Trung Quốc siết xuất khẩu kim loại hiếm sản xuất chip, thế giới phải ‘trả giá đắt’

Sự thống trị của Trung Quốc

Chỉ một tháng sau khi Trung Quốc tuyên bố sẽ hạn chế xuất khẩu gecmani và gali, các lô hàng xuất khẩu vật liệu này ngay lập tức giảm xuống mức 0.

Bắc Kinh cho biết họ đã phê duyệt một số giấy phép xuất khẩu nhưng những hạn chế này là một cảnh báo rõ ràng rằng Trung Quốc có một vũ khí mạnh mẽ mà họ có thể triển khai trong cuộc chiến công nghệ đang leo thang. Các biện pháp hạn chế được đưa ra sau khi Mỹ, châu Âu và Nhật Bản hạn chế bán chip và thiết bị sản xuất chip cho Trung Quốc nhằm cắt đứt khả năng tiếp cận công nghệ quan trọng mà quân đội nước này có thể sử dụng.

Giá hai kim loại này đã tăng vọt sau động thái cứng rắn của Trung Quốc. Giá gali đứng ở mức 1.965 nhân dân tệ (269 USD)/tấn vào ngày 10/10, tăng hơn 17% so với ngày 1/6, theo ebaiyin.com - một trang web dịch vụ giao dịch kim loại Trung Quốc. Giá gecmani tăng khoảng 3% trong cùng giai đoạn.

Trung Quốc đã thống trị việc sản xuất cả hai nguyên tố này trong ít nhất một thập kỷ. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), năm ngoái, Trung Quốc chiếm 98% sản lượng gali toàn cầu và 68% sản lượng gecmani tinh chế.

Gallium là một kim loại mềm, màu bạc và dễ cắt bằng dao. Nó thường được sử dụng để sản xuất các hợp chất có thể tạo ra chip tần số vô tuyến cho điện thoại di động và thông tin vệ tinh. Gecmani là một kim loại cứng, màu trắng xám và giòn được sử dụng trong sản xuất sợi quang có thể truyền ánh sáng và dữ liệu điện tử.

Cả hai đều không được tìm thấy trong tự nhiên. Chúng thường được hình thành như một sản phẩm phụ của quá trình khai thác các kim loại phổ biến hơn, chủ yếu là nhôm, kẽm và đồng.

Theo ông Ewa Manthey, chiến lược gia hàng hóa tại ING Group, việc xử lý các nguyên tố này có thể “tốn kém, thách thức về mặt kỹ thuật, tốn nhiều năng lượng và gây ô nhiễm.

“Trung Quốc thống trị sản xuất hai kim loại này không phải vì chúng hiếm mà vì họ có thể giữ chi phí sản xuất khá thấp và các nhà sản xuất ở nơi khác không thể sánh kịp với chi phí cạnh tranh của nước này”, ông Manthey cho hay.

Theo dữ liệu do Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington tổng hợp, từ năm 2005 đến năm 2015, sản lượng gali có độ tinh khiết thấp của Trung Quốc đã tăng vọt từ 22 tấn lên 444 tấn.

Các nhà phân tích từ viện nghiên cứu cho biết vị trí dẫn đầu của Trung Quốc trong ngành nhôm đã cho phép nước này chiếm thị phần thống trị trong sản xuất gali toàn cầu.

Hơn nữa, chính phủ Trung Quốc đã thực hiện các chính sách chiến lược để thúc đẩy sản xuất, bao gồm yêu cầu các nhà sản xuất nhôm trong nước phải tạo ra công suất khai thác gali.

Đây là lý do tại sao trong 10 năm qua, việc sản xuất gali về cơ bản đã trở nên không khả thi về mặt kinh tế bên ngoài Trung Quốc.

Từ năm 2013 đến năm 2016, Kazakhstan, Hungary và Đức đều đã ngừng sản xuất gali sơ cấp. Dù vậy Đức hồi năm 2021 đã tuyên bố sẽ khởi động lại sản xuất vì giá cả tăng mạnh.

Thách thức với thế giới

Theo bà Marina Zhang, phó giáo sư tại Đại học Công nghệ Sydney, mặc dù Mỹ và các đồng minh có những lựa chọn thay thế, nhưng việc xây dựng chuỗi cung ứng độc lập để xử lý gali và gecmani có thể đòi hỏi khoản đầu tư “đáng kinh ngạc” lên tới hơn 20 tỷ USD. Và nó có thể mất nhiều năm để phát triển.

“Các công nghệ và cơ sở tinh chế để xử lý gali và germani không thể được xây dựng chỉ trong một đêm, đặc biệt khi xem xét các tác động môi trường của việc khai thác và xử lý chúng”, bà Marina Zhang nhấn mạnh thêm.

Nhưng có lẽ không có lựa chọn nào khác ngoài việc làm như vậy. Theo bà Zhang, mặc dù khoáng sản chỉ chiếm “vài trăm triệu USD” trong thương mại toàn cầu, nhưng chúng rất quan trọng đối với chuỗi cung ứng của các ngành công nghiệp bán dẫn, quốc phòng, xe điện và truyền thông quốc tế, mỗi ngành trị giá hàng trăm tỷ USD.

“Vẫn còn sớm để biết các hạn chế sẽ chặt chẽ đến mức nào. Nhưng nếu Trung Quốc chặn một lượng lớn hàng xuất khẩu, điều đó sẽ gây ra sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng cho người tiêu dùng trực tiếp”, ông Xiaomeng Lu, giám đốc công nghệ địa lý tại Eurasia Group cho biết.

Tuy nhiên, ngoài Trung Quốc vẫn có những nhà cung cấp thay thế ở các nước khác. Theo USGS, Nga, Nhật Bản và Hàn Quốc đã sản xuất tổng cộng 1,8% tổng lượng gali toàn cầu vào năm 2022. Đối với gecmani, Teck Resources của Canada là một trong những nhà sản xuất lớn nhất thế giới. Công ty Indium Corporation của Mỹ cũng là nhà sản xuất hợp chất và hợp kim gecmani hàng đầu thế giới. Và 5NPlus của Canada và Umicore của Bỉ sản xuất cả hai nguyên tố này.

Ông Gregory Allen, giám đốc Trung tâm AI & Công nghệ tiên tiến Wadhwani tại CSIS, cho biết các công ty khai thác mỏ toàn cầu có thể tham gia kinh doanh bán gecmani và gali nếu Trung Quốc tìm cách cắt giảm nguồn cung.

“Điều này sẽ không xảy ra ngay lập tức, nhưng một số công ty khai thác và lọc dầu toàn cầu đã khẳng định họ có kế hoạch làm việc này”,  ông Allen cho hay.

Vào tháng 7, tập đoàn nhà nước Rostec của Nga nói với Reuters rằng họ sẵn sàng tăng sản lượng gecmani để sử dụng trong nước sau khi Trung Quốc tuyên bố hạn chế xuất khẩu. Nyrstar có trụ sở tại Hà Lan cũng cho biết họ đang xem xét các dự án gecmanivà gallium tiềm năng ở Australia, châu Âu và Mỹ.

Một chuyên gia từ Eurasia Group thì cho biết: “Ngay cả khi người dùng hết nguồn cung cấp các khoáng chất này, gali vẫn có thể được đổi lấy silicon hoặc indium trong quy trình sản xuất tấm bán dẫu. Kẽm selenua là chất thay thế ít hơn nhưng có chức năng thay thế germanium trong một số ứng dụng nhất định”.

Năm ngoái, Cơ quan Hậu cần Quốc phòng Mỹ đã giới thiệu một chương trình tái chế gecmani cấp quang học được sử dụng trong các hệ thống vũ khí, thu hồi từ các xe tăng đã ngừng hoạt động và các phương tiện quân sự khác.

“Giá cao hơn sẽ khiến chi phí sản xuất trở nên cạnh tranh hơn ở các nước như Nhật Bản, Canada và Mỹ, từ đó sẽ làm giảm sự thống trị của Trung Quốc ở cả hai thị trường. Sẽ mất thời gian để xây dựng các nhà máy chế biến, nhưng theo thời gian, thị trường và chuỗi cung ứng sẽ điều chỉnh”, ông Ewa Manthey, chiến lược gia hàng hóa tại ING Group, nhận định.

Xem thêm >> Quốc gia châu Âu tính chuyển hàng tỷ USD lợi nhuận từ tài sản đóng băng của Nga cho Ukraine