Trung Quốc tìm ra ‘phao cứu sinh’ giữa vòng xoáy thuế quan với Mỹ

Khi "cỗ máy xuất khẩu" trục trặc, nền kinh tế Gig trỗi dậy

Khi cỗ máy xuất khẩu của Trung Quốc bị đình trệ dưới sức nặng của mức thuế quan 145%, việc làm đang gặp rủi ro. Ngân hàng Goldman Sachs cho biết có khoảng 16 triệu công nhân tham gia vào quá trình sản xuất hàng hóa xuất sang Mỹ. Nomura, một ngân hàng khác, dự đoán Trung Quốc có thể mất 5,7 triệu việc làm trong ngắn hạn và 15,8 triệu việc làm trong dài hạn khi cú sốc lan rộng khắp nền kinh tế.

Trước những tác động ngày càng rõ rệt từ cuộc chiến thương mại do Tổng thống Mỹ Donald Trump khởi xướng, giới chức Trung Quốc đã nhanh chóng tung ra các biện pháp ứng phó nhằm giảm thiểu thiệt hại. Tại cuộc họp Bộ Chính trị ngày 25/4, chính phủ cam kết sẽ tăng mức hoàn trả từ quỹ bảo hiểm thất nghiệp cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi các đòn thuế quan.

Tuy nhiên, bên cạnh các gói hỗ trợ chính thức, thị trường lao động Trung Quốc đang chứng kiến sự nổi lên mạnh mẽ của một "phao cứu sinh" khác: nền kinh tế Gig – mô hình việc làm tự do, thời vụ.

Điều đặc biệt là chính cuộc chiến thương mại này có thể trở thành chất xúc tác hoàn thiện quá trình "lột xác" của lĩnh vực Gig, từ một ngành từng bị chính quyền Trung Quốc không đánh giá cao, trở thành một hệ sinh thái lao động trực tuyến khổng lồ, được nhà nước phê chuẩn và hậu thuẫn, với vai trò như một hệ thống phúc lợi xã hội ngầm – phi chính thức nhưng ngày càng có ảnh hưởng sâu rộng.

Lý do khiến giới chức Trung Quốc ngày càng đặt niềm tin vào nền kinh tế Gig là bởi quy mô khổng lồ của nó. Theo Liên đoàn Công đoàn do nhà nước kiểm soát, hiện có khoảng 84 triệu người đang phụ thuộc vào các “hình thức việc làm mới”, bao gồm dịch vụ giao hàng và gọi xe công nghệ. Chính phủ Trung Quốc thậm chí còn đưa ra con số rộng hơn: 200 triệu “lao động linh hoạt”, bao gồm cả người làm tự do và lao động bán thời gian.

Những con số này bỏ xa lực lượng 54 triệu lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp nhà nước tại đô thị, và chiếm một phần không nhỏ trong tổng lực lượng lao động 734 triệu người của đất nước. Riêng nền tảng giao đồ ăn Meituan đã sử dụng tới 7,5 triệu tài xế giao hàng, với tổng thu nhập hàng năm lên tới 11 tỷ USD.

Ông Wan là một điển hình. Người đàn ông 36 tuổi này đã tìm kiếm công việc có mức lương cao nhất trong tầm với và thấy rằng những tài xế giao đồ ăn có thể kiếm được 10.000 nhân dân tệ (1.375 USD) một tháng. Ông đi khắp Bắc Kinh bằng xe tay ga của mình từ 6h sáng đến 21h mỗi ngày. "Mỗi xu đều quan trọng ngay lúc này", ông Wan nói.

Từ lao động phi chính thức đến "phúc lợi xã hội kiểu mới"

Bất chấp các cuộc xung đột thương mại và nhiều năm niềm tin của người tiêu dùng trì trệ, nền kinh tế việc làm tự do khổng lồ này đang phát triển.

Lực lượng lao động của Meituan, thường được tuyển dụng thông qua các công ty hợp đồng bên thứ ba, tăng hơn 41% so với năm 2021. Vào tháng 3, các ông chủ của công ty cho biết họ kỳ vọng sự tăng trưởng lành mạnh của cả dịch vụ giao đồ ăn và mua sắm.

Công ty dự kiến ​​sẽ tăng doanh số khoảng 15% hàng năm cho đến năm 2027. Tương tự như vậy, số lượng giấy phép dịch vụ gọi xe đã tăng vọt từ 2,9 triệu vào năm 2020 lên 7,5 triệu vào năm 2024 (xem biểu đồ).

Một yếu tố thuận lợi khác cho chính quyền Trung Quốc là cuộc cạnh tranh khốc liệt giành thị phần giữa các công ty trong lĩnh vực Gig đang vô tình tạo ra một “cuộc chiến tuyển dụng” ngay giữa lúc thương chiến leo thang.

Ngày 21/4, JD.com – nền tảng thương mại điện tử đang lấn sân sang lĩnh vực giao hàng – tuyên bố sẽ tuyển dụng thêm 100.000 tài xế giao nhận mới trước cuối tháng 7.

Cuộc đua giảm giá để hút khách, cộng với chi phí nhân công gia tăng, đã khiến giới đầu tư lo ngại. Nhiều cổ phiếu trong lĩnh vực này lao dốc mạnh. Thế nhưng, đối với chính quyền Trung Quốc, đây lại là kịch bản lý tưởng: nhiều việc làm hơn, giá tiêu dùng thấp hơn và biên lợi nhuận mỏng – tất cả đều phù hợp với mục tiêu ổn định xã hội và giữ vững niềm tin vào mô hình kinh tế trong bối cảnh đầy biến động.

Mặc dù từng tỏ ra nghi ngại, hiện tại chính phủ Trung Quốc đã hoàn toàn chuyển hướng, chủ động đón nhận nền kinh tế Gig như một “tấm đệm” cần thiết cho tăng trưởng và ổn định kinh tế.

Các công ty trong lĩnh vực này được khuyến khích thiết lập một hệ thống phúc lợi xã hội, thứ mà trước đây vốn chỉ thuộc về khu vực nhà nước. Hồi tháng 2, JD.com đã công bố kế hoạch cung cấp các quyền lợi an sinh xã hội cho đội ngũ tài xế của mình. Meituan cũng tuyên bố sẽ “từng bước triển khai” chương trình bảo hiểm xã hội cho các tài xế giao hàng, bắt đầu bằng một dự án thí điểm trong quý II/2025.

Trong cuộc chạy đua lấy lòng chính phủ, các doanh nghiệp không ngần ngại đầu tư vào trạm nghỉ, suất ăn và các khoản trợ cấp cho tài xế – tất cả đều nhằm “để chính quyền thấy được thiện chí”, theo lời một chuyên gia kinh tế.

Mô hình phúc lợi này tuy còn manh nha và phi chính thức, nhưng đang định hình một lớp đệm xã hội mới trong bối cảnh nhà nước tìm cách chia sẻ gánh nặng ổn định kinh tế và xã hội.

Tại thành phố Tuyền Châu, miền Nam Trung Quốc – nơi Meituan vừa triển khai chương trình thí điểm hỗ trợ một nửa phí đóng bảo hiểm hưu trí cho các tài xế đủ điều kiện – anh Lai, 30 tuổi, lại tỏ ra thờ ơ. Ngồi trên chiếc xe máy trước một trung tâm thương mại, anh thẳng thắn chia sẻ: “Khi chúng tôi già đi, lực lượng lao động sẽ còn ít hơn bây giờ. Số tiền mà thế hệ sau đóng góp sẽ không đủ để nuôi nổi thế hệ của tôi.”

Câu nói của anh phản ánh một tâm lý phổ biến trong tầng lớp lao động Gig: hoài nghi về hiệu quả và tính bền vững của hệ thống phúc lợi, cho dù chính phủ đang nỗ lực xây dựng nó từ chính những nền tảng phi truyền thống.

Câu chuyện về sự trỗi dậy của nền kinh tế Gig là minh chứng rõ ràng cho cách cuộc chiến thương mại buộc giới lãnh đạo Trung Quốc phải thích nghi. Họ có thể vẫn kỳ vọng về một viễn cảnh hiện đại, nơi lực lượng lao động công nghệ cao chế tạo chip bán dẫn cho cả thế giới. Nhưng thực tế, thứ mà họ đang có là một "đội quân" công nghệ thấp – những người chạy xe máy, ô tô len lỏi khắp các thành phố để giao từng suất ăn cho những khách hàng đang đói bụng và nôn nóng.

Thế nhưng, chính lực lượng ấy đang giữ cho cỗ máy kinh tế Trung Quốc tiếp tục vận hành. Và điều đó cũng đúng với từng người lao động. Sau một năm làm shipper, anh Lai cho biết sẽ chuyển hướng về hợp tác với người thân ở thành phố công nghiệp Nghĩa Ô (Yiwu) để bán hàng trên Amazon. Anh tin rằng cuộc chiến thương mại rồi sẽ sớm kết thúc. Nhưng nếu không, anh sẵn sàng quay lại với chiếc xe máy – như bao người khác vẫn đang miệt mài mưu sinh trên từng con phố.