Trái phiếu chính phủ thêm 'trọng trách' mới

Chặng đường 15 năm của trái phiếu chính phủ

Một năm sau khi Đề án xây dựng thị trường giao dịch trái phiếu chính phủ chuyên biệt được phê duyệt, ngày 24/9/2009, thị trường trái phiếu chính phủ (TPCP) chính thức đi vào hoạt động. Cột mốc này đánh dấu bước ngoặt quan trọng, mở ra một thời kỳ mới trong huy động nguồn lực cho ngân sách quốc gia.

Trải qua 15 năm, TPCP đã đóng vai trò quan trọng trong tài trợ ngân sách nhà nước, thúc đẩy phát triển các dự án chiến lược của quốc gia, từ xây dựng cơ sở hạ tầng hiện đại, cải thiện an sinh xã hội cho đến cải thiện hệ thống y tế, giáo dục. Thống kê mới đây của Bộ Tài chính cho biết, tính đến hết tháng 10/2024, quy mô dư nợ TPCP đã đạt trên 2,35 triệu tỷ đồng, tương đương 23% GDP. Đây là con số đáng kinh ngạc nếu so sánh với mức 159.546 tỷ đồng (chiếm 8,77% GDP) vào năm 2009.

Trong giai đoạn 2009 – 2024, quy mô phát hành TPCP qua đấu thầu có tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 40%/năm, tương ứng với khoảng hơn 225 nghìn tỷ đồng được huy động mỗi năm, chiếm 24% tổng vốn đầu tư của khu vực nhà nước năm 2023.

Không chỉ tăng trưởng nhanh về quy mô phát hành, lãi suất huy động của TPCP cũng giảm đáng kể qua từng giai đoạn, giúp ngân sách nhà nước “tiết kiệm” hàng nghìn tỷ đồng. Đơn cử như ở kỳ hạn 5 năm, lãi suất huy động đã giảm từ 11%/năm vào năm 2009 xuống còn 1,91%/năm vào cuối tháng 11/2024.

Ban đầu, TPCP chỉ được phát hành với các kỳ hạn ngắn từ 2 năm đến 10 năm, nhưng theo thời gian, thị trường đã mở rộng và đa dạng hóa các kỳ hạn, thêm vào các kỳ hạn dài từ 15 đến 30 năm. Điều này không chỉ giúp tăng khả năng huy động vốn từ các nhà đầu tư với các thời gian đầu tư khác nhau, mà quan trọng hơn, giúp giảm áp lực trả nợ trong ngắn hạn, cân bằng các dòng thu chi ngân sách, tối ưu hóa việc quản lý nợ công.

Đồng thời, cơ cấu nhà đầu tư trên thị trường TPCP cũng được cải thiện khi tỷ lệ nắm giữ TPCP của các tổ chức bảo hiểm và các nhà đầu tư tổ chức khác có xu hướng gia tăng. Cụ thể, trước năm 2015 khối bảo hiểm và các công ty tài chính, quỹ đầu tư tài chính khác chỉ chiếm khoảng 20%, thì đến nay, con số này đã tăng lên khoảng 60%.

Với những bước tiến ấn tượng đó, thị trường TPCP đã và đang trở thành cánh tay vững chắc trong chiến lược tự chủ tài chính quốc gia, giúp giảm dần sự phụ thuộc vào nợ vay nước ngoài. Nợ vay nước ngoài đã giảm từ 73,6% vào năm 2010 xuống còn 37 – 38% vào cuối năm 2023.

Không dừng ở đó, thị trường TPCP còn được ví như một “cỗ máy tăng tốc” khi liên tục được Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đánh giá là một trong những thị trường tăng trưởng nhanh nhất khu vực Đông Á, tạo đà cho sự bứt phá mạnh mẽ, góp phần xây dựng nền tài chính tự chủ và bền vững.

Thêm trọng trách trong kỷ nguyên mới

Bước vào kỷ nguyên mới, Chính phủ xác định đầu tư công là con đường chủ đạo để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giảm chi phí logistics và tăng khả năng cạnh tranh quốc gia. Trong bối cảnh đó, thị trường TPCP được kỳ vọng sẽ tiếp tục là “cánh tay nối dài” của chính sách tài khóa, công cụ chiến lược quan trọng giúp hiện thực hóa tầm nhìn quốc gia.

Nhiều chuyên gia nhận định 2025 – 2030 là giai đoạn chứng kiến sự bùng nổ của các dự án hạ tầng trọng điểm, trong đó đáng chú ý nhất là đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, sân bay quốc tế Long Thành hay cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 2…

Để đảm bảo nguồn vốn cho các công trình trọng điểm quốc gia cũng như các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trong những năm tới, Chính phủ dự kiến nâng quy mô phát hành TPCP năm 2025 lên hơn 815.000 tỷ đồng, tăng 20,6% so với năm 2024. Nguồn vốn từ TPCP được dự kiến chiếm gần 76% tổng dư nợ chính phủ. Từ kế hoạch huy động vốn này, có thể thấy được vai trò trọng yếu của TPCP trong chiến lược huy động vốn của quốc gia trong giai đoạn kỷ nguyên mới của đất nước.

Theo các chuyên gia, TPCP sẽ đóng vai trò cung cấp nguồn vốn chủ lực, cung cấp dòng tài chính dài hạn để Chính phủ kiến tạo các dự án trọng điểm mang tính định hình tương lai của đất nước như phát triển hạ tầng giao thông hiện đại, năng lượng tái tạo xanh, nền tảng hạ tầng số… phục vụ mục tiêu tăng trưởng kinh tế khoảng 8% trong năm 2025 và tăng trưởng hai chữ số trong giai đoạn 2026 – 2030.

TS Lê Xuân Nghĩa, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính tiền tệ quốc gia, phân tích thêm, phát hành TPCP là cách hiệu quả để thu hút vốn lớn từ các nhà đầu tư trong nước, giảm áp lực lên ngân sách nhà nước, nhất là đối với dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam. Giá trị TPCP còn tương đối nhỏ so với quy mô tài sản tài chính trong nước, cho thấy vẫn còn dư địa tài chính để phát hành thêm nếu cần mà không gây áp lực đáng kể lệ hệ thống tài chính của quốc gia. Chẳng hạn như dự kiến đến năm 2035, quy mô phát hành thêm khoảng 150.000 tỷ đồng để tài trợ cho đường sắt tốc độ cao, nâng tổng giá trị TPCP lên 500.000 tỷ đồng, mới chỉ chiếm gần 3,2% tổng tài sản của toàn hệ thống tài chính.

Không chỉ trong các dự án hạ tầng lớn, TPCP còn được coi là công cụ tài chính hiệu quả trong phát triển các lĩnh vực xã hội khác, điển hình như chương trình phát triển nhà ở xã hội. Bộ Xây dựng mới đây vừa đề xuất phát hành TPCP trị giá 100.000 tỷ đồng để hỗ trợ thực hiện mục tiêu xây dựng 1 triệu căn nhà ở xã hội đến năm 2030, giải quyết phần lớn nhu cầu vay cho người dân. Hiện tại, gói 120.000 tỷ đồng từ ngân hàng thương mại và ngân sách chỉ đáp ứng 24% so với yêu cầu vốn lên đến 500.000 tỷ đồng cho toàn bộ dự án.

Nhận thức được tầm quan trọng của TPCP, Bộ Tài chính gần đây đã công bố 5 nhóm giải pháp thiết thực nhằm tạo ra những bước ngoặt quan trọng cho thị trường TPCP trong thời gian tới. Thứ nhất, phát triển thị trường TPCP làm nòng cốt để phát triển thị trường trái phiếu, đáp ứng yêu cầu huy động vốn cho ngân sách nhà nước trong giai đoạn 2025 - 2030. Thứ hai, đối với thị trường sơ cấp TPCP, phát hành đều đặn các sản phẩm trái phiếu gắn với tái cơ cấu danh mục nợ TPCP theo hướng bền vững, đảm bảo có đầy đủ kỳ hạn trái phiếu từ 3 - 30 năm. Đối với thị trường thứ cấp TPCP, tiếp tục cải tiến mô hình tổ chức thị trường và hệ thống giao dịch; cải tiến chế độ thông tin, báo cáo giao dịch, tiến tới xây dựng một đường cong lãi suất chuẩn cho thị trường tài chính.

Thứ ba, nâng cao vai trò của nhà tạo lập thị trường với đầy đủ quyền lợi và nghĩa vụ trên thị trường sơ cấp và thứ cấp; mở rộng cơ sở nhà đầu tư, khuyến khích sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài. Thứ tư, tăng cường sự phối hợp giữa Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong điều hành thị trường tài chính, thị trường trái phiếu; phát triển đồng bộ các cấu phần của thị trường tài chính như thị trường phái sinh, thị trường tiền tệ, ngoại hối để hỗ trợ cho sự phát triển của thị trường TPCP và thêm kênh đầu tư cho các nhà đầu tư trên thị trường. Thứ năm, tăng cường hội nhập quốc tế, hợp tác với các tổ chức quốc tế, kết nối với các nhà đầu tư nước ngoài để thu hút tham gia vào thị trường Việt Nam.