TT Putin tung 'quân bài' mới, phương Tây đối mặt thêm 1 mối đe dọa

"Nguồn cung một số hàng hóa cho chúng tôi đã bị hạn chế và có lẽ chúng tôi cũng nên cân nhắc một số hạn chế nhất định, ví dụ như đối với uranium, titan và niken", Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu vào giữa tháng 9.

Điện Kremlin đã cố gắng gây sức ép với châu Âu về vấn đề cung cấp khí đốt nhằm làm suy yếu sự ủng hộ của phương Tây đối với Ukraine và những động thái mới của Nga được cho là một “con bài” mới để gia tăng sức ép.

Vai trò uranium của Nga

Không phải ngẫu nhiên mà Tổng thống Nga Putin nhắc đến uranium đầu tiên. Công ty nhà nước Nga Rosatom chiếm hơn 40% thị trường thế giới về uranium làm giàu cần thiết để vận hành các nhà máy điện hạt nhân. Không có quốc gia nào khác cung cấp uranium làm giàu thấp, chất lượng cao như vậy cho các lò phản ứng thế hệ mới.

Công ty Centrus Energy của Mỹ là công ty đầu tiên bắt đầu làm giàu uranium của riêng mình vào cuối năm ngoái, nhưng khối lượng sản xuất sẽ vẫn khiêm tốn trong tương lai gần. Hoạt động kinh doanh chính của Centrus Energy thực tế là cung cấp uranium làm giàu mà công ty mua từ Rosatom.

Nhìn chung, thị phần của Rosatom tại Mỹ là hơn 20% và khoảng 30% tại EU. Là người mua uranium làm giàu lớn nhất từ ​​Nga, Mỹ chiếm một nửa doanh số bán ra nước ngoài của Rosatom, lên tới khoảng 2 tỷ USD mỗi năm. Lượng uranium mà Rosatom cung cấp cho EU lên tới khoảng 500 triệu USD.

Rosatom cũng cung cấp nhiên liệu thành phẩm và dịch vụ cho các nhà máy điện hạt nhân do Liên Xô và Nga thiết kế. Theo số liệu Rosatom cung cấp, vào năm 2023, công ty đã thu được hơn 4 tỷ USD từ các nước phương Tây trong tổng doanh thu toàn cầu là 16,4 tỷ USD .

Việc cắt giảm doanh số sẽ gây đau đớn cho cả hai bên, đó là lý do tại sao cho đến gần đây Rosatom là một trong số ít các công ty Nga không phải chịu lệnh trừng phạt của phương Tây. Tuy nhiên, phương Tây đã thấy rõ rằng sự phụ thuộc của ngành năng lượng hạt nhân vào Nga cần phải giảm bớt. Chỉ riêng Tổng thống Hungary Viktor Orban có quan điểm khác.

Ngoài Rosatom, hai công ty châu Âu là Urenco và Orano, cũng làm giàu uranium với số lượng lớn. Cả hai đều đang mở rộng năng lực của mình để tăng nguồn cung cho thị trường quan trọng của Mỹ.

"Nếu điều này thành công, Mỹ có thể không cần nguồn cung của Nga trong khoảng 5 năm, và EU thì muộn hơn một chút", ông Dmitry Gorchakov, một chuyên gia hạt nhân tại Bellona, ​​một tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ chính sách môi trường bền vững trong nhiều lĩnh vực công nghiệp khác nhau, cho biết.

Các công ty Mỹ gần đây cũng đã nhập khẩu nhiều uranium làm giàu hơn từ Trung Quốc. Mặc dù có lẽ đây là uranium được nhập khẩu từ Nga, nước đã tăng đáng kể lượng hàng giao cho đối tác thương mại quan trọng nhất của mình là Trung Quốc kể từ năm 2022. Điều này cho thấy rằng, bất chấp lệnh trừng phạt, nguyên liệu thô của Nga vẫn có thể tiếp cận thị trường Mỹ thông qua các kênh khác.

Điều hướng các phụ thuộc titan

Sản xuất titan ở Nga hầu như chỉ nằm trong tay VSMPO-Avisma, một công ty có trụ sở tại dãy núi Ural. Công ty này sản xuất khoảng 15% bọt biển titan của thế giới, một nguyên liệu thô mà từ đó các thỏi titan được đúc để sử dụng rộng rãi trong sản xuất các thành phần cho ngành hàng không vũ trụ, ô tô, y tế và hóa chất.

Để so sánh, hơn 1/2 bọt biển titan có sẵn trên thế giới được sản xuất tại Trung Quốc, gần 1/4 ở Nhật Bản và chỉ dưới 10% ở Kazakhstan.

Giống như Rosatom, VSMPO-Avisma cũng bị ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt của Mỹ, mặc dù không bị ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt của EU.

Trước khi chiến sự Ukraine nổ ra, khách hàng chính của VSMPO-Avisma ở nước ngoài là "ông lớn" sản xuất máy bay Mỹ Boeing và đối thủ cạnh tranh châu Âu Airbus. VSMPO-Avisma đáp ứng khoảng 1/3 nhu cầu về titan của Boeing và hơn một nửa nhu cầu của Airbus. Nhưng Boeing đã tuyên bố chấm dứt hợp tác với VSMPO-Avisma sau khi chiến sự nổ ra vào mùa xuân năm 2022, và Airbus cũng làm theo vào tháng 12 cùng năm.

Trước đó, Tổng giám đốc điều hành Airbus Guillaume Faury đã lên tiếng phản đối các biện pháp trừng phạt, vì điều này tương đương với lệnh trừng phạt đối với chính công ty của ông. Xét đến các quy trình sản xuất phức tạp và sự phụ thuộc trong ngành hàng không vũ trụ, gần như không thể chuyển đổi liền mạch sang các nhà cung cấp khác.

Tuy nhiên, các công ty Mỹ được phép hợp tác với VSMPO-Avisma theo một số điều kiện nhất định. Các lệnh trừng phạt của Canada đối với công ty Nga cũng đưa ra các ngoại lệ, ví dụ như đối với các nhà sản xuất máy bay Bombardier và Airbus.

Nhiều nhà cung cấp của Boeing, bao gồm nhà sản xuất linh kiện của Pháp Safran và nhà sản xuất động cơ của Anh Rolls-Royce, cũng tiếp tục lấy titan từ Nga. Airbus đã làm như vậy cho đến ít nhất là tháng 11/2023. Xuất khẩu từ VSMPO-Avisma sang châu Âu đạt 345 triệu USD vào năm 2023, thấp hơn một chút so với 370 triệu USD vào năm 2022.

Tương lai không chắc chắn của niken

Một trong những nhà sản xuất niken lớn nhất thế giới là công ty Nga Norilsk Nickel đã thoát khỏi lệnh trừng phạt trong một thời gian khá dài. Mỹ và Anh chỉ áp đặt các hạn chế cách đây một tháng, và EU vẫn chưa làm như vậy.

Mặc dù vậy, hoạt động xuất khẩu của công ty đã thay đổi sau khi chiến sự Ukraine bắt đầu. Năm 2021, châu Âu chiếm hơn 50% doanh số bán hàng của Norilsk Nickel, Bắc và Nam Mỹ chiếm thêm 16% và châu Á chiếm 27%. Năm 2023, thị phần của châu Âu giảm xuống còn 24%, trong khi Bắc và Nam Mỹ giảm xuống còn 10%. Mặt khác, thị phần của châu Á tăng lên 54%.

Sự định hướng lại này từ Tây sang Đông không phải là thách thức duy nhất đối với công ty Nga. Nhu cầu về niken đã tăng mạnh trong những năm gần đây vì nó cần thiết cho việc sản xuất pin lithium-ion cho xe điện. Điều này, cùng với nỗi sợ bị trừng phạt, đã dẫn đến biến động giá.

Hiện giá niken thấp hơn so với trước khi Nga đưa quân tới Ukraine, một phần là nhờ Indonesia, nơi có trữ lượng niken lớn hơn đáng kể so với Nga và đã bất ngờ thâm nhập vào thị trường này.

Hiện ông Putin đang thúc giục chính phủ của mình tránh gây bất lợi cho đất nước khi xem xét các hạn chế xuất khẩu có thể có đối với nguyên liệu thô của Nga. Nhưng ít nhất ở thời điểm hiện tại, Nga sẽ không thể sử dụng nguyên liệu thô cụ thể này như một vũ khí địa chính trị tiềm tàng.