Chậm chân 'xanh hóa', nguy cơ mất lợi thế toàn diện

Đi trước nhưng đi chậm

Trong những năm gần đây, các vấn đề về giảm ô nhiễm môi trường, giảm phát thải nhà kính được quan tâm hơn bao giờ hết khi thay đổi khí hậu trở thành vấn đề cấp bách toàn cầu. Xu hướng tiêu dùng xanh được chú trọng, đòi hỏi các nhà sản xuất phải chuyển mình, không chỉ cho ra đời những sản phẩm xanh, mà còn đòi hỏi quy trình sản xuất đồng thời xanh hoá.

Dệt may - một trong những ngành sản xuất lớn nhất toàn cầu cũng không nằm ngoài xu hướng này. Một số quốc gia châu Âu đã bắt đầu xây dựng những chế tài liên quan đến việc phát thải carbon trong chuỗi giá trị của các nhãn hàng, do đó các tập đoàn lớn và các nhãn hàng thời trang quốc tế đã đặt ra những tiêu chuẩn khắt khe về môi trường đối với các nhà cung cấp ở các “công xưởng thế giới”, bắt đầu tìm đến những nhà máy có chứng chỉ xanh như LEED của Mỹ.

Trao đổi với Tạp chí Đầu tư Tài chính, ông Phan Chính Quý, Tổng giám đốc Tập đoàn Pro Sports, cho biết Việt Nam tiếp cận khá sớm với các tiêu chuẩn xanh nhưng việc triển khai lại khá chậm. “Trước năm 2016, Việt Nam có khoảng 20 doanh nghiệp dệt may có chứng chỉ xanh. Tuy nhiên đến năm 2023, số lượng doanh nghiệp có chứng chỉ xanh chỉ dừng lại ở mức dưới 30 đơn vị, trong khi Bangladesh dù xếp sau chúng ta ở thời điểm trước năm 2016 nhưng đến nay đã có hơn 100 doanh nghiệp đạt chứng chỉ này”, ông Quý cho biết.

Dù đi sớm, nhưng lại đi chậm trong việc xanh hóa đã dẫn đến việc để tuột mất đơn hàng vào tay các quốc gia đối thủ trong ngành dệt may. Theo đó, năm 2023, trong bối cảnh cầu trên thế giới sụt giảm, ảnh hưởng đến số lượng đơn hàng dệt may của Việt Nam, việc ít doanh nghiệp có chứng chỉ xanh đã làm các đơn hàng dịch chuyển sang Bangladesh - quốc gia đầu tư vào xanh hóa ngành dệt may rất mạnh mẽ. Nhờ đó, Bangladesh có cú “lội ngược dòng” ngoạn mục khi vươn lên vị trí thứ 2 thế giới về xuất khẩu dệt may, đẩy Việt Nam quay trở lại vị trí thứ 3.

Được biết, Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ 2 vào năm 2021, nhờ kiểm soát tốt dịch bệnh Covid-19, cũng như tận dụng tốt đơn hàng xuất khẩu đồ bảo hộ, đồ phòng chống dịch bệnh.

Giới chuyên gia đánh giá câu chuyện mất đơn hàng vì chậm chuyển đổi xanh là kinh nghiệm xương máu của doanh nghiệp dệt may Việt Nam. Theo ông Phan Chính Quý, nếu các doanh nghiệp dệt may Việt Nam không quyết liệt chuyển đổi xanh, trong tương lai gần khi các quốc gia áp dụng chứng chỉ carbon, các nhãn hàng sẽ buộc phải tìm đến các nhà máy xanh để giảm lượng carbon trong sản phẩm. Khi đó, hàng triệu công nhân ngành dệt may có nguy cơ thiếu việc làm, Việt Nam cũng có thể sẽ mất đi vị trí thứ 2, thứ 3 về xuất khẩu dệt may trên thế giới. Tổng giám đốc Pro Sports cho biết, hiện nay một số lĩnh vực như sản xuất thép, xi măng,… đã bắt đầu bị áp thuế carbon, và tương lai gần ngành dệt may cũng sẽ áp dụng.

Mất lợi thế toàn diện nếu không xanh hoá

Ngành dệt may là một trong những trụ cột xuất khẩu của Việt Nam, đóng góp quan trọng vào nền kinh tế quốc gia nhờ nhiều lợi thế cạnh tranh như lao động rẻ, nguồn nhân công dồi dào, vị trí địa lý thuận lợi, tài nguyên thiên nhiên dồi dào, thương mại xuyên biên giới ổn định,… Tuy nhiên, trong những năm gần đây, giới chuyên gia đánh giá, ngành dệt may phải đối mặt với nhiều thách thức, khiến lợi thế cạnh tranh dần mất đi.

Theo đó, lãnh đạo các doanh nghiệp dệt may cho biết chi phí tiền lương công nhân may mặc của Việt Nam đang cao hơn nhiều so với Bangladesh. Nước bạn cũng đã đầu tư được công nghệ 4.0, tự động hoá cho ngành doanh nghiệp, trong khi đa số máy móc, công nghệ của Việt Nam vẫn đang ở mức truyền thống.

Các chuyên gia của Công ty Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) nhận định Việt Nam vẫn đang đứng đầu về khả năng sản xuất sản phẩm đa dạng và nhanh chóng nhờ đầu tư máy móc và tay nghề cao. Tuy nhiên, về dài hạn, các quốc gia khác có khả năng bắt kịp và lợi thế trên sẽ giảm dần. Theo đó, số liệu của VDSC cho thấy so với năm 2020, chỉ có Việt Nam là Trung Quốc giảm điểm lợi thế cạnh tranh, trong khi các quốc gia khác đều đang tăng dần.

Theo ông Phan Chính Quý, hiện ngành dệt may Việt Nam đang bị cạnh tranh rất quyết liệt từ Trung Quốc, Bangladesh, Indonesia và Ấn Độ. “Chúng ta mất lợi thế cạnh tranh vì không phát triển theo chuỗi giá trị như sợi, dệt nhuộm mà chỉ tập trung vào may. Nếu các nhà máy của chúng ta không chịu đầu tư vào chuyển đổi xanh, chúng ta có thể mất lợi thế toàn diện. Tôi cho rằng nếu tập trung vào may mặc, thì cũng nên chú trọng vào xây dựng và chuyển đổi sản xuất theo mô hình xanh hoá, để tạo ra lợi thế cạnh tranh”, Tổng giám đốc Pro Sports nói.

Vị lãnh đạo này cũng cho biết, chuyển đổi xanh đang là xu thế tất yếu của thế giới, do đó các doanh nghiệp dệt may phải chuyển đổi càng sớm càng tốt để gia tăng lợi thế cạnh tranh so với các quốc gia khác. Đồng thời, chuyển đổi xanh cũng giúp doanh nghiệp phát triển bền vững hơn, hưởng ứng cam kết của Việt Nam với thế giới về việc đưa phát thải ròng bằng 0 vào năm 2025.

Dù vậy, việc chuyển đổi xanh cũng đòi hỏi phải đầu tư nhiều hơn, tiêu tốn nhiều chi phí hơn, làm tăng chi phí đầu vào của doanh nghiệp dệt may. Theo ông Phan Chính Quý, để ngành dệt may chuyển đổi xanh thành công, cần có sự hỗ trợ của cơ quan quản lý, đặc biệt về vấn đề tín dụng xanh. “Hiện nay chúng tôi chưa có hướng dẫn cụ thể để tiếp cận nguồn tín dụng này, do đó vẫn phải sử dụng các nguồn vốn thông thường”, lãnh đạo Pro Sports cho biết.

Theo Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), ngành dệt may đang chi khoảng 3 tỷ USD mỗi năm cho tiêu thụ năng lượng, chiếm khoảng 8% nhu cầu năng lượng của toàn bộ ngành công nghiệp. Ngành dệt may cũng đang phát thải khoảng 5 triệu tấn CO2 mỗi năm. FPT Digital đánh giá dệt may là một trong những ngành tác động tiêu cực nhất lên môi trường, chỉ sau ngành sản xuất xi măng và thép.