Trung Quốc từng bước thống trị sản xuất ‘vàng trắng’ ở châu Phi

Lithium là kim loại kiềm mềm màu trắng bạc, có số hiệu nguyên tử là 3. Kim loại này được biết đến với những tính chất độc đáo như là kim loại nhẹ nhất và rất dễ phản ứng với nước. Được mệnh danh là "vàng trắng" hay "kim loại năng lượng xanh của thế kỷ 21", lithium đóng vai trò quan trọng trong những nỗ lực hướng tới mục tiêu trung hòa carbon. Đây cũng là thành phần trọng yếu giúp sản xuất các phương tiện chạy điện, pin lithium-ion và pin năng lượng mặt trời.

Các công ty khai thác và tinh chế Trung Quốc đang thúc đẩy sản lượng lithium tăng vọt ở châu Phi, phớt lờ mối lo ngại về tình trạng dư thừa để đảm bảo nguồn cung trong tương lai cho loại kim loại quan trọng này.

Theo S&P Global Commodity Insights, châu lục này dự kiến ​​ sẽ chiếm gần 11% nguồn cung lithium toàn cầu trong năm nay, một con số đáng chú ý so với mức gần bằng 0 vào đầu thập kỷ. Con số này dự kiến ​​sẽ tăng lên hơn 14% vào năm 2028.

Giá lithium tăng đột biến trong năm 2021 và 2022 đã thúc đẩy làn sóng đầu tư của các công ty Trung Quốc vào sản xuất ở châu Phi. Giá kim loại này đã giảm hơn 80% kể từ đó sau khi nguồn cung tăng trong khi doanh số bán xe điện không đạt kỳ vọng.

Trong số 27 mỏ lithium được quy hoạch ở châu Phi, các công ty Trung Quốc là chủ sở hữu toàn bộ của 8 mỏ và chủ sở hữu đa số của 3 mỏ, theo dữ liệu của Benchmark.

Bà Claudia Cook, một nhà phân tích tại Benchmark Mineral Intelligence, cho biết, mặc dù dự kiến ​​sẽ có thặng dư sản lượng toàn cầu trong năm nay, Trung Quốc, quốc gia sản xuất hầu hết các hóa chất lithium của thế giới, vẫn tiếp tục mở rộng năng lực tinh chế và ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào vật liệu từ nước ngoài.

"Vì ngày càng có nhiều sự phản đối đối với sự tham gia của Trung Quốc vào các dự án lithium ở phương Tây, nên châu Phi đang ở vị thế thuận lợi để lấp đầy khoảng trống nguyên liệu này", bà Claudia cho hay.

Hơn 2/3 sản lượng của lục địa này đến từ Zimbabwe, nơi các công ty Trung Quốc, bao gồm Zhejiang Huayou Cobalt Co., Sinomine Resources Group Co. và Chengxin Group Co., đã chi hàng tỷ USD để đưa vào hoạt động các mỏ và nhà máy chế biến. Các công ty từ Trung Quốc hoặc có sự hậu thuẫn của Trung Quốc cũng đang phát triển các dự án ở Mali, Namibia và Nigeria.

Theo ông Lukasz Bednarski, nhà phân tích nghiên cứu chính của S&P về lithium và kim loại pin, trên khắp châu Phi, 15 mỏ đang được phát triển hoặc mở rộng dự kiến ​​sẽ đi vào hoạt động vào năm 2030.

“Đây thực sự là sự tăng trưởng đáng kể trong ba năm qua”, ông Bednarski nhận định.

Theo Benchmark, công suất mới này sẽ đi vào hoạt động khi thị trường dự kiến ​​sẽ thâm hụt trở lại, sau khi đạt đỉnh thặng dư lithium toàn cầu vào năm 2027.

Trong khi sản xuất từ ​​Zimbabwe minh bạch hơn do có các mỏ công nghiệp, nguồn cung từ các quốc gia như Nigeria lại khó theo dõi hơn. Nigeria cho đến nay vẫn xuất khẩu quặng lithium được khai thác bằng các công cụ thô sơ.

Ông Thomas Matthews, nhà phân tích kim loại pin tại CRU Group, cho biết quốc gia này là nguồn cung lithium lớn thứ hai của châu Phi trong năm rưỡi qua.

Theo ông Matthews, hơn một nửa sản lượng của châu Phi năm ngoái đến từ hoạt động đào bằng tay hoặc quy mô nhỏ. Tuy nhiên, điều đó đang thay đổi, với "sự tăng trưởng sản lượng từ các hoạt động công nghiệp dự kiến ​​sẽ làm lu mờ hoạt động phi chính thức", ông cho biết.

Nigeria đã mở cơ sở chế biến lithium đầu tiên vào tháng 5 và đang triển khai thêm một số dự án do Trung Quốc hậu thuẫn khi chính phủ tìm cách quản lý hoạt động thương mại và tối đa hóa doanh thu.

Ông Matthews cho hay trong nửa đầu năm nay, vật liệu chất lượng thấp từ châu Phi chiếm hơn một phần tư tổng lượng lithium nhập khẩu của Trung Quốc dưới dạng kim loại.

Các công ty phương Tây cũng đang tìm cách khai thác lithium của châu Phi. Atlantic Lithium Ltd., công ty đăng ký tại Sydney, đang xây dựng mỏ lithium đầu tiên của Ghana, cung cấp tinh quặng cho Mỹ, nơi có thể hưởng lợi từ các khoản tín dụng thuế do Tổng thống Joe Biden đưa ra.

Andrada Mining Ltd. niêm yết tại London và Tantalex Lithium Resources Corp. của Canada đang phát triển các dự án tại Namibia và Cộng hòa Dân chủ Congo.

Các công ty thuộc sở hữu của Algy Cluff - một doanh nhân người Anh nổi tiếng tiên phong trong ngành dầu khí ngoài khơi của Vương quốc Anh vào những năm 1970, và Hugh Morgan - một doanh nhân người Úc đứng đầu một công ty khai thác đồng và niken đã được BHP Group mua lại với giá 9,2 tỷ đô la Úc (7,1 tỷ USD) 20 năm trước, cũng đang đặt mục tiêu sản xuất khối lượng lớn lithium tại Zimbabwe và Nigeria.

Theo bà Claudia, trong khi Úc, Chile và Trung Quốc dự kiến ​​sẽ chiếm khoảng 70% tổng nguồn cung trong năm nay, các mỏ ở châu Phi sẽ giúp giảm thị phần của họ xuống còn hơn một nửa vào cuối thập kỷ này.

Bà cho hay sự nổi lên ngày càng tăng của châu lục này “đại diện cho xu hướng rộng hơn về sự đa dạng hóa địa điểm sản xuất lithium”.