Hiệu ứng thay thế (substitution effect) là sự thay thế một sản phẩm bằng sản phẩm khác do có sự thay dổi trong giá tương đối của chúng. Thông thường sự giảm giá của một sản phẩm làm tăng nhu cầu về nó. Một phần của sự gia tăng này là do hiệu ứng thay thế gây gia. Nếu giá mặt hàng X giảm và các hàng hóa khác không thay đổi, thì mặt hàng này sẽ trở nên hấp dẫn hơn và người tiêu dùng tìm cách thay thế các mặt hàng khác bây giờ đã trở nên đắt hơn một cách tương đối với mặt hàng X. Cùng với hiệu ứng thu nhập, hiệu ứng thay thế giúp chúng ta lý giải tại sao đường cầu lại dốc xuống
(Tài liệu tham khảo: Nguyễn Văn Ngọc, Từ điển Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân)
Hiệu ứng thay thế đại diện cho sự thay đổi trong các mô hình tiêu thụ kinh tế vĩ mô phát sinh do sự thay đổi về giá tương đối của hàng hóa. Người tiêu dùng có khuynh hướng thay thế các mặt hàng xa xỉ bằng các giải pháp thay thế rẻ hơn khi thu nhập giảm hoặc giá tăng. Một người tiêu dùng có xu hướng thay thế các sản phẩm chi phí thấp với hàng hóa có giá cao hơn khi thu nhập tăng hoặc khi giá hàng hóa xa xỉ giảm.
Ví dụ, khi giá thịt đỏ tăng cao hơn giá gà, người tiêu dùng có nhiều khả năng thay thế tiêu thụ thịt đỏ với tiêu thụ thịt gà. Nhu cầu thịt đỏ sau đó giảm, và nhu cầu về thịt gà tăng lên. Trong trường hợp này, gà là một món ăn thay thế.
Một số hàng hóa thay thế cũng có thể được coi là hàng hóa thứ cấp. Một hàng hóa thứ cấp là một sản phẩm có nhu cầu tăng lên khi giá tương đối của một hàng hóa khác tăng lên.
Ví dụ, vé xe buýt sẽ tăng nhu cầu khi giá xe hơi tăng tương đối. Do đó, vé xe buýt sẽ là cả hàng hóa thay thế và hàng hóa thứ cấp. Khi giá tương đối giảm hoặc thu nhập tăng, nhu cầu đối với hàng hóa kém sẽ giảm.
