Luật sư Trương Thanh Đức: Sâu sắc nhưng lại lộ hết ruột gan

Ấn tượng đa chiều

Những người lần đầu gặp luật sư Trương Thanh Đức sẽ rất dễ yêu mến người đàn ông này: dáng dấp thư sinh dù đã ngoại lục tuần, khi nói chuyện thường cười cả môi lẫn mắt, khả năng dẫn dắt cực kỳ lôi cuốn và hài hước một cách trí tuệ.

Biết lâu và sâu hơn, người ta lại sẽ thấy một luật sư Trương Thanh Đức khác: nghiêm cẩn, uyên bác, cá tính sắc cạnh và thấp thoáng một chút phong thái kiêu ngạo của “dân Hải Phòng”, cũng là cái kiêu ngạo của người sở hữu trí tuệ và tầm nhìn vượt trội.

Nếu bắt gặp ông trong các cuộc hội thảo, diễn đàn về luật pháp, kinh doanh, người ta sẽ thấy thêm một Trương Thanh Đức nhiệt huyết, sôi trào đến bùng nổ khi góp ý, phản biện chính sách. Ông không ngại vấn đề nóng bỏng, không sợ va chạm với những nhân vật quyền lực, phát biểu câu nào là xoáy vào trọng tâm, bản chất, lắm lúc ngược với cơ quan chức năng và không hiếm lần tạo ra những tranh cãi gay gắt.

Đó cũng là hình ảnh của luật sư Trương Thanh Đức trong những phiên toà xét xử những vụ án kinh tế lớn nhất Việt Nam trong 15 năm qua, từ ACB ("bầu" Kiên), đến Huyền Như (VietinBank) rồi Vạn Thịnh Phát (Trương Mỹ Lan) với những màn tranh tụng “nảy lửa”.

Ấy nhưng cũng lại có một Trương Thanh Đức rất khác lạ: trầm tĩnh, ôn nhu, đó là khi ông nghiên cứu, giảng dạy và viết sách, dù “văn” của ông bao giờ cũng cứng cỏi, mạnh mẽ như người. Và ở khía cạnh này, phải công nhận thêm một điều rằng: ông là một người hay chữ.

Khi nghề chọn người

Sinh trưởng trong một gia đình viên chức, cả cha mẹ đều làm ngân hàng, nhưng cũng giống như mọi người thời bao cấp, ông Trương Thanh Đức trước khi đi làm chính thức, đã làm rất nhiều thứ tay trái, từ cùng gia đình tăng gia sản xuất như dán hộp, trồng rau, bắt cá, chăn lợn, nuôi gà, quét lá bàng để đun bếp, đến “kiêm” cả thợ bện chổi, đan rổ rá, cắt may, mộc, nề, gò, gõ rỉ tàu. Phương tiện vui chơi thời đó chủ yếu cũng tự cung tự cấp, từ cà kheo, xà đơn (bằng tre), đóng thuyền sắt (bằng thùng nhựa đường)....

Sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, ông đã chuẩn bị tâm thế đi xuất khẩu lao động (thời bao cấp, xuất khẩu lao động không hề đơn giản - PV), nhưng bất ngờ trở thành sinh viên Trường Đại học Luật Hà Nội. 

Thực ra, học sinh thời đó rất ít cơ hội trúng tuyển đại học và càng hiếm ai biết về sự có mặt của trường luật.

“Trường Đại học Pháp lý Hà Nội ngày ấy cũng mới thành lập được 2 năm, cơ sở vật chất vô cùng tồi tàn, vì sinh ra vào cái thời khó khăn nhất của đất nước. 211 sinh viên của 4 khoá ngồi học chung trong một cái hội trường là nhà kho cũ. Luật không có, giáo trình không có, tài liệu cũng rất ít, thầy dạy qua 'loa', trò học qua 'loa' (khi ấy là loa nén), câu được câu chăng, nhìn không thấy chữ trên bảng.

"Sinh hoạt khốn khổ, 12 người một phòng mái ngói chưa nổi 15m2, mưa thì dột, nắng thì nóng như thiêu, điện lờ mờ, mất thường xuyên. Mỗi sinh viên được 13 kg lương thực/tháng, nhưng đói triền miên, chỉ lễ tết với có vài miếng thịt bèo nhèo, tranh nhau từng hạt muối, cuống rau. Thầy hiệu trưởng còn phải rưng rưng nói với chúng tôi: Người ta nuôi các em dễ hơn nuôi lợn”, ông Đức hồi tưởng.

Ra trường, ông Đức may mắn được phân về Công ty kinh doanh du lịch, dịch vụ TP. Hải Phòng. Công việc hàng ngày của ông là theo dõi hợp đồng kinh tế, vật giá, thống kê, kiêm… bốc dỡ hàng hoá. 

Những năm đó, ông tranh thủ học đủ thứ trên đời: từ kế toán, quản trị, ngoại ngữ, tốc ký, đánh máy, tin học… với suy nghĩ người nghiên cứu, giảng dạy thì phải biết sâu, còn người đi làm việc và hành nghề luật thì phải biết nhiều.

Tuy không phải dân nghiên cứu, nhưng ông cũng đặt mua nhiều ấn phẩm như tạp chí Ngân hàng, Nhà nước và Pháp luật, Công báo, tài liệu tham khảo đặc biệt lưu hành nội bộ (của Thông tấn xã Việt Nam). Những năm 1990, số bản Công báo mà ông có được thậm chí còn đủ hơn của Thư viện TP. Hải Phòng.

Ông cập nhật luật kỹ đến mức đã lập danh mục văn bản quy phạm pháp luật hiện hành qua 4 phiên bản: viết tay, đánh máy chữ, đánh máy tính và cập nhật file mềm. Đây là tài liệu quan trọng hỗ trợ cho việc giải đáp pháp luật trên Tổng đài 108 một thời và còn được Giám đốc Sở Tư pháp TP. Hải Phòng ngày ấy đề nghị in thành sách Mục lục pháp luật.

Cũng trong giai đoạn làm việc cho công ty nhà nước tại Hải Phòng, ông đã xây dựng được mối liên hệ với Hội Luật gia và Đoàn Luật sư thành phố, là sáng lập viên Chi hội Luật gia trẻ 19/5, quy tụ những người học luật thuộc đủ ngành nghề.

Nhờ vậy, ông đã từng là hội viên trẻ nhất của Hội Luật gia và là đại biểu trẻ nhất tham dự Đại hội toàn quốc lần thứ IX, rồi luật sư trẻ nhất và trọng tài viên trẻ nhất thành phố. Sau này, sau khi được ngân hàng điều động lên Thủ đô, nhờ tham gia đóng góp xây dựng pháp luật tích cực, có hiệu quả và vô tư, ông đã trở thành trọng tài viên của VIAC (Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam).

Định hình bản sắc

39 năm trên chặng đường pháp luật, luật sư Trương Thanh Đức dành sự quan tâm lớn nhất cho pháp luật doanh nghiệp và ngân hàng. Thế nên có một thời, tài khoản mạng xã hội Facebook của ông để tên là “Luật sư Doanh nghiệp”, “Luật sư Ngân hàng”. Đây cũng chính là hai lĩnh vực đã định hình nên “bản sắc Trương Thanh Đức”.

Luật sư Trương Thanh Đức đã 6 lượt làm việc cho 4 ngân hàng thương mại gồm: VietinBank, Maritimes Bank (MSB), VIB và BAOVIET Bank. Ông thuộc những lớp đầu tiên định hình cho hệ thống pháp chế ngân hàng, là người sáng lập và đã từng 2 nhiệm kỳ là chủ nhiệm Câu lạc bộ Pháp chế ngân hàng. Ông đã từng giữ cương vị phó tổng giám đốc MSB, nhưng vẫn quyết định khởi nghiệp để chuyển từ luật sư tay trái thành luật sư chuyên nghiệp. 

“Làm ngân hàng là sướng nhất, ngành nghề có vị thế cao, doanh nghiệp lớn, chế độ đãi ngộ tốt. Nhưng làm theo sở trường và sự ham thích tự do thì mới đúng chất của mình”, luật sư Trương Thanh Đức chia sẻ.

Luôn sẵn sàng thích ứng, đổi mới, nên ông Đức cũng nhảy việc nhiều nơi, chuyển nhà nhiều lần và ngay ANVI cũng là công ty luật thứ hai mà ông mà sáng lập. Cả đời làm luật sư tư vấn cho doanh nghiệp, ngân hàng nên ông thấu hiểu với “nỗi khổ” và “bắt mạch” được vấn đề của doanh nghiệp trước vô vàn sự oái ăm của pháp luật. 

Đây là nguyên do căn bản khiến ông trở thành một trong những luật sư am tường nhất về pháp luật kinh doanh, có những phát ngôn “dậy sóng” và được cộng đồng doanh nghiệp ghi nhận.

Luật sư Trương Thanh Đức đã từng được mời gọi làm chuyên gia tham vấn thẩm tra các dự án, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật của Văn phòng Chính phủ; làm thành viên Tổ công tác thi hành Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư năm 2014 (Bộ Kế hoạch & Đầu tư chủ trì); tham gia ban chấp hành nhiều hiệp hội như: Hiệp hội Các nhà quản trị doanh ngiệp Việt Nam, Hiệp hội Pháp chế Doanh nghiệp Việt Nam, Hiệp hội Khởi nghiệp quốc gia, Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính; tham gia Hội đồng thẩm định nhiều luật và nghị định.

Việc tham gia hoàn toàn không vì chức vụ, học hàm, học vị cao hay do tài trợ, mà chỉ đơn thuần vì có tiếng nói mạnh mẽ, thiết thực, tâm huyết và vô tư của một luật sư. Danh hiệu “Luật sư vì cộng đồng”, “Gương sáng Tư pháp” năm 2015 và “Gương sáng Pháp luật” năm 2023… là những ghi nhận về nghề nghiệp.

“Kém cỏi kinh doanh”

Là một luật sư danh tiếng, sở hữu công ty luật, lẽ tự nhiên ai cũng nghĩ ông Trương Đức là một “đại gia”, nhưng ông thú nhận rằng bản thân chỉ thường thường bậc trung, nếu không muốn nói là bậc thấp, do "rất kém cỏi kinh doanh".

Kể chuyện nghề nghiệp, luật sư Đức cho biết năm 2012, vụ án tại xảy ra tại ACB, khách hàng mời ông làm luật sư bào chữa rồi từ chối vì hoài nghi trước mức thù lao chưa bằng 1/4 luật sư khác.

Ông tự nhận mình rất kém trong việc tìm kiếm quan hệ, tiếp cận khách hàng, thương lượng hợp đồng, mặc cả tiền nong và đặc biệt là nói không với những thứ lằng nhằng tiêu cực, nên chỉ có tiếng mà không có “miếng”.

Không chỉ với giới báo chí, mà ai gọi điện, nhắn tin hay gặp trực tiếp, luật sư Đức cũng sẵn sàng chia sẻ cởi mở, nhiệt tình, tư vấn như khách ruột, thậm chí khuyên là đừng mời luật sư cho tốn kém. Nhiều lần ông đã bị “đồng đội” trách là quá dễ dãi, lộ hết bài vở, nói hết ruột gan, tư vấn không công.

Có gì cần chia sẻ, luật sư Đức sẵn sàng “tiết lộ” hết trên báo chí và 5 cuốn sách, tổng cộng trên 3.000 trang, đã in được hơn 20.000 bản, gồm: “Kinh doanh sành luật” (Ứng dụng Luật Doanh nghiệp 2020 & quy định liên quan), “9 biện pháp bảo đảm nghĩa vụ hợp đồng” (Quy định, thực tế và thiết kế giao dịch theo Bộ luật Dân sự hiện hành),“Cẩm nang pháp luật ngân hàng” (Nhận diện những vấn đề pháp lý)”, “Trách nhiệm của người quản lý công ty” (Các nghĩa vụ và yêu cầu pháp lý, đồng tác giả với luật sư Trương Trung Nghĩa), “Bình luận Luật Các tổ chức tín dụng” (Bình luận chung và toàn bộ 210 điều Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024).

Luật sư Trương Thanh Đức cũng là người vô cùng cởi mở với báo chí - truyền thông. Đến nay, tiếng nói của ông đã được lưu lại trong gần 10.000 lượt gồm bài viết, bình luận, phỏng vấn, trích dẫn. Hai ấn tượng về số lượng có thể kể đến là lên VTV hơn 470 lượt và Clip “Những kẻ ‘coi trời bằng vung’” của VTC mà luật sư Đức là khách mời đạt 2,3 triệu view.

Ông cũng đam mê biến luật thành vấn đề đơn giản, dí dỏm trên trang cá nhân Facebook, với gần 10 năm x 365 ngày, gọi vui là “Hằng ngày vày luật”, góp phần phổ cập kiến thức pháp luật cho công chúng, thông qua mạng xã hội.

Sản phẩm “độc bản”

Từ các cuộc hội họp chuyên môn cho đến những bàn tròn báo chí, biển tên của ông thường chỉ đơn giản mấy chữ “Luật sư Trương Thanh Đức”. Tên riêng đã như một thương hiệu. Có thể nói rằng luật sư Trương Thanh Đức đã làm nên tên tuổi cho Công ty luật ANVI cũng như công ty trước đó, chứ không phải ngược lại.

Ông đã ở trong làng luật 35 năm, đã va chạm vô số lần với hầu hết cấp độ, cũng đón nhận không thiếu đe doạ, chỉ trích, nhưng gần như chưa thấy ai nói rằng ông sai lầm trong nhận thức hay quan điểm – dù có những thời điểm, thời kỳ, nhận thức đó, quan điểm đó ngược với nhiều chuyên gia, nhiều quan chức và nhiều quy định.

Đó là sản phẩm của một tư duy độc lập, thấy sai nói thẳng, phản biện mạnh mẽ và không bị phụ thuộc. Luật sư Đức tự nhận rằng mình không tài về pháp luật và cũng chẳng giỏi về kinh doanh, nhưng có thể nhìn ra yếu huyệt của 2 thứ và đó chính là vấn đề cần giải quyết.

Ở luật sư Trương Thanh Đức có khí chất của người quân tử, lại có cả chút ngang tàng của dân “Phòng”. Hai thứ đó kết hợp tạo nên một nét riêng, một cá tính đặc biệt, không trộn lẫn, khiến ông được biết đến rộng rãi, được ghi nhớ và được tôn trọng ở những nơi mình xuất hiện.