Vượt bẫy thu nhập trung bình: Cải cách thể chế là yếu tố then chốt

Trong bối cảnh thế giới đang đứng trước nhiều thách thức, từ suy thoái tăng trưởng đến biến đổi khí hậu, những khuyến nghị từ hai báo cáo “Việt Nam 2045 - Đột phá: Thể chế cho một tương lai thu nhập cao” và “Việt Nam 2045 - Tăng trưởng Xanh hơn: Con đường hướng tới tương lai bền vững” được Ngân hàng Thế giới (WB) đưa ra chính là lời nhắc nhở mạnh mẽ về những quyết định chính sách cấp bách mà Việt Nam cần thực hiện trong giai đoạn tới.

Cải cách thể chế để vượt bẫy thu nhập trung bình

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy các quốc gia vượt qua bẫy thu nhập trung bình và vươn lên vị thế thu nhập cao đều nhờ liên tục cải thiện chất lượng thể chế. Bà Mariam J. Sherman, Giám đốc WB tại Việt Nam, Campuchia và Lào, khẳng định quá trình hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045 đã cho thấy rõ vai trò quan trọng của thể chế trong việc đảm bảo tăng trưởng bền vững.

“Những nỗ lực cải cách gần đây thể hiện quyết tâm của Việt Nam, song để đạt được mục tiêu này, Việt Nam cần thực hiện những cải cách quyết liệt hơn nữa - một cú hích thể chế mang tính đột phá nhằm phát huy tối đa tiềm năng của khu vực tư nhân trong thúc đẩy tăng trưởng và tạo ra việc làm chất lượng cho người dân”, bà Sherman bình luận. Báo cáo của WB cũng nhấn mạnh một số cải cách sẽ có ý nghĩa quyết định đối với giai đoạn phát triển tiếp theo của Việt Nam.

Cụ thể, đầu tư công cần được quản lý hiệu quả hơn, từ khâu lựa chọn dự án, triển khai đến giám sát thực hiện. Bên cạnh đó là việc hoàn thiện khung pháp lý và quy định sẽ giúp môi trường kinh doanh minh bạch, ổn định và dễ dự đoán hơn. Quản trị địa phương cũng cần được nâng cao thông qua việc trao quyền tự chủ, tăng trách nhiệm giải trình và phối hợp tốt hơn giữa các tỉnh, thành.

Để trở thành quốc gia thu nhập cao, Việt Nam cũng cần xây dựng một bộ máy công vụ hiệu quả và có trách nhiệm giải trình với quy mô hợp lý, chế độ đãi ngộ tốt hơn, và được hậu thuẫn bởi các thể chế bảo đảm quy trình tố tụng hợp pháp, tính minh bạch và cơ chế giám sát độc lập.

Biến đổi khí hậu có thể làm giảm sản lượng kinh tế của Việt Nam

“Báo cáo Việt Nam 2045 - Tăng trưởng Xanh hơn: Con đường hướng tới tương lai bền vững” nhấn mạnh rằng đầu tư vào thích ứng khí hậu sẽ giúp giảm thiểu tác động của các cú sốc khí hậu đối với khu vực nông nghiệp, doanh nghiệp và các cơ sở sản xuất tại Việt Nam.

Dự báo cho thấy nếu mực nước biển dâng từ 75cm đến 100cm thì gần một nửa Đồng bằng sông Cửu Long có thể bị ngập vào giữa thế kỷ này. Khảo sát của WB năm 2024 cũng cho thấy khoảng 75% các doanh nghiệp sản xuất trong ngành may mặc và điện tử, hai lĩnh vực xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, đang hoạt động tại các khu vực thường xuyên đối mặt với căng thẳng do nhiệt độ cao, khiến 1,3 triệu lao động rơi vào nhóm dễ bị tổn thương. Nếu không có các biện pháp thích ứng kịp thời, tác động của biến đổi khí hậu có thể làm giảm sản lượng kinh tế của Việt Nam tới 12,5% vào năm 2050 so với kịch bản cơ sở, đe dọa khả năng đạt được mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.

"Ngay từ bây giờ chúng ta đã có thể thực hiện nhiều biện pháp để bảo vệ đất đai, cộng đồng và cơ sở hạ tầng trước những cú sốc do biến đổi khí hậu gây ra. Điều quan trọng là xây dựng các cơ chế và chính sách phù hợp để khuyến khích doanh nghiệp và người dân chủ động thích ứng, đồng thời lồng ghép quản lý rủi ro khí hậu vào mọi lĩnh vực của nền kinh tế", Giám đốc WB tại Việt Nam, Campuchia và Lào, khẳng định.

Báo cáo của WB ước tính rằng các khoản đầu tư thích ứng này có thể giảm thiểu đáng kể thiệt hại, giảm mức tổn thất GDP do khí hậu từ mức dự kiến 12,5% xuống còn 6,7% vào năm 2050. VƯỢT BẪY THU NHẬP TRUNG BÌNH: Cải cách thể chế là yếu tố then chốt Cải cách thể chế là yếu tố then chốt còn tăng trưởng xanh là "chìa khoá" tạo "đòn bẩy" cho Việt Nam tiến vào tương lai thu nhập cao năm 2045.

Báo cáo cũng chỉ ra những cơ hội để Việt Nam giảm cường độ phát thải carbon trong nền kinh tế, hướng tới mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà Chính phủ đã đề ra, đồng thời cũng khuyến nghị Việt Nam cần phát huy tiềm năng của kinh tế biển, để thúc đẩy một tương lai xanh hơn, vững vàng hơn trước biến đổi khí hậu. Hiện khoảng 30% dân số sinh sống dọc theo bờ biển dài 3.260 km và gần một nửa trong số 100 triệu người dân Việt Nam phụ thuộc trực tiếp vào các hệ sinh thái biển phong phú để mưu sinh.

Kinh tế biển lại là lĩnh vực chịu nhiều rủi ro do biến đổi khí hậu, nên việc thích ứng là rất cấp thiết và mang lại nhiều lợi ích. Khu vực kinh tế biển cũng có tiềm năng lớn góp phần giảm phát thải khí nhà kính. Việc mở rộng năng lượng tái tạo - đặc biệt là điện gió ngoài khơi, cùng năng lượng sóng là cơ hội lớn để Việt Nam giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

Việt Nam cần có những thay đổi rất lớn mang tính đột phá

Bà Sherman khuyến nghị ngay từ bây giờ, Việt Nam có thể thực hiện nhiều biện pháp để bảo vệ đất đai, cộng đồng và cơ sở hạ tầng trước những cú sốc do biến đổi khí hậu gây ra.

Theo bà, điều quan trọng là xây dựng các cơ chế và chính sách phù hợp để khuyến khích doanh nghiệp và người dân chủ động thích ứng, đồng thời lồng ghép quản lý rủi ro khí hậu vào mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Không chỉ WB, giới chuyên gia cũng nhận định Việt Nam đã và đang hưởng ứng mạnh mẽ xu hướng chuyển đổi xanh của thế giới và nỗ lực lớn trong chuyển dịch năng lượng để đạt được mức giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 như cam kết tại COP26.

Tuy nhiên, các giải pháp và khung khổ pháp lý hiện nay mới chỉ đủ để đảm bảo phát thải không có xu hướng tăng thêm, chứ chưa giúp giảm phát thải ròng về 0. Do đó, để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0, TS Nguyễn Quốc Trường, Phó viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính) cho rằng Việt Nam cần có những thay đổi rất lớn mang tính đột phá, nhất là về thể chế.

Bên cạnh đó, chuyển đổi xanh trong lĩnh vực năng lượng đòi hỏi huy động nguồn vốn đầu tư rất lớn. Theo mục tiêu đề ra tại Quy hoạch điện 8, đến năm 2045, tỷ lệ năng lượng tái tạo của nước ta sẽ chiếm 2/3 tổng công suất toàn hệ thống. Để đạt mục tiêu này, ước tính Việt Nam sẽ cần trên 500 tỷ USD để đầu tư phát triển mới cho cả nguồn và lưới điện, qua đó sẽ đảm bảo thực hiện lộ trình tăng trưởng xanh, thích ứng với khí hậu và đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Như vậy, chuyển đổi xanh nói chung, chuyển đổi năng lượng nói riêng cùng với xác định các mục tiêu tham vọng đang đòi hỏi hành động quyết liệt, trong đó, yếu tố then chốt vẫn là cải cách thể chế. Các trọng tâm chính sách chuyển đổi xanh cần tập trung vào là xây dựng lộ trình giảm sâu phát thải carbon trong dài hạn cho ngành năng lượng Việt Nam; nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng; hoàn thiện khung pháp lý cho chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi xanh; phát triển cơ sở hạ tầng cho năng lượng xanh; thúc đẩy tiêu dùng xanh…