Sàn giao dịch tài sản số: Sau cuộc đua cấp phép là bài toán xây niềm tin

Qua thời cạnh tranh bằng phí

Một khảo sát gần đây tại Mỹ cho thấy chỉ 16% người dùng xem “phí thấp” là yếu tố quyết định khi chọn sàn giao dịch tiền số, trong khi 26% ưu tiên yếu tố “đáng tin cậy”. Con số này cho thấy hành vi của nhà đầu tư tiền số đang dịch chuyển, từ chỗ chạy theo chi phí sang coi trọng uy tín và độ an toàn của sàn.

Trao đổi với Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance, ông Lê Sỹ Nguyên, Giám đốc điều hành nền tảng giao dịch Web3 BITGP nhận định: “Ngành tài sản số đã đi qua giai đoạn ‘đốt phí để tăng trưởng’. Hiện nay, phí thấp là điều kiện cần, nhưng không còn là lợi thế đủ. Người dùng ngày càng coi trọng những yếu tố khác: an toàn tài sản, minh bạch dự trữ, khả năng vận hành ổn định trong biến động lớn, hay chất lượng hỗ trợ khách hàng bằng ngôn ngữ địa phương”.

Tại Việt Nam, hành vi người dùng cũng đang phân hóa rõ rệt. Nhóm nhà giao dịch chuyên nghiệp vẫn tối ưu chi phí theo khối lượng, nhưng nhóm đại chúng, vốn chiếm tỷ trọng lớn hơn, sẵn sàng trả “phí niềm tin” để đổi lấy nền tảng uy tín, ổn định và có thêm dịch vụ được “bản địa” hóa.

“Phí vẫn quan trọng, nhưng chính niềm tin và trải nghiệm địa phương mới là yếu tố giữ chân người dùng”, đại diện BITGP khẳng định.

Đồng quan điểm, luật sư Đào Tiến Phong, Giám đốc Hãng luật Investpush Legal cũng cho rằng: “Yếu tố phí giao dịch không phải là yếu tố chính trong cộng đồng những nhà đầu tư tài chính, nhất là giao dịch tài sản mã hoá vì nó quá nhỏ so với khối lượng giao dịch và lợi nhuận mà nhà đầu tư đạt được. Ngay cả các sàn chứng khoán truyền thống hiện nay thì phí giao dịch cũng không còn là yếu tố tiên quyết trong cạnh tranh”.

Theo ông, trong một thị trường đầy rẫy rủi ro như tài sản số thì yếu tố “đáng tin cậy” mới là điều kiện tiên quyết. “Phí thấp” chưa bao giờ là lợi thế bền vững trong thị trường tài sản mã hoá mà chỉ là chiến thuật ngắn hạn để thu hút người dùng mới.

“Trước số lượng sàn giao dịch quá nhiều trong khi ngày càng có nhiều vụ lừa đảo, cái mà người dùng đang tìm không phải là ‘phí giao dịch rẻ’, mà là ‘niềm tin rẻ’. Điều này đồng nghĩa với việc người dùng đã trong vô thức sẵn sàng trả phí cao hơn, miễn là họ được bảo vệ, không bị ‘rút thảm’ (rug pull), không bị sập sàn và không bị thao túng thanh khoản”, ông nhấn mạnh.

Theo ông Đào Tiến Phong, sau cuộc đua xin cấp phép, các sàn giao dịch tài sản số tại Việt Nam sẽ phải đối mặt với rất nhiều áp lực.

“Được cấp phép mới chỉ là ‘điều kiện cần’ để sinh ra, nhưng để ‘sống được’ trong thị trường Việt Nam, sàn giao dịch tài sản số phải xây dựng lại lòng tin từ đống tro tàn của niềm tin cũ, đặc biệt bối cảnh thị trường Việt Nam đầy rẫy các dự án lừa đảo. Và sàn còn phải làm sao đó để chứng mình mình đáng tin cậy hơn những anh cá mập đã tồn tại lâu đời”, ông cho hay.

Nên làm gì để xây dựng niềm tin?

Muốn xây dựng niềm tin, theo ông Đào Tiến Phong, các sàn giao dịch không thể chỉ nói suông “chúng tôi minh bạch” mà phải thể hiện được điều đó trong từng “pixel” của hình ảnh lung linh mà sàn cam kết.

Một sàn giao dịch mới cần có tối thiểu ba tầng niềm tin để xây dựng lòng tin với người dùng. Thứ nhất là niềm tin về vận hành, sàn phải chứng minh được công nghệ tốt, vận hành trơn tru, bảo mật cao, đồng thời, có cơ chế minh bạch về dự trữ, lưu ký, bảo hiểm, chống xâm nhập và quản trị rủi ro tốt.

Thứ hai là niềm tin về pháp lý. Trước kia ở Việt Nam, phần lớn nạn nhân của các “sàn ảo” không phải vì họ thiếu hiểu biết mà vì không có nơi để tin cậy. Một sàn thật sự minh bạch về pháp lý phải công bố rõ cấu trúc pháp lý như cơ cấu cổ đông, đơn vị quản lý, công ty mẹ, trụ sở cũng như có cơ chế khiếu nại, giải quyết tranh chấp minh bạch, cụ thể, không mơ hồ, cài cắm các điều khoản bất lợi cho người dùng, đại diện Investpush Legal cho hay.

Điều quan trọng cuối cùng là sàn phải xây dựng được tầng “niềm tin cộng đồng”. Niềm tin này không nằm trong tờ giấy phép, trong hợp đồng, mà trong cách sàn hành xử, đối thoại với cộng đồng trong mọi tình huống. Nó không đơn thuần chỉ là chăm sóc khách hàng, mà là cách đứng ra giải quyết sự cố một cách minh bạch, liêm chính.

Ở góc độ của một sàn giao dịch, đại diện BITGP nhấn mạnh, niềm tin bền vững không thể được xây dựng chỉ bằng một yếu tố đơn lẻ, mà là tổng hòa của một “rổ chỉ số” phản ánh toàn diện năng lực, tính minh bạch và đạo đức vận hành của sàn giao dịch tài sản số.

Trước hết, giấy phép và tuân thủ là nền tảng tạo dựng niềm tin. Một sàn giao dịch uy tín phải có giấy phép hoạt động rõ ràng, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về KYC (xác minh danh tính người dùng) và AML (chống rửa tiền), đồng thời công bố báo cáo hoạt động định kỳ để cơ quan quản lý và người dùng dễ dàng theo dõi ngay từ ngày đầu hoạt động.

Tiếp theo là an toàn tài sản - yếu tố sống còn của mọi sàn giao dịch. Điều này thể hiện ở việc tách biệt ví nóng và ví lạnh (ví nóng dùng cho giao dịch hàng ngày, ví lạnh lưu trữ lâu dài và an toàn hơn), áp dụng cơ chế đa chữ ký để tránh gian lận nội bộ, và duy trì quỹ bảo vệ người dùng đủ lớn nhằm bồi thường nếu xảy ra sự cố.

Song song đó là minh bạch dự trữ, tức sàn phải công bố định kỳ bằng chứng dự trữ (Proof of Reserves), cho phép người dùng tự kiểm chứng qua cây Merkle - một phương pháp công nghệ giúp xác minh tài sản thực mà không tiết lộ dữ liệu cá nhân. Đây là bước tiến quan trọng trong việc củng cố niềm tin giữa người dùng và sàn, ông Nguyên cho hay.

Về vận hành, sàn cần chứng minh khả năng hoạt động ổn định với thời gian duy trì hệ thống cao, xử lý được khối lượng giao dịch tăng đột biến và khôi phục nhanh khi gặp sự cố (chỉ số MTTR - Mean Time to Recovery). Sàn cũng phải giám sát hành vi thao túng giá, ngăn chặn giao dịch giả tạo (wash trading) và đảm bảo quy trình niêm yết tài sản minh bạch, có tiêu chuẩn rõ ràng.

“Khi những yếu tố này được vận hành đồng bộ và minh bạch theo thời gian, chúng không chỉ tạo dựng niềm tin, mà còn biến niềm tin ấy thành lợi thế cạnh tranh dài hạn cho bất kỳ sàn giao dịch nào muốn phát triển bền vững”, ông Nguyên khẳng định.

Song, nhìn rộng ra, cả hai chuyên gia đều nhận định rằng bộ ba Nhà nước, doanh nghiệp vận hành sàn và cộng đồng người dùng nên trở thành “kiềng ba chân”, chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng và duy trì niềm tin.

Theo ông Đào Tiến Phong, Nhà nước là chủ thể thiết kế khung pháp lý - nền tảng để niềm tin có thể tồn tại, trong khi cơ quan quản lý giữ vai trò tạo lập “sân chơi của niềm tin”. Doanh nghiệp vận hành sàn là người trực tiếp triển khai cuộc chơi ấy, phải xây dựng niềm tin bằng sự minh bạch và hành động cụ thể. Cuối cùng là cộng đồng người dùng. Theo ông Phong, người dùng không thể mãi cho rằng mình là bên yếu thế bởi bản thân phải tự có trách nhiệm với đồng tiền của chính mình.

“Ba chủ thể này tạo thành một tam giác niềm tin, gắn kết chặt chẽ và phụ thuộc lẫn nhau, mỗi bên giữ một vai trò riêng. Không ai bắt buộc anh phải chơi trên sàn nào, cũng không ai ép anh phải bước vào lĩnh vực rủi ro này. Nhưng một khi đã tham gia, tất cả đều phải chia sẻ trách nhiệm. Không một ai có thể độc quyền sở hữu hay tạo ra niềm tin nhưng mỗi bên đều phải chịu trách nhiệm với phần niềm tin mà mình nắm giữ và gây dựng”, ông nhấn mạnh.