự án Fine Robusta - Phụ nữ gieo hạt Chuyển đổi kép cho Khí hậu và Cộng đồng của Real Bean Coffee (RBC) là một trong những ví dụ tiêu biểu. Từ việc bắt đầu bằng đào tạo thực hành, hướng dẫn kỹ thuật ngay tại vườn, cho đến thúc đẩy chuyển đổi số trong cộng đồng nông dân và trao cơ hội lãnh đạo cho phụ nữ, người dân tộc thiểu số, RBC đang góp phần thay đổi tư duy làm nông, tạo sinh kế bền vững và giúp cộng đồng tự tin hơn trên hành trình thoát nghèo.

Trong cuộc phỏng vấn với VietnamFinance, bà Văn Thị Loan - Giám đốc Real Bean Coffee đã chia sẻ rõ hơn về cách doanh nghiệp tiếp cận việc nâng cao nhận thức, chuyển giao nghề nghiệp, hỗ trợ kỹ thuật và mở rộng cơ hội kinh tế cho phụ nữ và các nhóm yếu thế trong chuỗi giá trị cà phê đặc sản.

- Được biết dự án Fine Robusta của RBC bắt đầu từ nâng cao nhận thức. Doanh nghiệp đã tiếp cận việc đào tạo nghề và thay đổi nhận thức tư duy cho phụ nữ, nông dân và cộng đồng bản địa như thế nào trong việc nỗ lực thoát nghèo của họ?

Cách RBC nâng cao nhận thức và đào tạo nghề cho phụ nữ, nông dân, cộng đồng bản địa là RBC bắt đầu từ việc RBC tự làm trước. Từ 2019, đội ngũ và cộng sự của chúng tôi tham gia các khóa huấn luyện về sơ chế cà phê đặc sản rồi về thử nghiệm ngay tại trang trại gia đình ở Đắk Lắk.

Khi có kết quả, RBC chia sẻ lại cho bà con xung quanh bằng cách chỉ cho họ trực tiếp. Sau đó sang vụ mùa tiếp theo, RBC thuê bà con làm cùng để cho họ vừa học vừa có thu nhập.

Khi họ đã quen với cách làm mới, RBC ký hợp đồng thu mua với giá cao hơn 20% so với cà phê thương mại và cam kết đơn hàng tối thiểu 500kg để bà con chuyển đổi dần. Mọi thứ cứ lan tỏa một cách tự nhiên nhờ truyền miệng trong cộng đồng.

- Việc chuyển đổi từ thói quen truyền thống sang ứng dụng công cụ số (QR code, phần mềm quản lý, thương mại điện tử) đã mở ra cơ hội nghề nghiệp mới gì cho phụ nữ và nhóm yếu thế? Điều này đã mang lại những kết quả nào, thưa bà?

Trước đây mọi trao đổi đều dưới hình thức trực tiếp, từ làm việc, ký hợp đồng, cập nhật vụ mùa, tình hình thời tiết. Đến nay, khoảng một nửa hoạt động của chúng tôi đã chuyển sang online qua nhóm Zalo, Facebook. Qua đó, bà con có thể trao đổi thông tin, gửi hình ảnh vụ mùa, mà không cần đi lại nhiều.

Bà con cũng quen dần với cách làm mới, biết dùng điện thoại và tự tin hơn. Việc này giảm thời gian và hiệu quả cập nhật thông tin, giá cả nhanh hơn và tiết kiệm hơn (so với việc đi lại trực tiếp).

- Dự án đã hỗ trợ nông dân, đặc biệt là phụ nữ và người dân tộc thiểu số, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị cà phê như thế nào thông qua đào tạo kỹ năng sản xuất, quản trị và số hóa?

RBC hỗ trợ nông dân - đặc biệt là phụ nữ và người dân tộc thiểu số - tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị cà phê thông qua cách làm “cầm tay chỉ việc” ngay tại vườn. Chúng tôi trực tiếp làm mẫu, làm cùng và hướng dẫn tỉ mỉ từng công đoạn nên bà con dễ hiểu, dễ áp dụng và nhanh chóng nắm được kỹ thuật. Nhờ đó, họ không chỉ dừng lại ở khâu trồng và thu hoạch truyền thống, mà còn được tham gia nhiều bước có giá trị gia tăng cao như sơ chế, phơi sấy, phân loại, thử mẫu và đánh giá chất lượng.

Song song với đào tạo kỹ thuật, RBC thúc đẩy chuyển đổi số trong cộng đồng nông dân, giúp phụ nữ và thanh niên vùng cao tiếp cận công nghệ thông qua điện thoại thông minh. Khi đã quen với các ứng dụng cơ bản, bà con chủ động cập nhật thông tin mùa vụ, thời tiết, tiến độ sơ chế hoặc nhu cầu thu mua của doanh nghiệp. Việc này không chỉ rút ngắn thời gian liên lạc, giảm chi phí đi lại mà còn tạo cho người dân vai trò rõ ràng hơn trong quy trình sản xuất.

Nhờ sự kết hợp giữa đào tạo nghề và ứng dụng số, phụ nữ và người dân tộc thiểu số có cơ hội tham gia sâu hơn vào toàn bộ chuỗi giá trị cà phê đặc sản - từ sản xuất đến quản trị - qua đó nâng cao thu nhập và vị thế trong cộng đồng.

- Với hơn 70% nhân sự là nữ và hợp tác xã do phụ nữ lãnh đạo, RBC đánh giá giáo dục nghề nghiệp gắn với trao quyền lãnh đạo có tác động ra sao đến thu nhập và vị thế xã hội của phụ nữ?

RBC là doanh nghiệp tác động xã hội làm trong lĩnh vực cafe đặc sản, bền vững nên chúng tôi tập trung vào việc làm từ thực tế và hướng dẫn cho nông hộ liên kết cách làm và thu mua đầu ra.

Chúng tôi nhận thấy trong quá trình liên kết, làm chung là các chị em trở nên tự tin hơn. Phụ nữ ở quê đôi khi ngại giao tiếp, nhưng khi được làm cùng RBC và được tin tưởng thì họ trở nên mạnh dạn hơn.

Thu nhập cũng tăng lên theo từng mùa vụ khi bà con sản xuất hàng hóa chất lượng hơn. Từ doanh nghiệp đến hợp tác xã, phụ nữ giữ vai trò điều phối, giúp các chị em có tiếng nói hơn trong cộng đồng.

- Từ thực tiễn triển khai, RBC đánh giá thế nào về vai trò của giáo dục nghề nghiệp trong việc trao cơ hội cho phụ nữ và thúc đẩy phát triển cộng đồng giảm nghèo bền vững?

Mặc dù không tập trung vào giảng dạy mà chúng tôi làm từ thực tế và hướng dẫn cho nông hộ liên kết cách làm và thu mua đầu ra, tôi cho rằng đây cũng là một cách học và quan trọng hơn là ở việc họ được trao quyền, trao cơ hội nghề nghiệp.

RBC không đặt mục tiêu lớn như các chương trình giáo dục nghề chính quy, nhưng từ thực tế cho thấy khi phụ nữ có nghề và có đầu ra ổn định thì kinh tế gia đình tốt hơn. Các chị em tự tin hơn, được ghi nhận hơn và có khả năng thay đổi cuộc sống của chính mình.

Những kết quả này không chỉ giúp nông hộ cải thiện thu nhập mà còn nâng cao vị thế xã hội của phụ nữ, thúc đẩy giảm bất bình đẳng và phát triển bền vững tại các vùng sâu, vùng xa khu vực Tây Nguyên. Đó là sự thay đổi tích cực và kết quả lớn nhất mà dự án có thể mang lại.

Trân trọng cảm ơn bà!

Sau hơn hai năm triển khai, dự án của RBC đã ghi nhận những kết quả nổi bật, giúp hàng trăm hộ nông dân tại buôn Eakmat, (huyện Krong Pak cũ), tỉnh Đắk Lắk nâng cao nhận thức, thay đổi thói quen, tiết kiệm thời gian và phát triển sinh kế.

Trên thị trường, đội ngũ của RBC giúp thương hiệu tăng mức độ nhận diện và mở rộng xuất khẩu lên 192 tấn/năm sang 7 thị trường quốc tế. Doanh thu Fine Robusta tăng trung bình 30% mỗi năm so với cà phê thương mại.

Đặc biệt, RBC trở thành mô hình tiêu biểu về bình đẳng giới khi 70% nhân sự là nữ, hợp tác xã do phụ nữ và người bản địa điều hành, tạo ra hàng trăm việc làm xanh và trao quyền lãnh đạo cho phụ nữ Ê Đê, Chăm trong các khâu sản xuất – quản trị.