Bản chất của các dự án tiền ảo lừa đảo: Nhận biết, tránh rơi vào bẫy

Sức hấp dẫn và nguy cơ tiềm ẩn của kênh tiền số

2024 được xem là năm bùng nổ của các loại tiền số khi Bitcoin và nhiều đồng tiền số khác tăng trưởng mạnh mẽ. Theo Công ty Cổ phần FIDT, động lực của sự bùng nổ này đến từ các yếu tố như việc Ủy ban Giao dịch Chứng khoán Mỹ (SEC) phê duyệt các quỹ ETF Bitcoin đầu tiên, hay việc BlackRock xếp Bitcoin như một loại tài sản riêng biệt, đã tạo nên bước ngoặt lớn cho thị trường tiền điện tử.

Đồng thời, những cam kết của các nhà lãnh đạo, như Tổng thống Donald Trump tuyên bố thành lập Quỹ dự trữ chiến lược Bitcoin của Mỹ, đã đẩy vốn hóa của Bitcoin vượt ngưỡng 2.000 tỷ USD, giúp thị trường tiền số toàn cầu chạm mốc 3.600 tỷ USD.

Sức nóng của thị trường crypto không chỉ thu hút các nhà đầu tư chuyên nghiệp mà còn hấp dẫn cả những người dân ít kinh nghiệm tài chính. Với lời hứa hẹn lợi nhuận cao và tốc độ tăng trưởng phi mã, tiền ảo dần trở thành một "giấc mơ vàng" trong mắt nhiều người. Tuy nhiên, sự bùng nổ này cũng mang theo những rủi ro đáng báo động.

Nhiều dự án tiền ảo và sàn giao dịch giả mạo đã lợi dụng tâm lý muốn làm giàu nhanh của nhà đầu tư. Các nền tảng lừa đảo này thường được quảng bá với những lời mời gọi hấp dẫn, hứa hẹn lợi nhuận "trên trời" cùng công nghệ "đột phá". Điều này khiến nhiều người dân dễ dàng rơi vào bẫy, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

Các chuyên gia cho rằng, nguyên nhân sâu xa của những vụ việc này nằm ở việc thiếu kiến thức tài chính khiến nhà đầu tư không đủ khả năng nhận diện rủi ro, đặc biệt khi mà các hình thức lừa đảo ngày càng tinh vi, khó phát hiện hơn. Đơn cả, nhiều sàn giao dịch giả mạo hoạt động theo mô hình đa cấp, chiêu dụ nhà đầu tư bằng các chương trình thưởng hoa hồng khi lôi kéo được thêm người tham gia. Ngoài ra, các dự án tiền ảo thường sử dụng những từ ngữ mang tính công nghệ cao như "blockchain tiên tiến", "trí tuệ nhân tạo AI" hay "hợp đồng thông minh", để che giấu bản chất lừa đảo.

Các cơ quan chức năng và truyền thông đã liên tục cảnh báo về những hình thức lừa đảo, đồng thời đưa ra các biện pháp phòng tránh. Tuy nhiên, sức hút từ giấc mơ làm giàu nhanh chóng vẫn là "cái bẫy ngọt ngào" khó cưỡng, khiến không ít người bỏ qua những dấu hiệu cảnh báo rõ ràng. 

Thực tế cho thấy, tổng thiệt hại do lừa đảo trực tuyến gây ra trong năm 2024 ước tính lên tới 18.900 tỷ đồng, theo báo cáo nghiên cứu, khảo sát an ninh mạng 2024 do Ban Công nghệ, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia thực hiện vào tháng 12/2024 đối với khu vực người dùng cá nhân.

Trong đó, kết quả khảo sát cho thấy phần lớn người dùng từng nhận được lời mời đầu tư tài chính vào các sàn giao dịch không rõ nguồn gốc, nhưng cam kết không rủi ro và lợi nhuận cao. Sự thiếu hiểu biết về tài chính không chỉ khiến các nhà đầu tư cá nhân trở thành mục tiêu dễ dàng cho các đối tượng lừa đảo mà còn gây ra hệ lụy lớn hơn cho xã hội.

Phổ cập kiến thức tài chính: Lá chắn bảo vệ nhà đầu tư

Trong bối cảnh thị trường tài chính chuyển mình mạnh mẽ từ các sản phẩm truyền thống như cổ phiếu, trái phiếu, đến những tài sản số hiện đại, nhu cầu nâng cao kiến thức tài chính cá nhân trở thành vấn đề cấp thiết hơn bao giờ hết.

Ông Ngô Thành Huấn, Giám đốc điều hành FIDT, nhận định rằng từ các vụ lừa đảo tài chính, lửa đảo đầu tư tiền số giả mạo, có thể quan sát thấy điểm yếu của người Việt trong việc quản lý tài chính cá nhân.

Việc thiếu hụt sự phổ cập kiến thức tài chính trong môi trường giáo dục phổ thông đã làm thiếu đi cái nhìn về tài chính của người dân, từ đó hình thành tư duy đầu tư và không nhận biết được mức lợi nhuận phù hợp, cũng như các sản phẩm tài chính đúng và an toàn. Bên cạnh đó, tỷ lệ đầu tư vào tài sản số của người Việt Nam đang tăng cao, minh chứng cho xu hướng chấp nhận rủi ro để tăng trưởng tài sản của các nhà đầu tư. 

Đó là yếu tố nội tại. Về yếu tố bên ngoài, ông Ngô Thành Huấn nhận định thị trường tài chính Việt Nam vẫn còn khá non trẻ và sẽ tiếp tục phát triển theo bức tranh hoà nhập chung với thị trường tài chính thế giới, nâng cấp từng bước một. Trong quá trình đó, điều không tránh khỏi là việc các sản phẩm tài chính ngày càng trở nên phức tạp hơn, trong khi cách tiếp cận các sản phẩm này lại khá đa dạng. 

Trong bối cảnh đó, ông Huấn nhấn mạnh sự cần thiết của một đội ngũ tư vấn tài chính chuyên nghiệp tại Việt Nam, những người được đào tạo chính quy và được quản lý bởi giáy phép hành nghề. Ở các nước phát triển, nghề tư vấn tài chính đã được chuẩn hóa và quản lý chặt chẽ, giúp người dân xây dựng kế hoạch tài chính cá nhân và đưa ra quyết định sáng suốt hơn. 

Tại Việt Nam, phần lớn các tư vấn viên tài chính hiện nay chủ yếu hoạt động dưới hình thức bán hàng sản phẩm tài chính, lợi ích gắn liền với sản phẩm do đó khó để những tư vấn viên này có thể bảo vệ nhà đầu tư. Ông Ngô Thành Huấn cho rằng Việt Nam cần một khung pháp lý rõ ràng để phát triển đội ngũ “bác sĩ tài chính” chính quy, có khả năng hướng dẫn người dân nhận diện rủi ro và xây dựng kế hoạch tài chính an toàn, hỗ trợ bảo vệ nhà đầu tư.

Hiện nay, một số trường đại học trong nước như Học viện Ngân hàng, Đại học Văn Lang đã bắt đầu đưa chuyên ngành tư vấn tài chính vào đào tạo, nhưng vẫn cần nhiều hơn thế để đáp ứng nhu cầu thực tế. Song song đó, việc đưa kiến thức tài chính cá nhân vào hệ thống giáo dục phổ thông là bước đi chiến lược giúp giải quyết tận gốc vấn đề. 

“Chúng ta phải thay đổi thế hệ tương lai thông qua việc đưa các chương trình đào tạo về tài chính cá nhân vào các nội dung học bắt buộc, vì tiền là hơi thở mỗi ngày. Khi tài chính cá nhân đã bén rễ vào giáo dục, về cơ bản xã hội sẽ không cần làm nhiều vì giáo dục sẽ tự động lan toả và liên kết với các yếu tố khác, tạo ra hiệu ứng”, ông Huấn cho biết. 

Trong thời gian chờ đợi những cải cách giáo dục và pháp lý hoàn thiện cho nghề tư vấn tài chính, ông Huấn khuyến nghị nhà đầu tư cần chủ động trang bị kiến thức tài chính thông qua, hiểu rõ sản phẩm đầu tư, tránh xa các mô hình cam kết lợi nhuận phi lý, và hướng đến các kênh đầu tư an toàn với mức lợi nhuận hợp lý khoảng 10%/năm.