Chấm dứt sự thống trị của USD: Nhiệm vụ bất khả thi của BRICS

Giữ vững thế thống trị

Nghiên cứu có tên "Theo dõi sự thống trị của đồng USD" của trung tâm này cho thấy đồng USD tiếp tục giữ vai trò là đồng tiền thống trị hoạt động ngoại hối, lập hóa đơn thương mại và giao dịch tiền tệ trên toàn cầu. Nghiên cứu cho thấy vai trò của USD là đồng tiền dự trữ toàn cầu chính được đảm bảo trong thời gian ngắn và trung hạn.

Sự thống trị của đồng USD gần đây đã được củng cố nhờ nền kinh tế Mỹ mạnh mẽ, chính sách tiền tệ thắt chặt hơn và rủi ro địa chính trị gia tăng, ngay cả khi sự phân mảnh kinh tế đã thúc đẩy các nước BRICS thúc đẩy chuyển sang các đồng tiền dự trữ khác.

Báo cáo của Hội đồng Đại Tây Dương cho biết các biện pháp trừng phạt của phương Tây lên Nga nhằm lên án chiến sự tại Ukraine đã thúc đẩy nỗ lực phát triển một liên minh tiền tệ của các nước BRICS, nhưng nhóm này đã không thể đạt được tiến bộ trong nỗ lực phi USD hóa.

BRICS là một tổ chức liên chính phủ, ban đầu gồm các nền kinh tế mới nổi Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi và đã tăng gấp đôi quy mô vào năm 2024, sau khi kết nạp thêm 5 nước gồm Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), Iran, Ethiopia, Ai Cập.

Nga và Trung Quốc là 2 nước thể hiện rõ nhất quyết tâm phi USD hóa. Báo cáo của Hội đồng Đại Tây Dương cho thấy Hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới (CIPS) của Trung Quốc đã bổ sung thêm 62 tổ chức tài chính tham gia trực tiếp trong 12 tháng tính đến tháng 5/2024, tức tăng 78%, nâng tổng số lên 142 tổ chức tham gia trực tiếp và 1.394 tổ chức tham gia gián tiếp.

CIPS được ra đời để phục vụ nhu cầu giao dịch thanh toán bù trừ bằng đồng nhân dân tệ xuyên biên giới trực tiếp trong nước, thay vì thông qua các ngân hàng thanh toán bù trừ ở các trung tâm nhân dân tệ ở nước ngoài.

Các cuộc đàm phán xung quanh hệ thống thanh toán nội bộ BRICS vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, nhưng các thỏa thuận song phương và đa phương trong nhóm theo thời gian có thể tạo cơ sở cho một nền tảng trao đổi tiền tệ. Tuy nhiên, báo cáo cho biết những thỏa thuận này không dễ dàng mở rộng vì chúng được đàm phán riêng lẻ.

Báo cáo lưu ý rằng Trung Quốc đã tích cực hỗ trợ thanh khoản đồng nhân dân tệ thông qua việc trao đổi với các đối tác thương mại của mình, nhưng tỷ trọng đồng nhân dân tệ trong dự trữ ngoại tệ toàn cầu đã giảm xuống 2,3% từ mức đỉnh 2,8% vào năm 2022.

“Điều này có thể là do mối quan tâm của các nhà quản lý dự trữ về nền kinh tế Trung Quốc, lập trường của Bắc Kinh trong cuộc chiến Nga-Ukraine và vấn đề Đài Loan góp phần khiến đồng nhân dân tệ trở thành đồng tiền dự trữ rủi ro về mặt địa chính trị”, báo cáo nêu rõ.

Báo cáo cũng cho biết đồng euro, từng được coi là đối thủ cạnh tranh với vai trò quốc tế của đồng USD, cũng đang suy yếu như một loại tiền tệ thay thế, khi những người muốn giảm rủi ro sẽ chuyển sang vàng.

Những lo ngại xung quanh sự ổn định kinh tế vĩ mô, các biện pháp củng cố tài chính và việc thiếu một liên minh thị trường vốn châu Âu cũng làm tổn hại đến vai trò quốc tế của đồng euro.

Kế hoạch phi USD hoàn toàn

Ngân hàng Phát triển Mới (New Development bank) do BRICS thành lập mới đây đã công bố kế hoạch loại bỏ hoàn toàn đồng USD khỏi hệ thống trong 3 năm tới.

Các đại diện BRICS xác nhận khối đang phát triển một hệ thống thanh toán mới nhằm đối trọng với đồng USD. Theo kế hoạch, các loại tiền tệ nội khối sẽ được tích hợp vào hệ thống ngân hàng.

Nga và Trung Quốc đang đi đầu trong nỗ lực phi USD hóa bằng cách mạnh tay bán trái phiếu Mỹ, tăng cường mua vàng và sử dụng đồng nội tệ trong giao thương quốc tế.

Saudi Arabia cũng đang có xu hướng thanh toán các giao dịch dầu mỏ bằng nhiều loại tiền tệ khác ngoài đồng USD. Nước này đã tăng cường các hoạt động kinh tế và ngoại giao với các nước BRICS như Trung Quốc, Iran, Nga.

Các chuyên gia cho rằng việc BRICS bổ sung thêm các nước sản xuất dầu mỏ lớn có thể mang lại cho khối phạm vi rộng hơn để thách thức sự thống trị của đồng USD trong giao dịch dầu khí bằng cách chuyển sang các loại tiền tệ khác.