Khơi nguồn lực 'ngầm' trong vùng xám kinh tế

Các chỉ đạo mới từ Bộ Chính trị đã tạo cơ hội cho sự phát triển của thị trường tài sản số Việt Nam. Cơ hội này được chuyển hoá bằng hành động, với việc đẩy nhanh Luật Công nghiệp Công nghệ số, bao gồm nội dung đáng chú ý về “tài sản số” và “tài sản mã hóa”. Dự thảo Luật dự kiến trình Quốc hội xem xét vào tháng 5, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc đưa tài sản mã hóa vào khuôn khổ pháp lý.

Chỉ thị số 05/CT-TTg của Thủ tướng vừa ban hành ngày 01/03 là sự tiếp nối, cụ thể hoá hơn nữa quyết tâm mạnh mẽ của Đảng, Chính phủ trong việc thúc đẩy kinh tế số. Bộ Tài chính được giao nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với Ngân hàng Nhà nước xây dựng khung pháp lý quản lý và phát triển tài sản số trong tháng 3 này.

Dòng chảy chính sách cho thấy, sự chuyển động rất nhanh của các cơ quan quản lý nhằm sớm đưa thị trường công nghệ, tài sản số sớm được chính thức hóa để đóng góp nhiều hơn cho kinh tế đất nước.

Nguồn lực ngầm trong vùng xám

Việt Nam đang thí điểm khung pháp lý cho nhà cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa, đặc biệt là sàn giao dịch tài sản mã hóa. Đây không chỉ là bước đầu tiên trong quá trình luật hóa mà còn là chiến lược khai phá nguồn lực kinh tế ngầm chưa được định danh.

Theo Chainalysis, dòng tiền từ tài sản mã hóa vào Việt Nam giai đoạn 2022-2024 ước tính hơn 100 tỷ USD, cao gấp đôi dòng vốn FDI chính thống.

Việt Nam cũng là một trong những quốc gia có tỷ lệ sở hữu tài sản mã hóa cao nhất thế giới. Theo báo cáo của TripA, có khoảng 17 triệu người Việt Nam sở hữu tài sản mã hóa, chiếm 17% dân số, xếp thứ 5 toàn cầu. Số liệu này phản ánh rõ ràng sự tồn tại của một nền kinh tế ngầm đáng kể, đòi hỏi các chính sách hợp lý để hợp thức hóa, quản lý và đưa vào nền kinh tế chính thống.

Cùng với đó, Việt Nam đứng thứ 3 toàn cầu về chỉ số chấp nhận tài sản mã hóa năm 2023 và đứng thứ 7 về số lượng người sở hữu tài sản mã hóa năm 2024, theo Chainalysis. Với sự phát triển mạnh mẽ của thị trường, nhiều sàn giao dịch quốc tế đã vào Việt Nam, nhưng trong đó có cả những nền tảng thiếu minh bạch. Khi xảy ra tranh chấp hoặc rủi ro, Việt Nam chưa có khung pháp lý đầy đủ để bảo vệ người tiêu dùng.

Xây dựng khung pháp lý không chỉ giúp kiểm soát rủi ro mà còn tạo điều kiện để dòng vốn từ tài sản mã hóa đóng góp chính thức vào nền kinh tế. Nhà nước có thể thu thuế từ giao dịch tài sản mã hóa, đồng thời giảm thiểu các hệ lụy xã hội từ những hoạt động đầu tư chưa được kiểm soát. Còn nhà đầu tư sẽ được trải nghiệm và hiểu rõ thế nào là một giao dịch chính thức được công nhận, đồng thời được bảo vệ trong khuôn khổ pháp lý của nhà nước.

Việc ban hành khung pháp lý cũng là điều kiện bắt buộc để Việt Nam thoát khỏi danh sách xám của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính Toàn cầu (FATF) và thúc đẩy ứng dụng blockchain vào lĩnh vực tài chính, logistics, y tế, giáo dục..., tạo ra hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bền vững, thúc đẩy chuyển đổi số trong doanh nghiệp và xã hội.

Tất nhiên, khi Luật được ban hành, vấn đề còn ở khả năng thực thi và tác động thực tế đến nền kinh tế. Vấn đề cốt lõi, liệu chính sách có thể định hướng dòng chảy kinh tế theo hướng tích cực, tạo ra giá trị bền vững hay không?.

Hiệu quả của Luật sẽ phụ thuộc vào tính khả thi trong triển khai, đặc biệt là sự cân bằng giữa cơ chế thử nghiệm nhằm thúc đẩy đổi mới và hệ thống quản lý mang tính điều tiết, đảm bảo vừa khuyến khích phát triển, vừa kiểm soát rủi ro đối với nền kinh tế truyền thống và các tác động xã hội đi kèm.

Học hỏi mô hình quản lý từ thế giới

Nhìn ra thế giới, rất nhiều quốc gia đã ban hành chính sách để quản lý và thúc đẩy thị trường tài sản số mà chúng ta có thể nghiên cứu, học hỏi. Chẳng hạn, gần chúng ta nhất là Thái Lan. Đây là một trong những quốc gia xây dựng khung pháp lý bài bản cho tài sản mã hóa.

Theo đó, từ năm 2018, Thái Lan đã thiết lập các tiêu chuẩn cho hoạt động chào bán tài sản số, đồng thời đưa ra cơ chế quản lý token minh bạch, giúp nhà đầu tư kiểm tra thông tin về mức độ rủi ro của từng token. Gần đây, Thái Lan tiếp tục đạt hai bước tiến quan trọng: niêm yết Bitcoin ETF trên sàn chứng khoán và triển khai thí điểm cho phép người nước ngoài sử dụng Bitcoin trong các giao dịch thanh toán.

Tại Hoa Kỳ, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có sự thay đổi trong cách tiếp cận đối với tài sản mã hóa, định hình chính sách theo hướng dẫn dắt thay vì duy trì cách tiếp cận cũ. Một trong những điểm khác biệt rõ rệt là thay vì thúc đẩy tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC), Chính phủ Hoa Kỳ chuyển trọng tâm sang khu vực tư nhân bằng cách khuyến khích stablecoin.

Những thay đổi chính sách dưới thời Tổng thống Donald Trump có ảnh hưởng sâu rộng, không chỉ trong nội bộ nước Mỹ mà còn tác động đến các quốc gia từ châu Âu đến châu Á. Việt Nam cần theo dõi sát sao các động thái này để có chiến lược điều Tôi tin rằng, với cách tiếp cận chính sách phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế, Việt Nam sẽ xây dựng được một hành lang pháp lý toàn diện, linh hoạt và hiệu quả để quản lý và phát triển thị trường tài sản số một cách an toàn và bền vững.

Lộ trình phát triển khung pháp lý tài sản số tại Việt Nam

Trong bối cảnh hiện nay, việc quản lý tài sản số và tài sản mã hóa cần được triển khai theo lộ trình hai giai đoạn. Giai đoạn đầu nên tập trung xây dựng khung pháp lý thử nghiệm cho tài sản mã hóa, tạo tiền đề cho giai đoạn tiếp theo là ban hành các nghị định chi tiết sau khi Luật Công nghiệp Công nghệ số được Quốc hội thông qua.

Việc thực thi giai đoạn hai có thể tham khảo mô hình chính sách đang được triển khai tại hai trung tâm tài chính quốc tế theo Nghị quyết số 98/2023/QH15 ngày 24/6/2023 và Nghị quyết số 136/2024/QH15 ngày 26/6/2024 của Quốc hội, cho phép TP. HCM và Đà Nẵng áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát. Bên cạnh đó, Nghị quyết 259/NQ-CP ngày 31/12/2024 của Chính phủ cũng đặt nền móng cho việc triển khai kế hoạch hành động theo Thông báo số 47-TB/TW ngày 15/11/2024 của Bộ Chính trị về phát triển trung tâm tài chính khu vực và quốc tế tại Việt Nam.

Ở giai đoạn đầu, nếu khung pháp lý thử nghiệm được áp dụng cho các sàn giao dịch tài sản mã hóa, tiêu chí lựa chọn đối tượng tham gia cần đặt trọng tâm vào tiềm lực tài chính và năng lực công nghệ.

Trong thực tế, các sàn giao dịch tài sản mã hóa giai đoạn sơ khai thường đối mặt với rủi ro tấn công mạng nghiêm trọng. Điển hình là vụ sàn Mt. Gox của Nhật Bản bị hacker xâm nhập hay gần đây, sàn Bybit bị tấn công mạng gây thiệt hại ước tính 1,5 tỷ USD. Những sự cố này cho thấy yêu cầu cấp thiết về tiêu chí kiểm soát rủi ro trong quá trình thử nghiệm.

Cơ chế quản lý các sàn giao dịch tài sản mã hóa cũng cần có sự điều chỉnh phù hợp, thay vì áp dụng mô hình quản lý chứng khoán truyền thống. Tài sản mã hóa có đặc thù liên thông quốc tế, giao dịch liên tục 24/7 và phần lớn không tồn tại dưới dạng vật lý, khác biệt hoàn toàn so với chứng khoán—một loại tài sản đã số hóa nhưng vẫn duy trì cơ chế lưu ký vật lý trong hệ thống tài chính truyền thống.

Bên cạnh yếu tố quản lý, khung pháp lý cũng cần được thiết kế theo hướng cạnh tranh khu vực để thu hút dòng vốn từ nền kinh tế ngầm vào khu vực chính thống. Nếu các quy định được ban hành mà thiếu tính cạnh tranh quốc tế, mục tiêu thúc đẩy thị trường tài sản mã hóa sẽ khó đạt được như kỳ vọng.

Cuối cùng, tôi kỳ vọng quá trình luật hóa sắp tới sẽ không chỉ thiết lập một khung pháp lý vững chắc cho nền kinh tế số và tài sản số, mà còn tạo động lực để Việt Nam phát triển hệ sinh thái doanh nghiệp công nghệ, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đổi mới sáng tạo quốc gia trong giai đoạn tiếp theo.