Phát huy giá trị cốt lõi và động lực đổi mới sáng tạo của báo chí

Báo chí cách mạng trong cuộc chuyển mình vĩ đại của đất nước

Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 10 khóa XIII vừa qua thống nhất khẳng định Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao. Căn cứ của mục tiêu đó là sức mạnh tổng hợp quốc gia được tạo ra từ các thời kỳ trước, nhất là trong quá trình đổi mới; là kinh nghiệm của các nước đi trước, chỉ trong vòng 2-3 thập kỷ công nghiệp hóa đều trở thành các quốc gia phát triển; là cơ hội mới do bước ngoặt vận động của thế giới đem lại cho các nước đi sau có thể về đích sớm; là động lực tinh thần to lớn của hơn 100 triệu người Việt Nam quyết tâm thực hiện khát vọng Hồ Chí Minh xây dựng đất nước ngày càng “đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”, “sánh vai với các cường quốc năm châu”…

Để đất nước vươn mình thành công, chúng ta rất cần thống nhất nhận thức, niềm tin; sáng tỏ tầm nhìn, chiến lược và nỗ lực hành động của toàn Đảng, toàn dân, trong đó báo chí là lực lượng tiên phong của cách mạng.

Những khó khăn và những vấn đề tài cấu trúc hệ thống báo chí gần đây không làm giảm đi vai trò của báo chí, mà chỉ nói nên một điều là báo chí cần phải đổi mới, bởi không thay đổi thì sẽ bị thay thế. Công nghệ số, Internet và truyền thông xã hội là những cú hích mạnh mẽ để đổi mới báo chí. Sự đổi mới này sẽ chỉ làm tăng lên vai trò và sự đóng góp của báo chí cách mạng vào sự nghiệp xây dựng Việt Nam hùng cường và thịnh vượng.

Giá trị cốt lõi và năng lực đổi mới sáng tạo của báo chí trong thời kỳ mới

Muốn đi xa thì phải về gần, báo chí muốn đổi mới thì phải tìm về và giữ vững những giá trị cốt lõi và sứ mệnh ban đầu của báo chí cách mạng. Báo chí phải giữ cái bất biến này để ứng với cái vạn biến. Cái vạn biến đó chính là cách mà chúng ta làm báo, là không gian sáng tạo vô hạn và công cụ để thực hiện sự sáng tạo vô hạn đó chủ yếu là công nghệ số. Vì vậy, chúng ta cần tiếp tục thảo luận và rõ hơn về các vấn đề cơ bản:

Thứ nhất, bước sang một giai đoạn phát triển mới, công nghệ số có ảnh hưởng đầu tiên và mạnh mẽ nhất đối với lĩnh vực báo chí, truyền thông và tạo ra sự thay đổi căn bản của lĩnh vực này. Thay đổi căn bản tức là tương lai sẽ không nằm trên đường kéo dài của quá khứ. Nếu báo chí thay đổi thành công thì tương lai của báo chí sẽ nằm phía trên của đường kéo dài, nếu không thì sẽ nằm phía dưới của đường kéo dài này. Chúng ta cần nhận thức sâu sắc hơn về những giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng Việt Nam, đồng thời cần mạnh dạn nhìn thẳng vào những khó khăn, thách thức để có thể tìm được những động lực đổi mới sáng tạo mới trong không gian số, trong kỷ nguyên số.

Thứ hai, trong kỷ nguyên số và với khát vọng vươn mình của dân tộc, chúng ta cần nhận thức đày đủ hơn về vị thế và hoạt động của báo chí trông gian mạng, nơi được coi là trận địa chính, là trận chiến chính của báo chí. Thắng hay bại đều nằm ở đây. Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, công nghệ số, chuyển đổi số cũng đã hơn chục năm rồi, bây giờ báo chí không chỉ lên không gian mạng mà còn phải “giành lại” không gian mạng, tạo ra dòng chủ lưu trên không gian mạng. Nguồn thu chính của báo chí rồi cũng sẽ đến từ không gian mạng.

Thứ ba, với nền tảng phát triển trăm năm, chúng ta cần nhận thức sâu sắc về các giá trị cốt lõi, ánh xạ trong những bài toán mới, trong hành trình đổi mới sáng tạo số. Các nhà lãnh đạo lĩnh vực báo chí - truyền thông đã nhấn mạnh trong thời gian qua: Công nghệ số lấy đi một số việc cũ nhưng cũng tạo ra những việc mới. Vậy báo chí phải làm những việc mới nào, phải làm hơn những gì để đổi mới báo chí. Báo chí rõ ràng cần một không gian rộng hơn, thay vì chỉ đưa tin “ai, cái gì, ở đâu và khi nào”. Độc giả mong muốn biết những gì ở phía sau tin tức, đó có thể là một sự diễn giải, phân tích hoặc bình luận tin tức, đó có thể là một cái nhìn đa chiều, một sự thấu hiểu sâu sắc và trí tuệ, một sự diễn giải thú vị, đầy tính gợi mở, hoặc một giải pháp cho những vấn đề của đất nước.

Một số khuyến nghị với đội ngũ những người làm báo hiện nay

Trong bối cảnh phát triển mới, trước những cơ hội và thách thức to lớn, đội ngũ những người làm báo của kỷ nguyên số cần hướng tới các vấn đề trọng yếu.

Một là thấu hiểu sâu sắc về hệ giá trị cốt lõi và hướng tiếp cận mới để tạo động lực sáng tạo cho báo chí. Chẳng hạn như báo chí sử dụng công nghệ số để làm ngược lại những điều không còn phù hợp: thay vì viết thì hãy làm nền tảng để mọi người viết; thay vì để mọi người đọc trên trang web của mình thì hãy để họ đọc từ các nền tảng khác nhau; thay vì cung cấp thông tin thì hãy cung cấp tri thức; thay vì tự làm thì hãy hợp tác; thay vì để phóng viên phải xử lý rất nhiều thông tin thì hãy để họ xử lý những thứ rất ít thông tin và để cho AI xử lý rất nhiều thông tin; thay vì tránh tai nạn thì hãy kiểm soát tai nạn…

Hai là không ngừng tìm hiểu về những yếu tố mới cho báo chí. Báo chí muốn phát triển thì cần không gian mới, lực lượng sản xuất mới, nguồn lực sản xuất mới, yếu tố sản xuất mới và cần động lực mới. Trong số này, không gian mới là không gian số, lực lượng sản xuất mới là công nghệ số, nguồn lực sản xuất mới là nhân lực số, yếu tố sản xuất mới là dữ liệu số, động lực mới là đổi mới sáng tạo số. Việc phân tích về bài toán đầu tư vào công nghệ số, nhân lực số, dữ liệu số và đổi mới sáng tạo số sẽ là sự đầu tư vì tương lai của báo chí.

Ba là nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo của người làm báo, phát huy vai trò của công nghệ số, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI) về những vấn đề, những thách thức, những rủi ro mà nó có thể mang lại như một quy luật.

Chúng ta hiểu rằng đổi mới là đi tìm một cách làm dễ hơn cho một việc khó hơn. Cách làm mới đó thường xuất hiện từ một góc nhìn khác, một cách tiếp cận khác từ hệ giá trị cốt lõi. Thực tế trên cho thấy sự cần thiết triển khai những diễn đàn khoa học, những không gian nghiên cứu trao đổi để chia sẻ cách làm hay, kinh nghiệm tốt để chúng ta tiến về phía trước với tinh thần lạc quan, khoa học, sáng tạo và đột phá cho sự phát triển vượt bậc của báo chí cách mạng Việt Nam.