Xây hệ sinh thái khai thác FTA: Đưa da giày thoát gia công, tăng giá trị

Chủ yếu gia công, chỉ số cạnh tranh chưa đạt kỳ vọng

Đánh giá về ngành da giày, TS. Lê Huy Khôi, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương nhận định, thời gian qua, ngành da giày đã đóng góp một vai trò quan trọng vào nền kinh tế quốc gia. Ngoài việc tăng tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu, ngành này còn tạo động lực lớn cho tăng trưởng năng lượng và nâng cao thu nhập của người lao động.

Các chỉ số sản xuất cho thấy từ khi tham gia vào các hiệp định thương mại, ngành da giày đã có những bước tăng trưởng tích cực. Tuy nhiên, ông Khôi cho rằng, sự tăng trưởng này vẫn chưa bền vững do tác động từ các yếu tố bên ngoài và chu kỳ kinh tế không ổn định.

Ví dụ, vào năm 2015, tốc độ tăng trưởng sản xuất đạt 17,8%, nhưng đến năm 2020, con số này đã giảm dần. Sau giai đoạn đó, ngành lại phục hồi với tốc độ tăng trưởng tốt vào năm 2021 và 2022. Đến năm 2023, tăng trưởng vẫn chịu ảnh hưởng lớn từ nhiều yếu tố bên ngoài, dẫn đến một sự suy giảm đáng kể.

Ông khôi nhìn nhận, mặc dù Việt Nam là quốc gia xuất khẩu lớn nhưng vị trí cạnh tranh của ngành da giày chưa thực sự ổn định. Chúng ta hiện xếp hạng khoảng 10-11 trên thế giới về sản xuất các sản phẩm giày dép và phụ kiện liên quan. Tuy nhiên, do chúng ta chủ yếu tham gia vào các khâu gia công, chỉ số cạnh tranh của ngành không đạt mức cao như kỳ vọng.

Dù vậy, đại diện Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương khẳng định, ngành da giày Việt Nam vẫn có nhiều tiềm năng để phát triển.

Để làm được thì một trong những thách thức lớn hiện tại là yêu cầu tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường và lao động từ các thị trường quốc tế.

"Những tiêu chuẩn này không chỉ đảm bảo phát triển bền vững mà còn là rào cản kỹ thuật mà các thị trường sử dụng để hạn chế khả năng cạnh tranh của Việt Nam. Do đó, các doanh nghiệp cần tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 9000, quy trình 6 Sigma, và các tiêu chí về môi trường xanh", ông Khôi nói.

Do đó, trong thời gian tới, các doanh nghiệp cần tích cực thực hiện truy xuất nguồn gốc nguyên liệu, đảm bảo tuân thủ đầy đủ các tiêu chuẩn môi trường và phát triển bền vững, để duy trì vị thế và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Da giày là một trong những ngành truyền thống của Hải Phòng, Phó Giám đốc Sở Công Thương thành phố Hải Phòng Nguyễn Công Hân cho rằng, xuất khẩu giày dép chưa đạt kỳ vọng, bởi một số khó khăn như khó tự chủ trong tìm kiếm nguồn cung nguyên phụ liệu, bị phụ thuộc hoặc bị chỉ định bởi đối tác nhập khẩu; thiếu thông tin và quy định của nước ngoài trong đó có các yếu tố liên quan đến tận dụng các Hiệp định FTA; khó tiếp cận vốn, tín dụng; khó khăn trong xây dựng thương hiệu: phần lớn vẫn là gia công cho các hãng giày dép nước ngoài; giày dép thương hiệu Việt xuất khẩu còn ít, chưa tăng nhiều về chất; tỷ lệ nội địa thấp nên có giá trị gia tăng chưa cao…

Tất cả vào cuộc để tăng giá trị cho da giày

Là đơn vị trực tiếp đàm phán và theo dõi thực thi các FTA, ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương bày tỏ, đó là trăn trở lớn!. Theo ông Khanh, để nâng cao hiệu quả tận dụng FTA, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương và các hiệp hội triển khai xây dựng Hệ sinh thái tận dụng FTA.

"Tư duy của chúng tôi là đưa tất cả mọi người vào một chỗ, vào trong một hệ sinh thái. Và hệ sinh thái đấy làm thế nào để hiệu quả thì đó là vấn đề xây dựng mô hình kết hợp giữa các cơ quan quản lý Trung ương, địa phương, các doanh nghiệp mà hiện nay chưa có.

Về lợi ích của mô hình này với ngành da giày, tôi nghĩ đầu tiên là sẽ xử lý được những vấn đề đang gặp phải. Ví dụ doanh nghiệp đang thiếu nguyên liệu nhưng không biết mua từ đâu, không biết ai cung cấp được. Nếu muốn mua phải sang thị trường A, thị trường B để đàm phán và nhiều khi chưa biết được giá cả hay chất lượng như thế nào… nhưng nếu doanh nghiệp biết rằng trong hệ sinh thái có một công ty cung cấp đầy đủ nguồn nguyên liệu thì rất yên tâm nhập. Đó là lợi ích giải quyết được nguồn nguyên liệu, giải quyết được "nút thắt" quan trọng, ông Khanh chia sẻ.

Với nỗ lực đó, ông Khanh tin rằng khi có hệ sinh thái, những yêu cầu, mong muốn của doanh nghiệp sẽ được xử lý hiệu quả, nhanh chóng và thực tế hơn. Từ đó sẽ giúp thúc đẩy hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Mai, đại diện Trung tâm Thiết kế và Phát triển sản phẩm - Viện Nghiên cứu Da – Giày cũng cho rằng, tham gia hệ sinh thái FTA không chỉ giúp thúc đẩy xuất khẩu da giày mà còn xây dựng văn hóa kết nối và hợp tác, giúp các doanh nghiệp xử lý vướng mắc trong quá trình xuất khẩu. Đồng thời, họ còn có cơ hội nhận được hỗ trợ tài chính từ các tổ chức tín dụng khi tham gia vào hệ sinh thái này.

Ngoài ra, hệ sinh thái này cũng giúp phát triển sản xuất nguồn nguyên phụ liệu nội địa hóa, đồng thời cải thiện năng lực sản xuất của doanh nghiệp để đáp ứng các yêu cầu xuất khẩu của các thị trường quốc tế. Việc phát triển hệ sinh thái FTA sẽ đóng góp lớn cho sự phát triển bền vững của ngành da giày Việt Nam.

Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, năm 2023, xuất khẩu giày dép của Việt Nam đã mang về hơn 20,2 tỷ USD, giảm 15,3% so với năm 2022. Mặt hàng giày dép của Việt Nam đã được xuất khẩu tới hơn 150 thị trường trên thế giới, trong đó, tập trung ở những thị trường chính như Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Anh...

Dự kiến, kim ngạch xuất khẩu da giày cả năm 2024 sẽ đạt khoảng 26 - 27 tỷ USD. Tuy nhiên, theo Bộ Công Thương, doanh nghiệp da giày Việt Nam vẫn chưa tận dụng hết lợi thế và dư địa của các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mang lại.