Kiểm toán quản lý nợ công 2016: Phát hiện hàng loạt thiếu sót của Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước

Nợ công năm 2016 tăng thêm hơn 5.000 tỷ đồng sau kiểm toán

Về tính đúng đắn, trung thực của các báo cáo nợ công, Kiểm toán Nhà nước cho hay ngoại trừ giới hạn kiểm toán, báo cáo về các chỉ tiêu giám sát nợ công năm 2016 còn một số chỉ tiêu phải điều chỉnh theo kết quả kiểm toán để đảm bảo tính đúng đắn, trung thực, hợp lý của số liệu nợ công.

Cụ thể, nợ chính phủ (nợ nước ngoài) điều chỉnh chênh 4.966 tỷ đồng do một số dự án chưa kịp thời ghi nhận rút vốn; nợ được chính phủ bảo lãnh chênh 18,44 tỷ đồng do hạch toán trả nợ quá hạn của dự án Xi măng Hạ Long không đúng tiến độ; nợ chính quyền địa phương chênh 28 tỷ đồng do tỉnh Vĩnh Long báo cáo thiếu khoản vay của Công ty TNHH De Heus. Tổng cộng chênh 5.012 tỷ đồng.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư giao vốn không theo thứ tự ưu tiên

Báo cáo về việc chấp hành pháp luật, chính sách, chế độ trong quản lý nợ công, tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Kiểm toán Nhà nước đã chỉ ra: số liệu ở báo cáo tổng hợp về tình hình vận động, quản lý và sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi năm 2016 chưa đủ cơ sở xác nhận. Nguyên nhân là do việc tổng hợp tình hình tiếp nhận và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi đối với dự án có sự trùng lặp; một số cơ quan chủ quản, chủ dự án không báo cáo về tình hình vận động, tiếp nhận và sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi…

Đối với việc chấp hành các quy định của Luật quản lý nợ công và các quy định có liên quan, Kiểm toán Nhà nước cũng cho hay công tác xây dựng kế hoạch vốn tại một số bộ, ngành, địa phương không đúng quy định, thông tin chưa chính xác, 2.473 tỷ đồng dẫn đến không được phân bổ vốn đầu năm.

Một số địa phương có điều tiết về ngân sách trung ương vẫn xây dựng nhu cầu vốn đối ứng nguồn ngân sách trung ương (nguồn trái phiếu chính phủ) không đúng quy định như tỉnh Bắc Ninh 295 tỷ đồng, tỉnh Quảng Ngãi 14 tỷ đồng;

Một số địa phương khác phê duyệt quyết định đầu tư dự án, trong đó xác định số hỗ trợ vốn đối ứng nguồn ngân sách trung ương vượt quy định; phê duyệt quyết định đầu tư dự án xây dựng nhu cầu vốn cho một số dự án vượt tổng mức đầu tư; thông tin về số kế hoạch vốn đã bố trí lũy kế đến 31/12/2014 và kế hoạch vốn năm 2015 không chính xác, như: Hà Giang, Bắc Ninh, Phú Thọ, Điện Biên, Quảng Trị…

Về phân bổ và giao kế hoạch vốn, Kiểm toán Nhà nước xác định Bộ Kế hoạch và Đầu tư giao vốn không theo thứ tự ưu tiên.

Về tình hình giải ngân vốn ODA năm 2016, qua kiểm tra chọn mẫu trên một số báo cáo và các tài liệu do Bộ Kế hoạch và Đầu tư cung cấp, Kiểm toán Nhà nước nhận thấy một số bộ, ngành, địa phương giải ngân vượt so với kế hoạch vốn được giao.

Cụ thể, 64 dự án giải ngân vượt kế hoạch vốn được giao hoặc không được giao kế hoạch vốn nhưng vẫn giải ngân. Tổng số vốn vay đã giải ngân vượt 9.710 tỷ đồng. Bên cạnh đó, nhiều dự án không giải ngân được hoặc tỷ lệ giải ngân thấp ảnh hưởng đến tính kinh tế, hiệu quả của dự án.

Bộ Tài chính thiếu sót nặng trong điều hành, quản lý nợ

Kết quả kiểm toán tại Bộ Tài chính cho thấy Bộ chưa thực hiện Đề án xây dựng, hoàn thiện và phát triển hệ thống thông tin để phục vụ theo dõi giám sát và đánh giá bền vững về nợ công trình Thường trực Chính phủ phê duyệt trong quý IV/2015. Thông tư 170/2014 của Bộ Tài chính về hướng dẫn kế toán áp dụng cho Quỹ tích lũy trả nợ chỉ hướng dẫn hạch toán số thực thu, không hạch toán số phải thu về Quỹ tích lũy trả nợ đối với các khoản thu hồi nợ cho vay lại.

Về việc chấp hành các quy định của Luật quản lý nợ công và các quy định có liên quan, Kiểm toán cho biết công tác điều hành, quản lý các khoản vay của Bộ còn nhiều bất cập.

Cụ thể, công tác quản lý nợ chính phủ còn một số tồn tại như: Bộ Tài chính chưa có hướng dẫn và chưa thực hiện các thủ tục ký hợp đồng nhận nợ đối với VEC theo ý kiến của Phó Thủ tướng.

Bộ cũng chưa ký xác nhận biên bản giữa cơ quan cho vay lại (tức Bộ Tài chính) và đơn vị vay lại (VDB). Trừ các khoản trái phiếu quốc tế 38.547 tỷ đồng (chưa đến hạn trả gốc), Bộ chưa đối chiếu thời điểm 31/12/2016 của 1/33 chủ nợ (là Iraq).

Kết quả kiểm toán đối chiếu chọn mẫu 22 dự án/khoản vay nước ngoài và tổng hợp số liệu đối chiếu giữa Cục quản lý nợ và tài chính đối ngoại với các chủ nợ cho thấy Cục chưa cập nhật kịp thời số liệu rút vốn các năm trước, chưa điều chỉnh số liệu sau khi đối chiếu với chủ nợ, theo dõi và tổng hợp thiếu nợ nước ngoài của Chính phủ số tiền 4.966 tỷ đồng.

Về ghi thu – ghi chi, theo số liệu đối chiếu giữa Cục quản lý nợ và tài chính đối ngoại với Kho bạc Nhà nước, tổng số ghi thu – ghi chi cho niên độ 2016 đối với các khoản vay nước ngoài của Chính phủ là 86.394 tỷ đồng; trong đó, tạm ứng cho đầu tư xây dựng cơ bản 28.675 tỷ đồng, thực chi vốn vay cho hành chính sự nghiệp 3.497 tỷ đồng, thực chi cho vốn vay đầu tư xây dựng là 54.222 tỷ đồng.

Qua chọn mẫu đối chiếu 22 dự án/khoản vay nước ngoài, cho thấy còn một số khoản rút vốn chưa được ghi thu – ghi chi kịp thời, chẳng hạn dự án Nghi Sơn của nhà tài trợ JICA ghi thu – ghi chi thiếu 0,387 tỷ đồng.

Về quản lý các khoản cho vay lại, đến 31/12/2016, có 60 dự án chuyển nợ quá hạn (gốc, lãi, phí) tương đương 10.556 tỷ đồng (chiếm 3,3% tổng dư nợ cho vay lại). Trong đó, dự án Vinashin có nợ quá hạn 8.180 tỷ đồng; số nợ của các dự án còn lại là 2.376 tỷ đồng. Hầu hết các dự án được thực hiện trước năm 2010 do sử dụng vốn không hiệu quả, khó khăn trong việc trả nợ, phải khoanh nợ, cơ cấu lại nợ.

3 dự án điển hình là dự án Dâu tằm tơ (dư nợ quá hạn 102 tỷ đồng, dự án không hiệu quả và không trả được nợ, dù Chính phủ cho phép giảm số tiền trả nợ gốc từ hơn 3 triệu euro xuống còn 2,5 triệu euro); dự án nhà máy chế biến phân hữu cơ từ rác thải sinh hoạt Hà Nam (dư nợ quá hạn 22 tỷ đồng, dự án hoạt động không hiệu quả, không có nguồn thu để trả nợ); dự án máy nghiền sàng đá (dư nợ quá hạn 24 tỷ đồng, Chính phủ đã phải cho phép bán thanh lý tài sản để trả nợ vay).

Ngoài ra, còn có tình trạng dự án không được tính toán kỹ về tiến độ triển khai dẫn đến dự án đã được ký hiệp định vay với chính phủ nước ngoài nhưng không thực hiện giải ngân, vẫn phải trả khoản phí cam kết cho nhà tài trợ.

Đối với công tác điều hành, quản lý các khoản vay nợ được chính phủ bảo lãnh, Kiểm toán Nhà nước nêu rõ nhiều chủ đầu tư không thực hiện nghiêm túc các quy định về công bố thông tin (theo Thông tư 81/2014) nhưng Bộ Tài chính chưa thực hiện xử lý.

Bộ cũng chậm trễ trong thực hiện quản lý tài sản đảm bảo cho các khoản vay được Chính phủ bảo lãnh theo quy định tại Điều 13, Nghị định 15/2011 và Thông tư 10/2016/TT-BTC. Tính đến thời điểm kiểm toán, Bộ Tài chính mới chỉ ký được 09/54 (chiếm 16,7%) hợp đồng thế chấp tài sản.

Ngoài ra, một số dự án không có khả năng trả, phải ứng vốn từ quỹ tích lũy để trả nợ nước ngoài, chuyển nợ quá hạn.

Đối với công tác điều hành, quản lý các khoản vay nợ chính quyền địa phương, Kiểm toán Nhà nước cho biết số liệu theo dõi nợ chính quyền địa phương tại Kho bạc Nhà nước của 46 tỉnh, thành chênh lệch 7.144 tỷ đồng so với số liệu theo dõi của cơ quan tài chính được Vụ ngân sách nhà nước tổng hợp lên Bản tin nợ công.

Về công tác quản lý, sử dụng Quỹ tích lũy trả nợ nước ngoài, Kiểm toán Nhà nước xác định hàng loạt tồn tại, gồm: số phải thu bảo lãnh năm 2016 là 711 tỷ đồng, bằng 173,8% kế hoạch (409 tỷ đồng); lập kế hoạch nhưng không chi tiết thu phí cho vay lại (số phải thu 2016 là 135 tỷ đồng).

Số phải thu các khoản lãi, phí đến 31/12/2016 tương đối lớn (1.175 tỷ đồng); trong đó: một số khoản có số dư lớn như lãi cho vay quá hạn 330 tỷ đồng, phí bảo lãnh 310 tỷ đồng, lãi phạt dồn tích 337 tỷ đồng.

Về công tác kế toán nợ công, Kho bạc Nhà nước thống kê kế toán các khoản nợ Chính phủ và nợ chính quyền địa phương theo quy định của Nghị định 79. Tuy nhiên tồn tại là không thống kê, theo dõi chi tiết theo đối tượng các khoản vay các quỹ ngoài ngân sách; thống kê các khoản rút vốn vay nước ngoài của chính phủ theo lệnh ghi thu - ghi chi do Cục Quản lý nợ và tài chính đối ngoại lập, có một số khoản ghi thu - ghi chi không được lập kịp thời so với số rút vốn của các dự án, dẫn đến chưa thống kê đầy đủ và đúng niên độ các khoản nợ nước ngoài của Chính phủ.

Bộ Tài chính đã thống kê, theo dõi nợ chính quyền địa phương, tuy nhiên công tác thống kê theo dõi chủ yếu dựa trên số liệu báo cáo cung cấp thông tin của địa phương, chưa có sự rà soát, đối chiếu thường xuyên giữa Bộ Tài chính và các địa phương.

Ngân hàng Nhà nước "ưu ái" cho PGB

Tại Ngân hàng Nhà nước, Kiểm toán Nhà nước xác định công tác quản lý nguồn vốn cho vay lại còn một số tồn tại như: trong việc chấm điểm hàng năm đối với các tổ chức tín dụng, Ngân hàng Nhà nước không thực hiện chấm điểm từ năm 2015 về điều kiện cho vay lại đối với Ngân hàng Đông Á (DAB). Số dư nợ vay của DAB để thực hiện 2 dự án đến 31/12/2016 là 127 tỷ đồng, dư nợ đến thời điểm kiểm toán là 75 tỷ đồng;

Ngân hàng TMCP Xăng dầu Petrolimex (PGB) đang giai đoạn tái cơ cấu nhưng vẫn được Ngân hàng Nhà nước đánh giá là hoạt động bình thường, chấp hành các tỷ lệ đảm bảo an toàn vốn. Dư nợ của PGB đến thời điểm 31/12/2016 là 21,88 tỷ đồng; dư nợ đến thời điểm kiểm toán là 28 tỷ đồng.

Về Quỹ quay vòng, Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước đã thực hiện đối chiếu số lãi tiền gửi của Quỹ đã nộp trong năm về Quỹ Tích lũy trả nợ, tuy nhiên Bộ Tài chính chưa rà soát xác định số lãi tiền gửi phát sinh phải nộp từ Quỹ quay vòng.

VDB chịu rủi ro tín dụng 4 dự án

Tại VDB, Kiểm toán Nhà nước đánh giá VDB nhìn chung đã thực hiện các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của Luật Quản lý nợ công, các văn bản hướng dẫn thi hành, các hợp đồng, thỏa thuận giữa VDB và Bộ Tài chính và các nhiệm vụ được Thủ tướng giao.

Tuy nhiên, một số tồn tại ảnh hưởng đến tính hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động cho vay lại, vay nước ngoài được Chính phủ bảo lãnh, phát hành trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh và cho vay chính quyền địa phương của VDB như sau:

Chưa ký biên bản đối chiếu xác nhận nợ 31/12/2016 đối với Bộ Tài chính; một số khoản vay thuộc dự án cấp nước và nước thải đô thị - tiểu dự án Quảng Ninh đã được Bộ Tài chính ghi thu ghi chi (nhưng chưa đầy đủ) nên chủ đầu tư chưa nhận nợ, VDB đang theo dõi là 159 tỷ đồng.

Một số dự án chủ đầu tư đã nhận nợ nhưng chưa được Bộ Tài chính ghi thu ghi chi 129 tỷ đồng, VDB đã báo cáo Bộ Tài chính nhưng đến nay chưa được xử lý.

Kỳ hạn phát hành trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh chủ yếu có kỳ hạn ngắn (2-5 năm) trong khi cho vay tới kỳ hạn dài hơn, sẽ tạo áp lực đối với việc trả nợ trái phiếu đến hạn.

Số dự án có nợ quá hạn là 50 dự án với số dư nợ quá hạn là 3.741 tỷ đồng; trong đó khoản vay VDB chịu rủi ro tín dụng là 4 dự án.

Yêu cầu thu hồi dư nợ vay tại DAB 75 tỷ đồng

Với các kết quả như trên, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị Bộ Tài chính điều chỉnh số liệu nợ công theo kết quả kiểm toán: tăng 5.012 tỷ đồng. Bên cạnh đó, thực hiện hướng dẫn để ký hợp đồng đối với khoản vay của ngân sách nhà nước ứng từ quỹ tích lũy trả nợ 2.477 tỷ đồng.

Kiểm toán Nhà nước cũng kiến nghị Bộ Tài chính chấn chỉnh công tác quản lý nợ công. Cụ thể, đối với nợ nước ngoài, thực hiện ghi thu – ghi chi kịp thời, đúng niên độ số rút vốn của các dự án; khẩn trương rà soát, đối chiếu các khoản đã ghi thu – ghi chi nhưng chủ dự án chưa nhận nợ 159 ty đồngl các dự án đã nhận nợ nhưng chưa thực hiện ghi thu – ghi chi 129 tỷ đồng và ký xác nhận biên bản vay với VDB.

Ngoài ra, ghi thu, ghi chi kịp thời dự án Nghi Sơn của nhà tài trợ JICA 387 triệu đồng; hàng năm rà soát, xác định các khoản lãi tiền gửi phát sinh phải nộp về Quỹ tích lũy trả nợ từ Quỹ Quay vòng tại Ngân hàng Nhà nước; rà soát, phân tích nguyên nhân, làm rõ trách nhiệm và có giải pháp đối với các dự án không được tính toán kỹ về tiến độ triển khai dẫn đến dự án đã được ký hiệp định với chính phủ nước ngoài nhưng không thực hiện giải ngân, vẫn phải trả khoản phí cam kết cho nhà tài trợ.

Kiểm toán Nhà nước cũng yêu cầu Bộ Tài chính có biện pháp tích cực thu hồi nợ đối với các dự án có nợ quá hạn, xác định rõ trách nhiệm của VDB theo hợp đồng đã ký giữa Bộ Tài chính với VDB tại dự án nhà máy chế biến phân hữu cơ từ rác thải sinh hoạt Hà Nam.

Đối với nợ chính phủ bảo lãnh, cần hoàn tất việc ký hợp đồng thế chấp tài sản đối với các khoản vay được Chính phủ bảo lãnh theo quy định; có biện pháp xử lý đối với các dự án không nghiêm túc thực hiện quy định về cung cấp thông tin.

Đối với nợ chính quyền địa phương, chỉ đạo Kho bạc Nhà nước tỉnh phối hợp với Sở Tài chính địa phương tiếp tục rà soát số liệu chênh lệch nợ chính quyền địa phương để diều chỉnh hạch toán phù hợp với bản chất nghiệp vụ phát sinh.

Đối với quỹ tích lũy trả nợ, tiếp tục đôn đốc thu hồi các khoản phí, lãi đang treo nợ đến 31/12/2016.

Kiểm toán Nhà nước yêu cầu Bộ Tài chính kiểm điểm rút kinh nghiệm tập thể, cá nhân chưa thực hiện hướng dẫn và chậm làm thủ tục ký nhận nợ với VEC khoản ứng trả nợ từ Quỹ tích lũy 2.477 tỷ đồng theo chỉ đạo của Thường trực Chính phủ và chưa hoàn tất việc ký hợp đồng thế chấp tài sản đảm bảo cho các khoản vay được Chính phủ bảo lãnh theo quy định tại Nghị định 15/2013 và Thông tư 10/2016.

Đối với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Kiểm toán Nhà nước yêu cầu Bộ đôn đốc, giám sát bộ ngành, địa phương được thụ hưởng vốn ODA và vốn vay ưu đaiã xây dựng kế hoạch vốn hàng năm phải đảm bảo cơ sở, thực hiện thứ tự ưu tiên, phù hợp quy định…

Đồng thời rút kinh nghiệm trong việc tổng hợp báo cáo còn thiếu các chỉ tiêu theo quy định, tổng hợp trùng lặp dẫn đến số liệu báo cáo chưa chính xác; phân bổ vốn không theo thứ tự ưu tiên…

Đối với Ngân hàng Nhà nước, Kiểm toán Nhà nước yêu cầu tiếp tục thu hồi dư nợ vay tại DAB đến thời điểm kiểm toán là 75 tỷ đồng; rà soát PGB về điều kiện tiêu chuẩn để tham gia chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Đối với VDB, Kiểm toán Nhà nước đề nghị khẩn trương ký biên bản đối chiếu số liệu cho vay lại năm 2016 với Bộ Tài chính; tiếp tục rà soát làm rõ nguyên nhân dự án cấp nước và nước thải đô thị - tiểu dự án Quảng Ninh chưa nhận nợ 159 tỷ đồng; phối hợp với Bộ tài chính thực hiện ghi thu – ghi chi đối với các dự án đã nhận nợ nhưng chưa được Bộ Tài chính ghi thu – ghi chi 129 tỷ đồng…