Cho đến nay tổng số nợ BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) khoảng 12.960 tỷ đồng.
Trong tổng số nợ, thì nợ BHXH khoảng 10.000 tỷ đồng, nợ BHYT khoảng 2.000 tỷ đồng. Để hạn chế tình trạng nợ đọng BHXH thời gian qua, BHXH Việt Nam đã triển khai công tác thanh tra, xử phạt nghiêm ngặt, đồng thời định kỳ thông báo tới những đơn vị nợ yêu cầu trong vòng 15 ngày phải trả nợ; tăng cường công tác thanh tra và cung cấp số liệu, danh sách đơn vị nợ cho ngành công đoàn, phục vụ công tác khởi kiện.
BHXH Việt Nam cũng đã chỉ đạo BHXH các tỉnh, thành phố tập trung mọi nguồn lực để đôn đốc kiểm tra, thanh tra chuyên ngành việc đóng BHXH, đảm bảo quyền lợi của người lao động. Khi cơ quan BHXH quyết định thanh tra doanh nghiệp, rất nhiều doanh nghiệp đã trả nợ ngay hoặc trả nợ một phần.
Cũng theo ông Mai Đức Thắng, cả nước hiện có khoảng 8.000 doanh nghiệp "mất tích", với nợ BHXH khoảng 2.000 tỷ đồng. BHXH Việt Nam đánh giá số nợ này rất khó đòi, thậm chí không có khả năng thu hồi.
Trong đó, đến hết năm 2017 cả nước đã ghi nhận hơn 100 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), chủ doanh nghiệp đã bỏ trốn hoặc trong tình trạng "mất tích". Một trong những hậu quả của việc này là khoản nợ BHXH, BHYT và lương lên tới hàng trăm tỷ đồng, ảnh hưởng đến quyền lợi của hàng nghìn người lao động.
Ông Thắng cho biết, cơ quan BHXH đang gặp nhiều khó khăn đối với những trường hợp chủ doanh nghiệp bỏ trốn hoặc các doanh nghiệp giải thể, phá sản, doanh nghiệp chấm dứt hoạt động nhưng sau khi thanh lý tài sản không còn đủ tiền trả nợ BHXH.
Ông Thắng cho rằng, phương án thanh lý tài sản của chủ doanh nghiệp FDI bỏ trốn để giải quyết tiền nợ đóng BHXH cho người lao động rất khó thực thi. Bởi đầu tư về vốn của các doanh nghiệp FDI không lớn, nên khi thanh lý thì những tài sản này vẫn chưa trả đủ phần vốn vay của các ngân hàng, nên nợ BHXH không được giải quyết. Hoặc trong một số trường hợp tài sản vốn liếng của doanh nghiệp lớn thì nợ BHXH cũng không được ưu tiên trước.
Về việc xử lý các doanh nghiệp này, ông Thắng cho biết: "Cơ quan BHXH có theo dõi, giám sát các doanh nghiệp có số nợ lớn và đề nghị các cơ quan quản lý có các biện pháp xử lý, còn cơ quan BHXH không có quyền thu hồi giấy phép hay quyền gì khác. Vì vậy, khi có vấn đề nợ lớn và kéo dài chúng tôi thường xuyên theo dõi và phản ánh lại với cơ quan nhà nước để quản lý đơn vị này".
Đề cập tới trách nhiệm của BHXH trong việc kiểm soát, ngăn chặn tình trạng chủ doanh nghiệp FDI bỏ trốn, nợ BHXH, ông Đào Việt Ánh, Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, BHXH có 3 trách nhiệm chính là: nắm rõ thông tin doanh nghiệp; thanh tra, kiểm tra tình trạng đóng BHXH của doanh nghiệp; chia sẻ thông tin về các doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH với các cơ quan chức năng để kịp thời xử lý.
Trong thời gian tới, BHXH Việt Nam sẽ tiếp tục tăng cường, đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động thanh tra, kiểm tra, cung cấp thông tin về việc đóng BHXH của các doanh nghiệp cho cơ quan công an điều tra, xử lý để làm sao bảo đảm quyền lợi tốt nhất cho người lao động.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự 2015 chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2018. Trong đó có quy định, các hành vi cố ý trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN là tội phạm và bị xử lý hình sự.
Theo đó, mức phạt tăng lên 200 - 500 triệu đồng hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm nếu phạm tội thuộc một trong các trường hợp: phạm tội 2 lần trở lên; trốn đóng bảo hiểm từ 30 triệu đồng đến dưới 1 tỷ đồng; trốn đóng bảo hiểm cho từ 50 người đến dưới 200 người.
Mức phạt cao nhất là bị phạt tiền từ 500 triệu đồng đến 1 tỷ đồng hoặc bị phạt tù từ 2 - 7 năm nếu trốn đóng bảo hiểm 1 tỷ đồng trở lên hoặc trốn đóng bảo hiểm cho từ 200 người trở lên.
Hành vi không đóng số tiền bảo hiểm đã thu hoặc đã khấu trừ của người lao động cũng sẽ bị xử phạt từ 200 triệu đồng đến 1 tỷ đồng, hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 7 năm tùy theo số tiền, số người lao động bị trốn đóng bảo hiểm. Đặc biệt, pháp nhân thương mại nếu trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động thì có thể bị xử phạt từ 200 triệu đồng đến 3 tỷ đồng.
Liên quan đến việc triển khai Bộ luật Hình sự 2015 đối với hành vi trốn đóng BHXH, ông Thắng cho biết, đến nay cơ quan BHXH cũng chưa triển khai nội dung này được nhiều, bởi không phải cứ nợ là đưa ra khởi tố ngay. Cơ quan BHXH cũng đặt vấn đề là trước hết đôn đốc, tiến hành thanh tra xử phạt mà các đơn vị vẫn cố tình chây ỳ thì mới tiến hành làm thủ tục hồ sơ khởi kiện. Đến nay, cơ quan BHXH đang có những động thái bước đầu như ở TP. HCM đã chuyển hồ sơ đơn vị đầu tiên sang tòa án để chuẩn bị khởi tố.
