'Mở khóa' điện gió ngoài khơi: Cần quyết định táo bạo và ngay lập tức

Mũi nhọn phát triển kinh tế biển Việt Nam

Tiềm năng điện gió ngoài khơi tại Việt Nam đạt gần 600 GW. Trong đó, Cơ quan năng lượng Đan Mạch đánh giá, tiềm năng khả thi khoảng 162 GW (132 GW ở khu vực độ sâu đáy biển dưới 50m).

TS Dư Văn Toán (Viện Khoa học môi trường, biển và hải đảo, Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho hay điện gió ngoài khơi là nguồn năng lượng mới và đang được đầu tư phát triển mạnh nhất trên thế giới. Năm 2023, tổng công suất là 75 GW, năm 2024 tổng công suất lên tới 100 GW. Theo Tổ chức Năng lượng Quốc tế (IEA), đến năm 2050, công suất lắp đặt điện gió ngoài khơi có thể đạt trên 1.000 GW và có thể chiếm trên 20% tổng các nguồn điện.

Việt Nam được dự báo sẽ là 1 trong 5 trung tâm điện gió biển tại khu vực Đông Nam Á của thế giới cùng với Bắc Âu, Mỹ, Đông Á, Nam Mỹ. Bộ Công Thương cũng đánh giá, phát triển điện gió ngoài khơi là một trong những định hướng quan trọng của quy hoạch điện VIII, ngoài việc giúp hiện thực hóa lộ trình chuyển dịch năng lượng, còn giúp Việt Nam khai thác hiệu quả tiềm năng to lớn về năng lượng tái tạo và phát triển kinh tế biển.

Quyết định táo bạo và ngay lập tức

Quy hoạch điện VIII đặt mục tiêu, công suất điện gió ngoài khơi của Việt Nam đến năm 2030 đạt 6.000 MW, định hướng đến năm 2050 đạt từ 70.000 MW đến 91.000 MW. Thế nhưng, đến nay, Việt Nam chưa có dự án điện gió ngoài khơi nào được cấp chủ trương đầu tư, giao nhà đầu tư, sau 5 năm khởi động - bắt đầu từ việc chấp thuận thực hiện khảo sát, nghiên cứu và đầu tư xây dựng đối với dự án điện gió ngoài khơi mũi Kê Gà vào năm 2019.

Sau khi Luật Điện lực (sửa đổi) được thông qua, kỳ vọng gỡ vướng để nguồn điện này cất cánh được “thắp” lên khi dự thảo nghị định quy định một số điều của Luật Điện lực sửa đổi đã dành riêng một chương quy định về phát triển điện gió ngoài khơi với nhiều cơ chế đặc biệt khuyến khích, ưu đãi đầu tư. Đây là tín hiệu đáng mừng nhất kể từ vụ việc rời đi hồi giữa năm của 2 "ông lớn" điện gió hàng đầu thế giới là Orsted và Tập đoàn năng lượng quốc doanh Equinor (Na Uy). Chính sự kịp thời thông qua luật này trong một kỳ họp với nhiều nội dung mới đã giúp các nhà đầu tư thở phào.

Dù vậy, theo các chuyên gia, thời gian tới cần có những quyết định tạo bạo và ngay lập tức khi mục tiêu năm 2030 không còn nhiều thời gian. Nhất là khi Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã thẳng thắn nhìn nhận việc cung ứng điện trong các năm 2025-2030 hết sức khó khăn, tiềm ẩn nguy cơ thiếu hụt công suất đỉnh vào thời điểm mùa khô do nhiều nguồn điện chậm tiến độ.

Ông Stuart Livesey, Trưởng đại diện Tập đoàn Copenhagen Infrastructure Partners tại Việt Nam (CIP - đơn vị làm điện gió ngoài khơi hàng đầu Đan Mạch) cho hay, mốc thời gian còn lại 6 năm là cực kỳ khó khăn để đưa bất kỳ dự án điện gió ngoài khơi nào đạt được mốc vận hành thương mại đúng hạn. Bởi lẽ, một dự án điện gió ngoài khơi cần thời gian phát triển và xây dựng trung bình từ 6-8 năm. Song đại diện CIP góp ý, Việt Nam vẫn có cơ hội đạt được một phần công suất trong 6.000W nếu Chính phủ đưa ra các quyết định táo bạo và ngay lập tức, bao gồm: giao dự án điện gió ngoài khơi đầu tiên cho các doanh nghiệp nhà nước và đối tác quốc tế có năng lực, kinh nghiệm vào đầu năm 2025 để bắt đầu triển khai khảo sát và phát triển dự án; khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nghiệp nhà nước hợp tác với các nhà đầu tư nước ngoài có năng lực, kinh nghiệm nhằm bảo đảm thành công cho dự án điện gió ngoài khơi đầu tiên của Việt Nam. Đồng thời, Chính phủ nhanh chóng xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện gió ngoài khơi bao gồm ưu đãi về thuế, ưu đãi về giá điện, các điều khoản hợp đồng mua bán điện (PPA) phù hợp, đặc biệt cho các dự án điện gió ngoài khơi đầu tiên tại Việt Nam.

Mặt khác, Chính phủ từng bước hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho ngành điện gió ngoài khơi phù hợp với sự trưởng thành của thị trường, bảo đảm các dự án điện gió ngoài khơi trong các giai đoạn thị trường khác nhau có thể được triển khai liên tục.

"Cũng cần lưu ý rằng, nhiều quốc gia khác cũng có mục tiêu tương tự Việt Nam trong việc đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, mục tiêu phát triển điện gió ngoài khơi và các dạng năng lượng tái tạo khác vào năm 2030. Các nhà phát triển dự án điện gió ngoài khơi tại Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với những thị trường này để bảo đảm nguồn cung cho các hạng mục tua-bin gió, tàu lắp đặt, cáp ngoài khơi… những việc này sẽ không thể bắt đầu cho đến khi khảo sát được tiến hành và dữ liệu được phân tích nhằm phục vụ thiết kế và mua sắm cho dự án", vị đại diện CIP nói và cho rằng, việc tinh giản, hợp lý hóa quy trình cấp phép, phối hợp nhịp nhàng trong các quyết định liên bộ, song song với việc xây dựng cơ chế bao tiêu sản lượng điện, bảo đảm lưới điện và hệ thống cảng cho các nhà phát triển trong những dự án trị giá hàng tỷ USD sẽ giúp “mở khóa” đầu tư và kịp thời hỗ trợ sự tăng trưởng của ngành điện gió ngoài khơi.

Ông Stuart Livesey cho rằng, cần cân nhắc chính sách khuyến khích cho ngành điện gió ngoài khơi và hợp đồng mua bán điện phù hợp để dự án có thể huy động nguồn vốn quốc tế.

Bản thân Luật Điện lực chưa đủ để "mở khóa" đầu tư vào ngành điện gió ngoài khơi một cách rõ ràng và cung cấp sự bảo đảm cần thiết để thúc đẩy ngành phát triển. Vì vậy, theo ông Stuart Livesey, điều quan trọng nhất đối với các nhà đầu tư là một lộ trình rõ ràng, chỉ ra cách thức và thời điểm họ có thể tiến hành khảo sát và quyền lợi ưu tiên trao dự án khi tham gia khảo sát dự án.

Về việc chuẩn bị kiến thức, theo ông, Việt Nam cần trao đổi, thảo luận với các nhà đầu tư và nhà phát triển quốc tế có năng lực, có kinh nghiệm triển khai các dự án điện gió ngoài khơi quy mô lớn trên thế giới, nhằm tìm ra giải pháp tối ưu cho các dự án của Việt Nam về công nghệ, huy động và tối ưu nguốn vốn, đánh giá và quản trị rủi ro cho dự án. Ngoài ra, Việt Nam cũng cần nâng cấp hệ thống truyền tải điện, hệ thống cảng, hậu cần và chuỗi cung ứng địa phương để phục vụ cho sự phát triển của ngành điện gió ngoài khơi trong tương lai, trong đó có thể kêu gọi sự tham gia của các nhà phát triển. Chiến lược phát triển hệ thống lưới điện đã được bảo đảm trong quy hoạch điện VIII để hỗ trợ phát triển điện gió ngoài khơi ở nhiều khu vực khác nhau.

Để nhanh chóng cụ thể hóa các mục tiêu phát triển điện gió ngoài khơi, các chuyên gia cho rằng, Bộ Công Thương cần sớm hoàn thiện các nghị định, thông tư hướng dẫn cụ thể để các doanh nghiệp, tổ chức liên quan có căn cứ triển khai các dự án mới, góp phần bảo đảm cung ứng điện cho phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Trong đó, nhấn mạnh đến phân cấp phân quyền, đơn giản thủ tục để thúc đẩy nhanh việc triển khai thực hiện các nguồn điện trong bối cảnh tăng trưởng điện ngưỡng 11-13%.

Đặc biệt, nguồn nhân lực chất lượng cao cũng cần được đặc biệt chú trọng thông qua đào tạo chuyên sâu và tận dụng kinh nghiệm từ ngành dầu khí. Về vốn, cần kêu gọi đầu tư quốc tế, xây dựng quỹ hỗ trợ năng lượng tái tạo và liên kết với các tập đoàn lớn để tiếp cận công nghệ tiên tiến. Ngoài ra, phát triển chuỗi cung ứng nội địa sẽ giúp giảm chi phí, nâng cao tính cạnh tranh và tạo động lực cho ngành công nghiệp hỗ trợ. Quan trọng hơn cả, việc triển khai các dự án thí điểm sẽ là bước đi chiến lược để hoàn thiện hành lang pháp lý, tích lũy kinh nghiệm và mở rộng quy mô trong tương lai.