Thương hiệu ô tô Lada trực thuộc AvtoVAZ, tập đoàn sản xuất ô tô hàng đầu của Nga, được thành lập năm 1966 thông qua sự hợp tác với hãng Fiat (Italy) và Bộ Ngoại thương Liên Xô.
Chiếc Lada đầu tiên được “xuất xưởng" vào năm 1970 có tên VAZ-2101 Zhiguli. VAZ-2101 trên thực tế là một chiếc Fiat 124 đã được sửa đổi đáng kể, được chế tạo theo giấy phép ở Liên Xô nhờ thỏa thuận với Fiat và chiếc xe đã được thiết kế riêng để sử dụng ở khu vực miền đông nước Nga.
Những chiếc VAZ-2101 có thân bằng thép chắc chắn và nặng hơn nhiều so với Fiat 124. Đồng thời một số bộ phận trên xe được gia cố chắc chắn hơn để có thể chạy trên những con đường xấu nhất và có thể vượt qua mùa đông ở Nga.
Những chiếc VAZ-2101 được xuất khẩu số lượng lớn ra nước ngoài, đặc biệt ở châu Âu. Chỉ riêng ở Anh, hơn 300.000 chiếc 2101 đã được xuất khẩu và sử dụng, mặc dù con số đó đã giảm mạnh xuống còn khoảng 200 chiếc được cấp phép lưu hành trên đường.
Chiếc xe đầu tiên do Lada sản xuất hoàn toàn là chiếc xe địa hình Lada Niva, hay VAZ-2121, vào năm 1977. Đến cuối năm 2020, người ta ước tính rằng hơn 650.000 chiếc xe kiểu này vẫn còn chạy trên đường phố Nga.
Sau sự sụp đổ của Liên Xô, Lada vẫn tồn tại một cách thần kỳ. Đây là một trong số ít thương hiệu Liên Xô có thể làm được điều đó. Công ty đã giới thiệu nhiều loại xe khác nhau vào thời điểm đó, chẳng hạn như Lada 110, hatchback 2112 và xe tải nhỏ VAZ-2120 Nadezhda, dựa trên chiếc Niva.
Năm 2008, hãng xe Pháp Renault mua cổ phần thiểu số 25% trong công ty khi Lada tiếp tục sản xuất những chiếc xe như Vesta. Năm 2016, Renault trở thành công ty mẹ của AvtoVAZ, đồng nghĩa với việc họ có quyền kiểm soát thương hiệu Lada.
Trong khi nhiều nhà sản xuất ô tô trở nên nổi tiếng vì những đặc trưng riêng về chất lượng, kiểu dáng hay sự sang trọng, danh tiếng của Lada lại đến vì những trò đùa.
Điều này không có nghĩa là các sản phẩm của Lada không chất lượng, bởi nếu không chất lượng, công ty đã không thể tồn tại trong hơn nửa thế kỷ và tới nay vẫn là hãng xe hàng đầu tại Nga. Nhưng quả thực, phần lớn trò đùa về Lada đều đến từ ngoại thất và tính năng của những chiếc xe mà hãng này sản xuất ra.
Người ta thường đùa những chiếc xe do Lada sản xuất không khác nào một chiếc tủ đông vào mùa đông ở Nga để chế nhạo hệ thống sưởi của xe, coi việc một chiếc Lada đi quá tốc độ là một lời nói dối trắng trợn, và nói rằng những chiếc xe của hãng chẳng khác nào một quả bóng golf có thể di chuyển trong vòng 300 yard (274m).
Thậm chí, một vài trong những câu đùa nổi tiếng nhất về mức giá bình dân của Lada tại Nga là: “Nếu muốn một chiếc Lada có giá gấp đôi, hãy đổ đầy xăng cho nó", hoặc “Giải nhất trong cuộc xổ số là một chiếc Lada, giải nhì là hai chiếc Lada”.
Một trong những chiếc xe bị đem ra làm trò cười nhiều nhất của Lada là VAZ-2101 với thiết kế hình hộp vuông vức tương tự Fiat 124. Tuy nhiên, theo số liệu từ trang web Motorway.co.uk, mẫu VAZ-2101 đã bán được hơn 20 triệu mẫu xe trên khắp thế giới với hơn 300.000 chiếc được bán ở Anh từ năm 1977 đến năm 1997. Đây cũng là mẫu xe bán chạy nhất của Lada cho tới thời điểm hiện tại.
Và bất chấp vẻ ngoài hình hộp và màu sắc buồn tẻ, Lada vẫn là hãng xe được ưa chuộng, phù hợp túi tiền, mặc dù mẫu Riva 1994 thường xuyên lọt vào danh sách “những chiếc xe tệ nhất mọi thời đại”.
Tất nhiên, Lada giờ đã không còn là đề tài của những trò đùa thời Liên Xô, khi công ty mẹ AvtoVAZ hiện đại hóa dòng sản phẩm của mình nhờ các khoản đầu tư từ các nhà sản xuất ô tô nước ngoài, và đặc biệt sau khi được Renault tiếp quản.
Việc xuất khẩu xe của AvtoVAZ sang phương Tây bắt đầu vào năm 1974, và Lada đã bắt đầu bán xe tại các quốc gia phương Tây như Canada, Vương quốc Anh, Pháp, Bỉ, Luxebourg, Hà Lan và thành danh tại Đông u trong giai đoạn 1979-1980. Lada cũng nổi tiếng ở Tây Âu khi bán số lượng lớn VAZ-2101 và nhiều sản phẩm “anh em" của dòng xe này.
Được xuất khẩu trên toàn thế giới vào những năm 1980 và 1990, Lada là nguồn thu ngoại tệ lớn cho Liên Xô đang gặp khó khăn và được sử dụng trong các thỏa thuận trao đổi hàng hóa ở một số quốc gia. Ví dụ, Coca-Cola đã trao đổi đồ uống của mình để đổi lấy những chiếc xe Lada sau đó được chuyển đến Vương quốc Anh và bán.
Tuy nhiên, bất ổn kinh tế ở Liên Xô cũ vào những năm 1990, việc thắt chặt luật về khí thải và an toàn đồng nghĩa với việc AvtoVAZ rút lui khỏi hầu hết các thị trường phương Tây vào cuối năm 1997.
Trong những năm sau đó, Lada lại được xuất khẩu. Lada được bán ở Nga, Belarus, Ukraine, Armenia và Azerbaijan, và trong Liên minh châu u, công ty đã phân phối xe ở Cộng hòa Séc, Romania, Slovakia, Áo, Pháp, Đức, Hungary và Ai Cập.
Khi chiến sự Nga - Ukraine nổ ra vào tháng 3/2022 và Moscow bắt đầu phải gánh chịu hàng loạt biện pháp trừng phạt cũng như các công ty nước ngoài "tháo chạy" khỏi nước này, ngành sản xuất ô tô của Nga đã từng rơi vào tình trạng “nguy cấp".
AvtoVAZ và các nhà sản xuất ô tô khác của Nga như Moskvich, GAZ Group và Sollers đều nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ.
Evgeny Eskov, tổng biên tập tờ AutoBusiness Review của Nga, cho biết tại thời điểm đó: “Thị trường ở trong tình trạng không chắc chắn về việc mọi thứ sẽ được tiếp tục như thế nào. Nhà máy vẫn có thể hoạt động nhưng sẽ sản xuất các mẫu xe từ quá khứ”.
Năm 2021, Nga chứng kiến sản lượng ô tô đạt 1,56 triệu chiếc và AvtoVAZ chiếm 23% thị trường. Nhưng đến 2022, sản lượng đã giảm mạnh do hầu hết các hãng xe nước ngoài đều ngừng sản xuất, để lại nhà sản xuất Lada thống trị doanh số bán hàng.
Trong giai đoạn khó khăn, AvtoVAZ chỉ sản xuất được các mẫu SUV nhỏ gọn như Granta và Niva với các bộ phận sẵn có, phải tạm dừng sản xuất các mẫu crossover Xray và Largeus, 3 dây chuyền sản xuất tại địa điểm Tolyatti rộng lớn được kết hợp thành 1 dây chuyền duy nhất.
AvtoVAZ cũng đã buộc phải cắt giảm giờ làm đối với công nhân của mình, đồng thời “lùng sục" để tìm kiếm các thành phần quan trọng cho việc sản xuất - những nguyên liệu đã bị “đứt mối" do các lệnh trừng phạt Nga.
Sau quãng thời gian “lao đao” vì trừng phạt, chính phủ Nga và cả AvtoVAZ đã quyết tâm “nội địa hoá” dây chuyền sản xuất và một lần nữa vượt qua khó khăn.
Theo đó, trong nửa đầu năm 2023, doanh số bán xe Lada ở Nga đã tăng 92,2% so với cùng kỳ năm trước, đạt 143.618 chiếc được bán ra.
"Tính đến cuối tháng 6 năm 2023, các đại lý Lada chính thức ở Nga đã bán được 27.839 xe thương mại và xe chở khách, đây là kết quả tốt nhất vào năm 2023 và thể hiện mức tăng 272% so với tháng 6/2022, khi thị trường ô tô Nga vẫn còn trong tình trạng khủng hoảng”, Avto VAZ cho biết.
Sản lượng của AvtoVAZ đã tăng 110,4% trong tháng 6/2023 so với cùng kỳ năm ngoái lên 15.400 xe. Tổng cộng có 135.300 xe ra khỏi dây chuyền lắp ráp trong nửa đầu năm 2023, tăng 48,7% so với cùng kỳ năm ngoái, theo báo cáo kinh doanh của hãng.
Theo số liệu tính tới tháng 10/2023, AvtoVAZ cho biết hãng này đã bán được 40.912 chiếc xe Lada trong tháng 10, cao hơn gần 114% so với cùng kỳ năm ngoái và ghi nhận kết quả tốt nhất trong 10 năm qua.
Cũng theo thông báo, những chiếc xe thuộc dòng Lada của AvtoVAZ hiện chiếm 40% thị trường xe hơi nội địa của Nga. AvtoVAZ cho hay tổng doanh số bán hàng của Lada từ tháng 1 đến tháng 10 năm nay cao hơn 98,4% so với cùng kỳ năm ngoái.
Trước đó, trong một buổi gặp mặt các quan chức hồi tháng 8, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chỉ đạo các cơ quan liên quan tập trung vào việc tăng cường năng lực sản xuất ô tô trong nước và đẩy mạnh tiêu dùng hàng nội địa.
Ông Putin cũng nói với các quan chức rằng “hãy lái một chiếc Lada", cho thấy vị thế của hãng xe hàng đầu tại Nga đang được củng cố và đạt tới một tầm cao mới, bất chấp những khó khăn tới từ bên ngoài.
Xem thêm >> ‘Ông lớn’ ô tô Nga ghi nhận doanh số cao nhất một thập kỷ
